Yazı dizimizin dördüncü bölümünde kripto para ve fan token piyasasının içerdiği yüksek risklere odaklanacağız.

 Kripto para ya da dijital varlıklarda ne tür riskler var? 

Bu varlıklara yapılan yatırımlarda ve işlemlerde önemli riskler söz konusu. Daha çok yakın bir zamanda gerek ülkemizde, gerekse yurt dışında görüldüğü üzere, bu varlıklara yapılan yatırımlar da önemli operasyonel riskler var. Yasal düzenlemelerin yetersiz olması nedeniyle denetim ve yönetiminde riskler var.  

Şeffaflığın bulunmaması nedeniyle, kötü niyetli kişilerin sahtekârlık ve dolandırıcılık yapma riskleri var. Özellikle daha küçük çaplı token ve kripto paralar için bilgi edinme olanağı kısıtlıdır ve şeffaflığa ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu durum, kullanıcıların ve varlık sahiplerinin risklerini ya da yol açtığı kayıpları değerlendirme gücünü azaltmaktadır. Şeffaflığın olmaması sahtekârlık riskinin de artmasına sebep olmaktadır.^[1] 

Yasal boşlukların bulunması nedeniyle yasal riskler söz konusudur. Bu kapsamda siber risk, dolandırıcılık ve kara para aklama riskleri de bu varlıkların üretilmesi ve kullanılmasında bireylere, yasalar karşısında önemli sorunlar doğurabilir.

Dijital varlıkların çoğunun öz değeri bulunmamaktadır. Dijital varlık ve paranın değerini korumak ya da yönetmek herhangi bir otoritenin ya da kuruluşun yükümlülüğünde bulunmamaktadır. Kripto varlık ve parada yasal ve operasyonel belirsizlik; sahtecilik risk ile şeffaflığın az olması tüketicinin korunması konusunda bazı kırılganlıklar yaratmaktadır.^[2]  

İşlem yapmanın riskleri var 

 -Gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimlikleri bilinmiyor. Bu da sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratıyor.

- Piyasa değeri aşırı oynak.

- Dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi riski var.

- İşlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalar veya kötü niyetli satıcıların suistimaline açık.

- Siber Risklere, dolandırıcılık ve kara para aklama işlemlerine açık. 

Kripto varlıkların alım, satım ve saklamasına aracılık eden, halihazırda küresel ölçekte toplam sayıları 370’den fazla olan kripto varlık borsası bulunmasına karşın, bu sanal varlıkların hizmet sağlayıcıları yasal olarak düzenlenmemiş olduklarından çeşitli dolandırıcılık ve suistimallere de açık görünüyor. 

Diğer taraftan bırakın tokenları, dijital para (kripto para)lar aracılığıyla yurt içinde herhangi bir ödeme yapabilmek de TCMB tarafında uygun bulunmamıştır. Ödeme değeri (kullanım) değeri olmayan bir dijital varlığın, saklama ve birikim değeri de yurt içinde olamayacaktır bu anlamda. 

Bu konuda TCMB’nin aldığı kararı da sizinle paylaşıyorum. 

TCMB: Kripto paralar ödemelerde doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılamayacaktır!^[3]

Resmi Gazete'de yayımlanan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) yönetmeliğine göre kripto varlıklar ödemelerde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılamayacak, kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamayacaktır.^[4] 

TCMB açıklamasında, kripto varlıkların herhangi bir düzenleme ve denetim mekanizmasına tabi olmaması, merkezi bir muhatabın bulunmaması, piyasa değerlerinin aşırı oynaklık göstermesi, anonim yapıları dolayısıyla yasadışı faaliyetlerde kullanılabilmesi, cüzdanların çalınabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz kullanılabilmesi, işlemlerin geri dönülemez nitelikte olması gibi nedenlerle ilgili taraflar açısından önemli riskler barındırdığı vurgulanıyor. 

Ayrıca, son dönemde söz konusu varlıkların ödemeler alanında kullanılmasına ilişkin çeşitli girişimlerin oluşmaya başladığına işaret edildi, "Bu varlıkların ödemelerde kullanılmasının, yukarıda bahsedilen sebeplerle işlemin tarafları açısından telafisi mümkün olmayan mağduriyetler yaratma ihtimali bulunduğu ve bu alanda mevcutta kullanılan yöntem ve araçlara karşı güven zafiyeti meydana getirebilecek unsurlar içerdiği değerlendiriliyor. 

Kripto paranın ve dijital varlıkların gözetim ve denetimi mümkün değildir 

Yukarıda belirttiğim üzere kripto paralar, doğal olarak Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemektedir. Bu nedenle de söz TCMB kararı kapsamında, bu varlıkların gözetim ve denetimi de mümkün görülmemektedir. Ancak, bu konuda daha sonra yapılacak düzenlemeler ve yasalarla belki bu varlıkların yurt içi kullanımları da mümkün olabilirse, buna bağlı olarak bu varlıkların fiyat hareketleri de bundan etkilenebilir. 

Türkiye’de 5 milyonun üzerinde kişinin kripto para yatırımcısı olduğu tahmin ediliyor. Türkiye’de 22 borsa var ancak merdiven altı olanlarla birlikte sayının 40’ı bulduğu tahmin ediliyor. Kripto piyasasında 22 borsanın, borsa şeklinde hareket ettiği, kendisini internetten ilan ettiği, yatırımcıların borsaya girer gibi kripto para alım satımı yapabildiği belirtildi. Kalan 18 borsanın ise firma gibi hareket ettiği, yatırım yapmak isteyenlerin paralarını bu firmalara verdiği ve alımların bu firmalar tarafından yapıldığı ifade edildi. 

Kripto varlıkların sahibi var mı? 

Genel olarak biliyoruz ki; Bitcoin’in üzerinde işlem gördüğü blokchainlerin, dolayısıyla kripto varlıkların bir sahibi bulunmuyor. Merkeziyetçi olmayan bir yapıya sahip ve en önemlisi merkez bankaları gibi bu varlığın arkasında durabilecek, tüzel kişiliğe haiz bir kurum ya da kuruluş yok. Bitcoin dünyadaki tüm Bitcoin kullanıcıları tarafından kontrol ediliyor. 

Fenerbahçe Token, Ethereum blokzincirinde üretilen bir ERC-20 utility tokenıdır. Şu ana kadar global bazda coin çıkarmış hiçbir futbol kulübü bulunmuyor. Bu kulüplerin çoğunun socios veya Paribu gibi platformlar aracılığıyla utility tokenlar çıkardığını, yani kulüplerin çıkardıkları kripto paraların birer fan token olduğunu belirtelim. Nitekim en son halka fan tokenlarını ihraç eden Fenerbahçe de, kendi blockchain altyapısı olan bir coin olarak değil, diğer fan tokenlarda olduğu gibi token olarak satıldı. Burada tekrarlama pahasına yeniden vurgulamak gerekirse, Blockchainler üzerinde işlem gören coinler, tokenlarla kıyaslandığında, daha güvenilir dijital varlıklar olarak görülebilir. 

Token piyasasında oluşan standartların ise, tokenlara yatırımları ne kadar güvenli hale getirdiği konusu ise tartışmalıdır. Yeri gelmişken token standartlarından da kısaca bahsedelim.

 Token standartları 

ERC-20: Token’lar arasında en yaygın standart budur. Ethereum blok zincirine ait bir token standartıdır. Neredeyse tüm büyük tokenlar ERC-20 uyumludur. ERC-20 kodu, Ethereum üzerinde token oluşturma sürecini basitleştirmiştir. Şu an itibari ile Ethereum blok zincirinde 259,000 ERC-20 Token’ı vardır. 

ERC-223: Bu standart, ERC-20’deki birtakım kusurlar üzerine geliştirildi. ERC-20’nin ERC-223’te ele alınan en önemli kusuru, kullanıcıların uygun bir cüzdan yerine yanlışlıkla bir akıllı sözleşmeye gönderdiklerinde tokenlarını kaybetmesi. ERC-223’te bu önleniyor. Ayrıca ERC-223, ERC-20’ye kıyasla esasen transfer konusunda yüzde 50 daha ucuz. Bununla beraber, çoğu Ethereum cüzdanı hâlâ ERC-223 token’ları için destek sunmuyor ve ERC-20 standardı, yaygın olarak benimsenmeye devam ediyor.

ERC-721: Bir başka önemli token standardı de ERC-721’dir. Bu standart, Ethereum platformunda non-fungible tokenların oluşturulmasını sağlar. NFT olarak kısaltılan bu tokenlar, blok zincirindeki benzersiz varlıkları temsil eder ve adından da anlaşılabileceği gibi birbiriyle değiştirilemez. Bir blok zincirinde doğrulanabilirlik ve sahiplik kanıtı olarak işlev görürler. Günümüzde ağırlıklı olarak oyun alanında kullanılıyorlar. Şu an itibari ile 5000’e yakın ERC-721 sözleşmesi bulunuyor. Bunlar arasında en popülerleri Gods Unchained Cards, CryptoKitties ve MyCryptoHeroes’tir. Bu standart, ilk olarak 2018 yılının Ocak ayında oluşturuldu. ERC-827’den ERC-1155’e farklı token standartları da vardır. Sadece Ethereum’da değil, buna benzer token standartları farklı blok zincirlerinde de bulunuyor. Örneğin TRON’da TRC-10 ve TRC-20 gibi token standartları mevcut.

Kaynak:

[1]Betül Üzer, Sanal para sistemleri, Yeterli tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Ankara, sh.89. Eylül 2017. 

[2]IMF. (2016). Virtual Currencies and Beyond: Initial Considerations. Washington DC.(Aktaran, Betül Üzer, Sanal para sistemleri, Yeterli tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Ankara, sh.89. Eylül 2017, sh.107) 

[3] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210416-4.htm

[4]İlgili düzenleme 30 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe girdi.

Not: 9 Ekim 2021 tarihli “Kulüpler Batakta, Fan Tokenlar Uçuşta!” başlıklı yazımızda, Fenerbahçe Token piyasa değeri TL yerine yanlışlıkla dolar olarak yazılmış ve buna göre yorum yapılmıştır. İlgili yazımızda Fenerbahçe fan token değeri 159 Milyon dolar olarak belirtilmişti. Doğrusu ve 12 Ekim itibariyle güncel piyasa değeri 141,9 Milyon TL’dır. Bu yanlışlık nedeniyle özür diler, gerekli düzeltmeyi yaparım.