Chiharu Shiota (Fotoğraf: İstanbul Modern)

Bu sıralar İstanbul Modern’de mekân ve yerleştirmeye dayalı iki süreli sergi var. Müzenin Boğaz’daki konumuna da gönderme yapan bu iki kişisel sergiden biri Olafur Eliasson’un “Senin beklenmedik karşılaşman”, diğeri de Chiharu Shiota’nın “Dünyalar Arasında.”

Konularından anlaşılacağı üzere insanın kendisi, başkaları ve dış dünyaları arasındaki karşılaşmaları farklı yönleriyle ele alan bu sergilerden ilkinin, “beklenmedik bir karşılaşma” olabilmesi için sürprizini bozmayıp Chiharu Shiota’nın “Dünyalar Arasında” adlı sergisine odaklanalım.

Serginin adı, ister istemez, bu dünyaların neler olabileceğini sorduruyor. Evet, “arada olma” hâli ama hangi dünyalar arasında? Farklı coğrafyalar, farklı kültürler, farklı zamanlar mı? Ya da aynı coğrafyaya, aynı kültüre, aynı zamanlara doğan farklı insanlar mı?

Chiharu Shiota 1972’de Japonya Osaka’da doğmuş, ancak Berlin’de yaşıyor. Kendisinin de bir göç hikâyesi olan sanatçının sayıları artan göçmenler ve yükselen ırkçılık konusuna bir önerme sunmuş olabileceğini de düşünebiliriz.

Shiota, bizi kırmızı iplerle ördüğü ağlarla varlık ve yokluk arasındaki düşsel bir dünyaya davet ediyor.

Sizi içine doğru çeken ve bütün alana yayılan yerleştirmenin zorlu bir yapım süreci olduğu anlaşılıyor.  Serginin asistan küratörü Yazın Öztürk, yerleştirme için tam 250 kilometre uzunluğunda ip kullanıldığını söylüyor. 12-13 kişi 2 bin yumak iple bu ağları örmek için iki hafta boyunca çalışmış. Hatta müze çalışanları da ofis masalarında kırmızı yumakları ayırarak bu kolektif sürecin parçası olmuşlar.

‘Dünyalar Arasında’ sergisinin 5 Eylül’de yapılan açılışına Japonya'nın Türkiye Büyükelçisi Katsumata Takahiko da katıldı

Dışardan bakıldığında biçimsel tekrarlarla örüntü oluşturan bu katmanlı mimari yerleştirme, içine girdiğinizde sizi insan bedeninde bir iç yolculuğa çıkarıyor. Serginin küratoryel açıklamasında da anlatıldığı gibi, kırmızı iplerle oluşturulmuş ağlar kan damarlarını temsil ediyor. Bu ağlara dolanan ve aynı zamanda birbirine bağlanan bavullar da arada olma hâline göndermede bulunuyor.  Eski bavullar bizi bugünün dünyasından çok geçmiş hayatların silinmiş anılarına bağlıyor.

Sanatçı 1997 yılından beri bitpazarlarından topladığı bavulların üstlerindeki isim etiketlerini bile çıkarmamış. Ve ilk aldığı bavulun içinde, 1940’lı yıllara ait bir seyahat hazırlık listesi hâlâ duruyormuş. Shiota’nın, artık hayatta olmayan insanların anılarını taşıyan bu bavullarla kurduğu bağların, yaratım sürecinin çıkış noktalarından biri olduğunu görebiliyoruz.

Sanatçının hafıza-mekân kurgusunda iplerle oluşturulan ağlar aynı zamanda yolları, kesişmeleri ve kesişmelerin değiştirdiği yeni hayatları da temsil ediyor. Bu iç dünyada açılan tünelden rahatça geçebilirken ağların arkasından diğer izleyicilerle bir bağ da kurabiliyorsunuz.

Bu geçirgen yapı size ferah bir akış sağlarken kırmızı kan damarlarında herhangi bir tıkanıklık yok. Aksine aynı yapının parçası olan bu ipler birbirine dolansa da yeni kanallar açılıyor. Temiz kan kendisine akacak yeni damarlar buluyor, her yeni kesişme size yeni olanaklar sunuyor.

Çağdaş sanat, estetik referanslarla düşünme sürecini reddeder ama yerleştirme pratiğinde görsel öğeleri ziyadesiyle kullanan Shiota’nın estetiği sanattan ayırma girişimlerine pek de kulak asmadığını anlıyoruz.

Bugünün dünyaları arasında bu kadar açık damarlar olabilir miydi? Yerleştirmenin arasında dolaşırken bunu düşünerek tıkanık, hatta kangrene dönüşen damarlar aradım. Böylece başlangıçta sorduğumuz sorulara yanıt bulduğumuzu umuyorum. Sanatçı, bugünün dünyasından çok, geçmiş yaşamların silinen anılarıyla bağ kurmayı seçiyor.

Akira Kurosawa - Düşler / Kızıl Fuji Dağı

Japonya-Türkiye diplomatik ilişkilerinin tesisinin 100. yılı kapsamında gerçekleşen bu sergi vasıtasıyla Japon yönetmen olan Akira Kurosowa’yı anmadan geçmeyelim. Farklı rüyaların ele alındığı sekiz segmentten oluşan 1990 yılı yapımı “Düşler”adlı filmin Kızıl Fuji Dağı bölümü, volkanik patlamalarla eriyen dağdan kaçışan insanlarla başlıyor. Hemen ardından dağı eritenin volkan değil, nükleer santrallerde meydana gelen patlamalar olduğu anlaşılıyor. Ellerinde valizleriyle Fuji Dağı’nın eteklerinden sağa sola kaçışan insanlar için kırmızı radyoaktif bulutlardan kurtuluş yok. Kırmızı, Kurosawa’nın Düşler’inde, tehlikeye işaret ediyordu.

Oysa köken olarak “doğan güneşin ülkesi” anlamına gelen Japonya’da kırmızı renk simgesel öneme sahip. Eski tapınak duvarlarını boyadıkları bu renk aynı zamanda Japonya bayrağı üzerinde hayatın kaynağı “güneş”i de sembolize ediyor.

Kırmızının yaşam mı ölüm mü getireceğine kuşkusuz insanın kendisi karar verecek. Küratörlüğünü Öykü Özsoy Sağnak’ın yaptığı Chiharu Shiota ‘nın ‘Dünyalar Arasında’ sergisini, 20 Nisan 2025’e kadar İstanbul Modern’de görebilirsiniz.