Dış politika mı ekonomiyi belirler? Ekonomi mi dış politikayı? Üzerinde çok kafa yorulan bu soruyu, Karl Marks yaklaşık iki asır önce  kendi ideolojisinde yanıtlamış. Marksist öğretiye göre, toplum altyapı ve üst yapıolmak üzere iki katmandan oluşur. Üretim güçleri ve üretim ilişkileri (ekonomi)  alt yapıyı; hukuk, kültür, devlet ilişkileri gibi kurumlar üst yapıyı teşkil eder. Altyapı ve üstyapı  karşılıklı etkileşim içerisinde olmakla birlikte sonuçta daima altyapı üst yapıyı belirler.

İtfaiyeci büyükelçiler     

Cumhuriyet'in kuruluşundan itibaren, Atatürk’ün çizdiği yolda, ”Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesi çerçevesinde, dış ilişkilerinde daima temkinli ve gerçekçi bir politika izleyen Türkiye, 2000’li yıllarda dış politikasında gözle görülür bir değişikliğe gitti. Hariciye'nin kılı kırk yararak şekillendirdiği ihtiyatlı politikalar küçümsenerek bir kenara bırakıldı. Başka ülkelerin içişlerine karışmak pahasına dünyanın farklı coğrafyalarındaki sorunlara dahil olunmaya başlanıldı.

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin ilk dönemlerinde hükûmetin izlediği dış politikada belirleyici bir rol oynayan Ahmet Davutoğlu’nun, 2010 yılındaki Büyükelçiler Konferansı'nın açılış konuşmasında, büyükelçileri birer itfaiyeciye benzeterek nerede bir yangın varsa, koşarak söndürmeye gitmemiz talimatı verdiğini  hiç unutmuyorum. Gelin görün ki Suriye’de yangını söndürelim derken ateşe su yerine  gaz döküldü. Arap Baharı'nın doğru okunmaması sonucunda Orta Doğu'da mezhep temelli yapılan yanlış tercihler, dış politikada Türkiye’yi “muhteşem” diye nitelendirilen büyük bir yalnızlığa itti. Avrupa Birliği ve ABD ile bozulan ilişkiler bu yalnızlığın tuzu biberi oldu. Uzun bir süre Türkiye’nin kapısını çalan olmadı.

Dış politikada revizyon

 Son 1-2 yıldır ister adına,” fabrika ayarlarına dönüş” deyin, ister yeni ismiyle “sorunsuz çember”  politikası deyin, bozulan ilişkiler birer birer onarılmaya çalışılıyor. Düne kadar 15 Temmuz hain darbe  teşebbüsünün arkasındaki dış güçlerden birisi olarak değerlendirilen Birleşik Arap Emirlikleri'yle (BAE) ilişkiler büyük ölçüde rayına oturtuldu. ”Öldürmeyi iyi bilen”  İsrail’le ilişkilerde, Netanyahu son anda bir sürpriz yapmazsa epey mesafe alındı. Aynı masada  otururken görüntü vermekten kaçınılan Mısır Devlet Başkanı Sisi ile, el sıkışma fotoğrafları tüm dünya basınına servis edildi. Türkiye sınırları içerisinde Cemal Kaşıkçı'nın buharlaştırılmasından en ağır ifadelerle sorumlu tutulan Suudi Arabistan’a dava dosyası iade edildi. Ardından da ayağına gidilerek Veliaht Prens'le kucaklaşıldı. ”Katil Esed” ile görüşebilmek için Rusya’nın da gayretleriyle büyük bir diplomatik çaba harcanıyor.

Normalleşme neden şimdi?

İnsan ister istemez şu soruyu sormadan edemiyor: Normalleşme iyi de, peki neden şimdi? “Diplomaside ebedi düşmanlık, küslük, dargınlık olmaz” söylemi bu soruyu yanıtlamaya tam anlamıyla yeterli olmuyor. Son dönemde ekonomi alanında yaşananlar, tüm bu çabaların siyasi bir tercihten ziyade  ekonomik darboğazdan çıkabilmek amacıyla mali kaynak arayışıyla bağlantılı olduğunu akla getiriyor. Türkiye,  500 milyar dolara yaklaşan borçlarını çevirebilmek ve cari açığını finanse edebilmek için 2023 yılında  216 milyar dolara ihtiyaç duyuyor. Hükümet, IMF’ye gitmek istemiyor. Yakın dönemde bir iktidar değişikliği olup da sihirli bir değnekle, bir yılda 100 milyar dolarlık doğrudan yatırım çekilmezse, yabancı yatırımcının geleceği yok.Turizm gelirleri ne kadar patladı denilse de bir sınırı var.Elde kala kala zengin Arap ve Körfez ülkelerinden sağlanacak fonlar ve krediler kalıyor.

Türkiye’nin aldığı dış yardım ve krediler

Bu çerçevede önce yılın ilk aylarında BAE ile 5 milyar dolarlık bir swap anlaşması yapıldı. Birkaç gün önce de Suudi Arabistan, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası'nda 5 milyar dolarlık hesap açacağını duyurdu. İkinci bir 5 milyar doların yolda olduğu söyleniyor. Suudi Arabistan bu hamleleri atmadan önce Mısır Devlet Başkanı Sisi’yi  en azından bilgilendirmiş olmalı. İsrail ile normalleşmenin arkasında  rafa kaldırılan “East Med”in yerine, Türkiye üzerinden geçecek yeni bir doğal gaz projesinin yattığını söylemek mümkün. Suriye ile barış çabalarının bir amacı da sığınmacıları geri göndererek ağır bir ekonomik yükten kurtulmak.

Marksist teori doğru mu çıkıyor?   

Bir zamanlar  tüm Dünya’da 68 kuşağını sokaklara döken Marksist ideolojinin günümüzde esamesi okunmuyor, sadece ders kitaplarında okutuluyor.

Türkiye’de ise, son dönemde adeta Marks’ın dedikleri doğru çıkıyor; altyapıdaki ekonomi, üstyapıdaki dış politikayı belirliyor.