Verilerle konuşmak nasıl yapılır? Ne işe yarar?

Ola Rosling ve Anna Rosling Rönnlund, Gapminder Foundation’ın kurucuları. Hans Rosling, Ola Rosling’in babası. Üçü bir kitap yazıyor: Factfulness. İçinde datalarla konuşmanın önemine dair örnekler var.

Gapminder’da yer alan Dollar Street (Dolar Caddesi) adlı bölüme tıkladığınızda şu sözlere karşılık gelen içeriği okuyorsunuz:

Haberlerde başka kültürlerden gelen insanlar ’yabancılar’ olarak görülüyor. Onları olduklarından daha da ‘yabancı’ algılıyoruz. 50 ülkeden 264 ailenin ziyaret edilip 30,000 fotoğrafın toplandığı bu çalışmada ‘gerçekten’ kim, nerede, nasıl yaşıyor’un verileri ile karşılaşıyoruz.

Sitede yer alan evler gelir durumuna göre soldan sağa doğru izlenebilir. Linke tıkladığınızda dünyadan aile örnekleri ile karşılaşacaksınız.

Burundi’den ayda 27 dolar ile geçinen aile en solda. Yanında Çin’den 225 dolar gelirli ailenin fotoğrafı var. Hemen yanında yine Çin’den, bu kez, ayda 10,098 dolar ile yaşayan aileyi görebilirsiniz.

Bazen sanıyoruz ki X ülkesindeki insanların tümü şöyledir. Halbuki X ülkesinden gelen kişi, üzerine giydirmeye çalıştığımız değerleri taşımıyor olabilir.

Bu algı zaman içinde okuduğumuz haberlerle, ailemizden ve arkadaşlarımızdan duyduklarımızla, şu vakte kadar incelediğimiz kaynakların toplam bakış açısı ile oluşuyor.

Sizce verilerle konuşup önyargıları yıktığımızda beraberce rahat bir nefes alabilir miyiz?

Sitede Zimbabwe’den bir aile 34 dolar ile geçiniyor ve fotoğrafını görüyorsunuz. Hemen yanında 238 dolar ile yaşayan Filipinli aile ile karşılaşıyorsunuz. Onun yanında ayda 827 dolar ile yaşayan Güney Kore’den bir aile var. Ve en sağda 6,256 dolarla geçinen Romanya’dan insanlar.

Bir başka satırda, Hindistan’dan 4,621 dolarla yaşamını sürdüren aileyi görüyoruz. Ve Hindistan’da ayda 48 dolarla geçinen aile de var.

“Hindistan’a gitme”, “Orada uçan böcekler var”, “Elle yemek yiyorlar”, “Kast sistemi var”, “Yoga yapabilirsin”, “Orada her şey çok ucuz” gibi cümleleri daha önce duydunuz mu?

Elbette bu cümlelerin bizim ülkemiz için kurulanları da var.

Bu ve benzeri genellemeler sistematik şekilde haberler aracılığıyla da besleniyor, büyütülüyor. Sonuçta o ülkeye dair tek bir cümle varmış gibi oluyor.

‘Families’ (Aileler) bölümünün altına tıkladığınızda ‘Beds’ (Yataklar) başlığını seçerseniz dünyadaki yatakları ve sahiplerinin gelirini gözlemleyebilirsiniz.

Kendi yatağınızı düşünüp bu içeriğin neresinde durduğunuzu değerlendirebilirsiniz.

‘Teeth’ (Dişler) kelimesini tıkladığınızda dünyadaki insanların dişleri ile gelirleri arasında ilişki olup olmadığını sorgulayabilirsiniz. 

‘Toilets’ (Tuvaletler) etiketine girip hangi gelir grubu nasıl tuvaletlere sahipmiş görebilirsiniz.

Algıların inşaasında gazetecilere, araştırmacılara, sanatçılara, hepimize sorumluluk düşüyor.

Peki, işin aslını dinleyip önyargılarımızdan (diyelim ki) arındıktan sonra hikâyenin iki yüzünü -ve bazen zaman baskısı altında- nasıl hakkıyla vereceğiz?

Dollar Street ve benzeri projeler bir umut olabilir mi?

Veri gazeteciliği bize yardım edebilir mi?