Bir otomobilin ana enerji kaynağı nasıl benzin ise vücudumuzun da temel enerji kaynağı glikoz (şeker)’dir. Vücut ihtiyacı olan enerjinin yüzde 98’inden fazlasını glikozdan sağlar. Gıdalarla alınan karbonhidrat (şekerler) hücre içinde kullanılarak enerjiye dönüşür. Şekerin hücreye girişini düzenleyen, insülin hormonudur. İnsülin hormonu; hücrenin ihtiyacı olan şeker ile, gıdalarla alınan glikozun kullanımı arasındaki ince ayar mekanizmalarını regüle eden orkestra şefidir.
Diyabette, şekerin hücreye girişinde anahtar rol oynayan insülin hormonu miktarında sorun vardır. İnsülin hormonu ya eksiktir ya da salgı sisteminde bozukluk vardır. Gıdalarla alınan glikoz dengesi ile insülin hormon dengesi arasında senkronizasyon bozulunca, bir taraftan vücudun enerji ihtiyacı için alınan glikoz hücreye giremez ve kanda birikir. Öte yandan vücudun enerji gereksinimi artar ve vücutta sürekli açlık sinyalleri oluşur.
Diyabette, öğün aralığı kısaltılır
Diyabette, insülin salgı dinamiğindeki bozukluğa bağlı olarak öğün zamanındaki düzenek bozulmuştur.
Normal insan fizyolojisinde 4.5–5 saat alan öğün zamanı, özellikle gizli şeker döneminden itibaren 2.5–3 saate iner. Örneğin saat 12’de öğle yemeği yiyen bir diyabetli ikindide ara öğün yemediği takdirde akşam yemeğine ileri derecede açıkmış ve şekeri düşmüş olarak girer.
Bunun sonucu olarak yemekten önce hipoglisemi (şeker düşüklüğü); aşırı açlık ve fazla yemek nedeniyle de yemekten sonra hiperglisemi (aşırı şeker yüksekliği) bulguları oluşur. Bir süre sonra şiddetli acıkma atakları olan, acıkan ve fazla yemek yiyen, buna bağlı olarak da kilo alan ve kan şekeri çok yükselmiş bir hasta modeli ortaya çıkar.
Diyabette, ara öğünler çok önemli
Üç ana öğünle birlikte mutlaka üç ara öğün alınmalıdır. Ara öğünler, mutlaka karbonhidrat içermelidir. Örneğin domates, biber ya da salatadan ara öğün olmaz. Ara öğünlerde alınacak karbonhidratlar emilimi yavaş, glisemik indeksi düşük gıdalardan oluşmalı; örneğin kepekli, çavdarlı, yulaflı çok tahıllı ekmek ya da bunlardan yapılmış ürünler kullanılmalıdır.
Diyabetliler, ara öğünlerde hızlı emilen karbonhidratlardan uzak durmalı, örneğin beyaz ekmek, poğaça, patates, meyve vb. Ülkemizde öğle-akşam yemekleri arasındaki süre uzundur. Bu nedenle 16.00 -17.00 arasında güçlü bir ara öğün olmalıdır.
Günlük yağ alımına dikkat!
Yağ alımında doymuş yağlar (tereyağı, kaymak, krema, vb.) ile bunları içeren gıdalardan (köfte, kebap, döner vb.) uzak durulmalıdır. Yağların yüzde 10 civarı, çoklu doymamış yağlar (soya, ayçiçeği, mısırözü, ceviz vb.) geri kalan önemli bölümü tekli doymamış yağlardan (zeytinyağı, badem, fındık, avokado vb) karşılanmalıdır.
Proteinler temel besin maddesidir
Diyabetik bireyin, protein gereksinimi diyabetik olmayanlarla aynıdır. Beslenme ile önerilen protein tüketim miktarı yetişkinler için 0.8 gr. / kg’dır yani günlük enerjinin yüzde 10-20’sinin proteinlerden sağlanması önerilmektedir. Gebelikte artan protein ihtiyacı, diyete 10 gr. yüksek kaliteli protein ilave edilerek karşılanmalıdır. Böbrek yetersizliği olanlarda protein alımı kısıtlanmalıdır. Diyabette alkol alımı da önemli… 1 gr. alkol 7 kcal içerir. Diyabette ilke, alkol almamaktır. Sosyal nedenlerle alkol alınması halinde asla aç karnına alkol alınmamalıdır.
Karbonhidratınızı doğru seçin
Diyabette, beslenme programının ilk koşulu, ağızdan alınan karbonhidratların doğru planlanması ve sınırlandırılmasıdır.
Karbonhidratlar (şekerler) üç ana gruba ayrılır
a.) Hızlı emilen karbonhidratlar (bunlar şeker tadı verir; fruktoz, sukroz vb.) - toz şeker, meyve şekeri gibi
b.) Orta hızda emilen karbonhidratlar - patates, nişasta, beyaz un, beyaz ekmek gibi
c.) Yavaş hızda emilen karbonhidratlar - kepekli, çavdarlı, yulaflı gıdalar
Diyabette, hızlı emilen karbonhidratlar, kan şekerini hızlı yükselttiği için kısıtlanır. Orta hızda emilen karbonhidratlar ise sınırlandırılır.
Diyabette, beslenme tedavisi esastır. Beslenme programına uymayan hastada, kan şekerini ilaçlarla kontrol etmek mümkün değildir.
Diyet Dergisi
