Ramazan ayı boyunca oruç tutmak manevi açıdan önemli bir gelenektir. Diyabetliyseniz uzun süre aç kalmanın vücudunuzu nasıl etkileyeceğini merak ediyor olabilirsiniz. Diyabet ve Ramazan ilişkisi/etkileşimi hakkında bir sürü yanlış bilgi bulunmaktadır. Bu yazı, en sık sorulan soruların bazılarına cevap vermek için yazılmıştır.
Herkes oruç tutmalı mı?
Hayır. Bu bilgi, Kur'an-ı Kerim'e ve asırlardır süregelen islam din bilginlerinin öğretilerine dayanmaktadır. Kur'an-ı Kerim’de, özellikle risk grubunda yer alan kişilerin sağlıklarını tehlikeye atmamaları için oruç tutmamaları gerektiği belirtilmektedir. Risk grubunda yer alan kişiler; çocuklar, hamile ya da emziren kadınlar, yaşlılar ve oruç tuttuğu için hasta olabilecek bireyler olarak tanımlanmaktadır. Dolayısyla, kötü kontrollü diyabetliler, tip 1 diyabetliler, insülin kullanan tip 2 diyabetliler ve kan şekerleri genellikle çok yüksek veya çok düşük seyreden kişiler oruç tutmamalıdır.
Diyabetli olup oruç tuttuğu halde problem yaşamayan kişiler tanıyorum. Bu durum benim için de geçerli midir?
Öncelikle belirtmeliyiz ki, diyabetli çocukların ve insülin kullanan bütün diyabetlilerin oruç tutmaları kesin olarak sakıncalıdır. Bununla birlikte bazı erişkin diyabetliler güvenli bir şekilde oruç tutabilir, ama her bireyin farklı olduğu akılda tutulmalıdır. Diyabetli çocuklar ve insülin kullanan diyabetliler dışındaki diyabetlilerin, oruç tutmayla ilgili kararlarını, tedavi yöntemlerini dikkate alarak doktorlarıyla birlikte vermeleri gereklidir. Ramazanın/oruç tutmanın diyabeti nasıl etkileyebileceğini görüşmek için Ramazan ayı başlamadan doktorunuzdan randevu almanız önemlidir. Eğer oruç tutacaksanız doktorunuz tedavi planınızda bir değişiklik önerebilir.
Hangi risklerden haberdar olmalıyım?
Başlıca önemli riskler şunlardır:
• Kan şekeri düşüklüğü (veya hipoglisemi) - İnsülin veya bazı diyabet hapları alan kişilerde kan şekerinin düşmesi riski çok yüksektir. Oruç saatlerinde fiziksel aktiviteyi sınırlandırın ve gün batımından sonra daha aktif olun. İlacınızın kan şekerinizde düşüklüğe neden olup olmadığını ve oluyorsa nasıl önlem alınması gerektiğini öğrenmek için doktorunuzla görüşün.
• Kan şekeri yüksekliği (veya hiperglisemi) - Gün içerisinde kan şekeri düşüklüğü daha sıklıkla görülse de iftar zamanında fazla besin tüketimi riski bulunmaktadır. Çok fazla tatlı yememeye dikkat edin ve porsiyon büyüklüğünü ılımlı/normal tutmaya çalışın. Ramazan bir açlık süreci olarak bilinse de, bazı ailelerde akşam yemeklerinin kutlama şeklinde olduğu gibi bu ay boyunca insanların kilo alması sık rastlanan bir durumdur.
• Dehidrasyon (sıvı kaybı) - Bu durum özellikle uzun ve sıcak yaz günlerinde karşılaşılan bir problemdir. Akşamları ve sahurda yatmadan önce sık sık şekersiz ve kafeinsiz içecekler içmeyi hedefleyin.
Orucumu bozacağı için gün içerisinde kan şekerimi ölçmemem gerektiği söylendi. Bu doğru mu?
Kan şekerini kontrol etmek orucu bozmaz. Özellikle kan şekerinin düşük olduğu durumları belirlemek için kan şekerini izlemek önemlidir. Kan şekeri düşükse (70 mg / dl'nin altında) oruçu sonlandırılmak gereklidir.
Hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü) nasıl tedavi edilir?
Kan şekeri 70' mg/dl’nin altına düşerse, en az 15 gram karbonhidrat içeren (3-5 adet küp şeker ya da yarım-1 kutu meyve suyu) alın ve tekrar kan şekerinizi ölçün. Ölçtüğünüz değer, 70mg/dL’nin üzerinde ise zamana uygun olan öğünü (ara ya da ana) yiyin. 70mg/dL’nin altında olduğu durumda aynı işlemi tekrarlayın. Akşam yemeğinin bir saatten az sürdüğü durumlarda gece ara öğünü alın.
Ramazan ayında ilaç kullanmayı bırakmalı mıyım?
Oruç tutuyor olsanız bile ilacınızı almaya devam etmelisiniz ancak zamanları diğer günlerden farklı olacaktır. İlaç dozunuz da değişebilir. Ramazan ayından önce doktorunuzla konuşmanın çok önemli olmasının nedenlerinden biri de ilacınızın dozunu ve zamanını konuşmaktır; böylece ilaçlarınızla ilgili değişiklikleri önceden planlayabilirsiniz.
Oruç tutarsam günde sadece iki kez yemek yemem gerekecek, bu durumda öğünlerimi nasıl planlayabilirim?
Sahur öğünü; karbonhidrat kaynağı olarak dengeli bir şekilde tam tahıl kaynaklarını, sindirimi yavaşlatmak ve gün boyu tokluk/doygunluk sağlamak için ise belirli miktarlarda protein ve yağları da içermelidir. Ramazan boyunca sıcak yaz ayları için sağlıklı kahvaltı seçenekleri sahur için iyi olacaktır:
• Yumurta, lor peyniri ya da tuzsuz peynir, domates, salatalık, tam tahıllı/çavdarlı ekmek, süt ya da çay, taze meyve
• Taze meyveli yulaf lapası
• Tuzsuz çorba, tam tahıllı/çavdarlı ekmek, yoğurt, küçük porsiyon meyve salatası
• Tam buğday unundan krep, bal ya da pekmez, ceviz/fındık/badem, süt, taze meyve
• Menemen, tam tahıllı/çavdarlı ekmek, meyveli komposto
Geleneksel olarak oruç gün batımından sonra (İftar ile) sona erer ve yeme-içme süreci başlar. Her akşam yemek sayısını en fazla 2 kez olmak üzere sınırlayın. Akşamları bol bol su ve şekersiz içecek tüketin, ancak sıvı kaybına neden olacağı için kafeinli içeceklerden kaçının.
İftar yemeği birlikte olunan coşkulu bir yemek zamanı gibi olsa da, aşırı miktarda yemek yemekten kaçınmayı hedefleyin. Diyetisyeninizle yemek planı üzerine konuşun. Uygun porsiyonlarda yiyecek tüketin ve yılın diğer aylarında olduğu gibi sağlıklı beslenme alışkanlıklarını sürdürün; tam tahıllı gıdalar, yağsız et/ tavuk/ balık, az miktarda (kalp dostu) sağlıklı yağlar tüketin ve şeker eklenmiş yiyeceklerin tüketimini sınırlayın.
*Joslin Diyabet Merkezi web sitesinden geliştirilerek çevrilmiştir ( Çeviri: Dyt.Tuğba Gökçe/Dr. Şükrü Hatun
