2023, Cumhuriyet'in 100'üncü yıl dönümü olmanın yanı sıra bir seçim yılı. Bu yıl hem Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) seçimleri hem de Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılacak. Fakat ocak ayının ortasına yaklaşmamıza rağmen seçimin ne zaman yapılacağını henüz bilmiyoruz.

Olağan seçim tarihi

En son milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı seçimi 24 Haziran 2018'de yapılmıştı. Bu süreye beş yıl eklediğimizde seçimin 24 Haziran 2023'te yapılacağını düşünebiliriz. Fakat bu tarih cuma gününe geliyor. Milletvekili Seçim Kanunu'na göre (md. 6/2) "Bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren beş yılın dolmasından önceki son Pazar günü oy verilir." Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu'na (md. 3/3) göre de "Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev sürelerinin dolmasından önceki son Pazar günü oy verme günüdür."

Bu nedenle 24 Haziran'dan geriye doğru ilk pazar gününü hesaplamak gerekir. Seçimler zamanında yapılırsa oy verme tarihinin 18 Haziran 2023 Pazar günü olduğunu söyleyebiliyoruz.

Gündelik dilde "seçim tarihi" derken kastettiğimiz şey oy verme günü oluyor. Oysa aslında seçim bir süreç. Teknik anlamda konuşuyorsak seçimin başlangıcı, oy vermeden çok daha önce. Adaylık başvuruları, ilanlar, itirazlar ve adaylıkların kesinleşmesi vs. hep bu önceki "seçim takvimi" çerçevesinde gerçekleşiyor.

Milletvekili Seçim Kanunu'nun aynı maddesine göre "Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir." Buna göre seçimin olağan başlangıç tarihi 19 Nisan 2023 Çarşamba günü oluyor.

Erken seçim tarihi

Seçimlerin bir de erken yapılması olasılığı var. Fakat Anayasa, Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerinin mutlaka aynı tarihte yapılmasını öngördüğü için her iki erken seçim kararı da bir diğerini etkiliyor.

TBMM ve Cumhurbaşkanı, ayrı ayrı karar alma yetkisine sahip. Cumhurbaşkanı bu kararı tek başına alabiliyor. TBMM'nin böyle bir karar alması üye tam sayısının beşte üçünün (Anayasa md. 116/1) oyuyla mümkün. Cumhur İttifakı, muhalefetin desteği olmadan böyle bir karar alamıyor. Fakat böyle bir destek gelirse TBMM, dilediği tarihte erken seçim kararı alabilir. Gelgelelim bu kararın olağan seçim başlangıç tarihi olan 19 Nisan 2023'ten önce alınması gerekir. Aksi hâlde zaten seçimler başlamış oluyor.

Bu noktada ikinci bir soru devreye giriyor. Erken seçim kararı alınması durumunda oy verme işlemi, bu karardan ne kadar süre sonra gerçekleşecek?

Bu konudaki mevzuat biraz karışık. Konuyla ilgili iki farklı kanun iki farklı yanıt veriyor.

Birincisi; 10/06/1983 tarihli 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu. Kanun'un seçimin yenilenmesi konusundaki kuralı (md. 8/1) şu şekilde:

"(1) Seçim dönemi bitmeden önce, seçimin yenilenmesine Türkiye Büyük Millet Meclisi veya Cumhurbaşkanınca karar verilmesi halinde, durum Bakanlar Kurulu tarafından kırksekiz saat içinde ilan olunur. (2) (Değişik fıkra: 10/9/1987-3403/4 md.) Yenileme kararı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından verilmişse Meclis, seçimin yapılacağı tarihi de belirler. Yenileme kararının Cumhurbaşkanınca verilmesi halinde, bu kararın verildiği günden sonra gelen doksanıncı günü takip eden ilk Pazar günü oy verilir."

Buna göre erken seçim kararını kimin aldığına göre değişen bir sistem var.

• Cumhurbaşkanının erken seçim kararı alması hâlinde oy verme günü: Karardan 90 gün sonraki ilk Pazar.
• TBMM'nin erken seçim kararı alması hâlinde oy verme günü: TBMM'nin belirleyeceği tarih.

İkincisi; 19/01/2012 tarihli ve 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu. Bu Kanun'un ilgili kuralı (md. 3/4) ise şöyle:

"Seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde bu karar kırksekiz saat içinde Resmî Gazete'de yayımlanarak ilân olunur. Bu kararın verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk pazar günü Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi birlikte yapılır."

Bu kural ikili bir ayrım getirmiyor.

• Erken seçim kararı alınması hâlinde oy verme günü: Karardan 60 gün sonraki ilk Pazar.

Görüldüğü gibi iki kanun iki farklı tarih getiriyor. Peki ama hangi kanun hükmü geçerli?

Hukukta böylesi çatışma durumları için bazı yorum kuralları vardır. Bunlardan biri "lex posterior derogat legi priori", yani "sonraki kanun önceki kanunu ilga eder" biçimindedir. Söz konusu kuralı bu olaya uygularsak; 1983 tarihli Milletvekili Seçimi Kanunu'nu değil, 2012 tarihli Cumhurbaşkanlığı Seçim Kanunu'nu esas almamız gerekir.

Buna göre oy verme günü, kararın kim tarafından alındığı önem taşımaksızın her hâlükârda erken seçim kararından 60 gün sonraki ilk Pazar olmaktadır.[1]

Fakat bu bağlamda Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu'ndaki şu hükmü (md. 6/2) akıldan çıkarmamak gerekir:

Yüksek Seçim Kurulu, Cumhurbaşkanı seçimlerinin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapmak ve yaptırmak amacıyla, gerekli ilke kararları almaya, beşinci fıkrada sayılan kanunlar ile bu Kanunda seçimle ilgili olarak yer alan bütün süreleri gerektiğinde kısaltarak tespit ve ilâna yetkilidir.

Bu kural ilkesel belirlemelere dönük istisnalar getirmek konusunda YSK'yi yetkili kılmaktadır[2]. Dolayısıyla bu bağlamda da YSK'nin alacağı kararlar önem taşıyacaktır. Olası tartışmalar da büyük ihtimalle bu karar ekseninde olacaktır.

Son seçim kanunu değişiklikleri hangi seçimde uygulanabilir?

Malum, 2022 yılında AK Parti milletvekilleri bir seçim kanunu değişikliği yaptı. 7393 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişilik Yapılmasına Dair Kanun, seçim barajını yüzde 7'ye indirdi, seçim kurullarını değiştirdi, ittifak esasında bazı değişiklikler getirdi, vs... Bu değişiklikler 6 Nisan 2022 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Anayasa'nın md. 67/son hükmünde göre "Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz." Dolayısıyla bu kuralların uygulanması, 6 Nisan 2023'ten sonraki bir seçime bağlı. Yukarıda da söylediğim gibi seçimler oy verme gününden öncesinden başlar. Hatta tekrara düşme pahasında doğrudan mevzuattan bir daha aktaralım: "Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir."

Şu hâlde erken seçim olasılığında, altmış gün geçmesi gerektiği hesaba katılmalıdır. Dolayısıyla Milletvekili Seçim Kanunu'nda yapılan değişikliğin uygulanması için erken seçim kararının en erken 7 Nisan 2023'te alınması gerekir. Bu kararın Resmî Gazete'de yayımlanması kurucu değil bildiricidir. Bu nedenle hesap karar alma tarihinden itibaren yapılmalıdır. Fakat yukarıda açıkladığımız nedenlerle 18 Nisan 2023'ten sonra bir erken seçim kararı da alınmaz. Dolayısıyla MHP istediği için yapıldığı söylenen ve yukarıda andığımız seçim mevzuatı değişikliğinin uygulanması isteniyorsa geriye, bu iki tarih arasında oldukça kısa bir aralık kalmaktadır.

Bir de 13 Nisan-18 Nisan arasındaki herhangi bir tarihten sonra "altmışıncı günü takip eden ilk pazar günü" yine 18 Haziran olduğu için bu tarihlerde de erken seçim kararı almak mümkün görünmüyor. Dolayısıyla erken seçim kararı almak için son tarih 12 Nisan 2023 oluyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın "Mevsim şartlarını dikkate alarak, belki tarihini biraz öne çekebiliriz" biçimindeki açıklaması büyük olasılıkla bu hesap dikkate alınarak söylenmiş olsa gerekir. Buna göre erken seçim kararının 7-12 Nisan 2023 arasında verileceğini tahmin etmek mümkündür. En azından hukuk bunu gerektirir.

Fakat burada da mesele bitmiyor. Bu noktada da şu bilgiyi hatırlatmak gerekiyor: Bu erken seçim kararını Cumhurbaşkanı Erdoğan alırsa, kendisi yeniden aday olamaz. Zira Anayasa'ya (md. 116/3) göre: "Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir." Bu istisna, Cumhurbaşkanının kendisinin erken seçim kararı alma olasılığı için tanınmamıştır. O zaman az önce ifade ettiğimiz yaklaşık altı günlük dönemde erken seçim kararı alınması için mutlaka başlıca muhalefet partilerinin desteği gerekir. Çünkü "Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir" (AY, md. 116/1) Cumhur İttifakı bileşenlerinin bu oranda üyesi yoktur...

* * *

Buraya kadar yazdıklarım hukuksaldı. Bir de meselenin "Türkiye'ye özgü", yani "Türk tipi başkanlık" usûlü bir tezahürü var. Onu da hesaba katmalıyız.

Ben retorik ve gönderme yapmak için 14 Mayıs 2023 (Demokrat Parti'nin 1950'de iktidara gelişinin yıl dönümü) tarihinin düşünüldüğünü tahmin ediyorum. Bu nedenle, anılan tarihte bir seçim yapılması için bu kararın TBMM tarafından alınması ve aşağıdaki 1 no.lu dipnottaki savın ileri sürülmesi ve/veya YSK'nin takvimi daraltması olasılığını dışlamıyorum. Bu, ben katılmasam da hâlâ hukuk içi bir seçenek olur. Öte yandan, bir de Cumhurbaşkanın erken seçim kararı alıp buna rağmen üçüncü defa aday olması ve (seçim mevzuatı için bir yıllık sürenin hesabında) seçim kavramının oy verme gününü esas alarak anlamlandırılması ihtimali var. Bu ise artık hukuka aykırı bir olasılıktır.

Bakalım nasıl bir süreç izleyeceğiz.

Görüldüğü gibi 2023 yılında epey çetrefilli günler bizi bekliyor, her hâl ve kârda bu belli... Umudumuz bu sürecin hukuka uygun geçmesi.  

[1] İlganın sadece Cumhurbaşkanının alacağı erken seçim kararı için geçerli olduğu, dolayısıyla "Yenileme kararı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından verilmişse Meclis, seçimin yapılacağı tarihi de belirler." kuralının hâlâ geçerli olduğu düşünülebilecekse de bu pek tutarlı sayılmaz. Çünkü 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu (md. 3/4) ayrım yapmamıştır. Kanun koyucunun ayrım yapmadığı yerde bizim de ayrım yapmamamız gerektiği ("lege non distinguente non nobis est distinguere") için böyle bir yorum da zorlama olacaktır. Bu yorum kuralları için bkz. Kemal Gözler, "Yorum İlkeleri", https://www.anayasa.gen.tr/yorum-ilkeleri-kitaptan.pdf (Erişim tarihi 9 Ocak 2023) Aynı sonuca ben farkında varmasam da benden önce Kemal Gözler'in de ulaştığını fark etmiş bulunuyorum. Buna dikkat çektiği için kendisine teşekkür ederim. (10 Ocak 2023). Bkz. Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, (Ekin 2021), s. 510-512.  Gün hesaplarına dair hatırlatmaları için de Dr. Kasım Akbaş'a teşekkürler.

[2] Milletvekili Seçim Kanunu'nda da benzer bir hüküm (geçici md. 1) yer alır.