T24 - Anayasa Mahkemesi, Başbakanlık Teftiş Kuruluna "işçi sendikaları" üzerinde inceleme, araştırma, soruşturma ve teftiş yapmak ve yaptırmak yetkisi veren yasa hükmünü, anayasaya aykırı bularak iptal etti.
Başbakanlık makamı, bir işçi sendikasındaki yolsuzluk iddiaları üzerine, Başbakanlık müfettişlerinin koordinatörlüğünde bir heyetin inceleme, gerekirse soruşturma, sendikanın beş yıllık iş ve işlemlerinin teftiş edilmesine olur verdi.
İşçi sendikası da Ankara 9. İdare Mahkemesinde Başbakanlığın “olur” işleminin iptali istemiyle dava açtı ve Başbakanlık işlemine dayanak gösterilen “18 Mayıs 1987 günlü, 281 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin 12. maddesiyle değiştirilen 20. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (2) numaralı alt bendinde yer alan “her seviyedeki işçi... teşekküllerinde...” ibarelerinin anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla bu ibarelerin iptali için Anayasa Mahkemesine başvurulmasını talep etti.
Sendikanın başvurusunu değerlendiren Ankara 9. İdare Mahkemesi, söz konusu ibarelerin iptali ve yürürlüğünün durdurulması istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurdu.
Ankara 9. İdare Mahkemesinin başvuru dilekçesinde, 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun “Teftiş Kurulu Başkanlığı” başlıklı 20. maddesinin 2. fıkrasında “Vakıflarda, derneklerde, kooperatiflerde, her seviyedeki işçi ve işveren teşekküllerinde teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olmak, gerektiğinde her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftişi yapmak veya yaptırmak” hükmüne yer verildiği anımsatıldı.
Anayasal ve yasal düzeyde değişiklikleri içeren gelişmeler ışığında devletin genel anlamda sendikalar üzerindeki denetimi, sendikaların kendi organlarınca gerçekleştirilen bir iç denetime bıraktığı ifade edilen başvuru dilekçesinde, “İLO Sözleşmelerine uymak amacıyla yapılan anayasal ve yasal değişiklik ve düzenlemelerle sendikalar üzerindeki idarenin özellikle periyodik denetim ve bu denetin yetkisinden kaynaklanan idari müeyyideler uygulamak yetkisi ortadan kaldırılmıştır” denildi.
Başbakanlık Teftiş Kuruluna sendikalarla ilgili denetim yapma olanağı veren ve iptali istenen yasa hükmünün, “devletin anayasal düzeyde sona erdirilen sendikalar üzerindeki denetim yetkisini devam ettirdiğinden” anayasanın 6. maddesine aykırı olduğu ileri sürülerek, bu hükmün iptali ve yürürlüğünün durdurulması talep edildi.
İptal 'işçi' sendikalarıyla sınırlı
Ankara 9. İdare Mahkemesinin başvurusunu esastan inceleyen Anayasa Mahkemesi, idare mahkemesindeki davanın işçi sendikasıyla ilgili olduğuna işaret ederek, incelemenin öncelikle “işçi” sendikalarıyla sınırlı olarak yapılmasına oy birliğiyle karar verdi.
Yüksek Mahkemenin kararında, iptali istenen 3056 sayılı Yasanın itiraz konusu ibareyi içeren 20. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (2) numaralı alt bendinde, “Başbakanlık Teftiş Kuruluna vakıflar, dernekler ve kooperatiflerin yanı sıra her seviyedeki işçi ve işveren teşekküllerinde teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak gerektiğinde her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftişi yapmak veya yaptırmak yetkisi verildiği” belirtildi.
Sendikal faaliyetlerle ilgili bazı sınırlamalara yer veren anayasanın 52. maddesinin sendikal hakların Türkiye'deki gelişimi sürecinde, Uluslararası Çalışma Örgütünün sendika özgürlüğüne ve örgütlenme hakkının korunmasına ilişkin 87 Nolu sözleşmesi hükümleri dikkate alınarak yürürlükten kaldırıldığı anımsatılan kararda, 52. maddenin yürürlükten kaldırılması ile sendikal faaliyetlere yönelik diğer bir sınırlama olan “devletin sendikal faaliyetler üzerinde idari ve mali denetim yetkisi”nin de kaldırıldığı ifade edildi.
Anayasa Mahkemesi kararında, anayasanın 108. maddesinde yapılan değişiklikle “devletin sendikalar üzerinde idari ve mali denetim yetkisinin dayanağının ortadan kaldırıldığına” işaret edilerek, “Bu nedenle Başbakanlık Teftiş Kuruluna işçi sendikaları üzerinde inceleme, araştırma, soruşturma ve teftişi yapmak ve yaptırmak yetkisi veren itiraz konusu kural anayasaya aykırıdır” denildi.
Kararda, anayasanın “Egemenlik” başlıklı 6. maddesinin üçüncü fıkrasında, “hiçbir kimsenin ya da organın kaynağını Anayasa'dan almayan bir devlet yetkisini kullanamayacağı” hükmünün yer aldığı da hatırlatıldı.
İptal edilen yasa metinleri
Anayasa Mahkemesinin iptaline karar verdiği, 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun 281 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin 12. maddesiyle değiştirilen “Başbakanlık Teftiş Kurulu” başlıklı 20. maddesi şöyle:
“Teftiş Kurulu Başkanlığı, başbakanın veya yetkili kılması üzerine müsteşarın emri veya onayı ile başbakan adına aşağıdaki görevleri yapar:
a) Bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla, kamu iktisadi teşebbüslerinde teftişin etkin bir şekilde yürütülmesi hususunda genel prensipleri tespit etmek ve personelin verimli çalışmasını teşvik edici teftiş sistemini geliştirmek,
b) 1. (a) bendinde sayılan kuruluşlarla bunların iştirak ve ortaklıklarında, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftiş yapmak veya yaptırmak,
2. Vakıflarda, derneklerde, kooperatiflerde, her seviyedeki işçi ve işveren teşekküllerinde teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak gerektiğinde her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftişi yapmak veya yaptırmak,
3. Gerektiğinde, imtiyazlı şirketlerle, özel kuruluşları da mali yönden teftiş ve denetlemek,
c) Başbakanlık merkez teşkilatında araştırma, inceleme ve soruşturma ile bağlı ve ilgili kuruluşlarında her türlü inceleme, araştırma, teftiş ve soruşturma yapmak.
Teftiş Kurulunun çalışma usul ve esasları, müfettişlerin seçilmesi ve yetiştirilmesi ile diğer hususlar, bir yönetmelikle tespit edilir.”
