Kullanıcıların çok ilgi alanında olmasa da, internet erişiminde önemli bir altyapı da, Türkçe adıyla "İnternet Trafik Değişim Noktası (IDN) ya da İngilizce adıyla "Internet Exchange (IXP)" olarak adlandırılan yapılardır.
İnternet kullanım (erişim) rahatlığı ve güvenliği sağlayan bu yapılardan dünyada irili ufaklı 230 kadar olduğu raporlanıyor [1] [2]. Türkiye'de ise şu ana kadar kurulamadı. Çünkü bazı yapılar oluşturulduysa da, Türk Telekom'un bu yapıların içine girmekten kaçınması ve elinde hâlâ omurganın bütününü tutması (tekel) nedeniyle bu yapılar etkin olamadı ve yaşayamadı.
Şimdi Ulaştırma Bakanlığı’nın bu konuda harekete geçtiği görülüyor. Geçen hafta yapılan bir toplantıda, taraflarla görüşme yapıldı ve 10 günlük bir sürede önerilerini getirmeleri istendi.
Ulaştırma Bakanlığı’nın -en azından turk-internet.com'un yayın süresi boyunca- yaptığı en doğru işlerden birisi olarak, bu konuyu ele almasını gösterebiliriz. Biz 18 yıldır devamlı bu konuyu dile getiriyoruz. Çünkü önemli bir konu ve Türkiye'nin menfaatleri açısından gerekli.
Geçtiğimiz hafta içinde Ulaştırma Bakanlığı’nın düzenlediği bir “IDN Toplantısı” gerçekleştirildi. Bu toplantı -halen altyapıyı elinde tutan- bazılarının hoşuna gitmese de, sonuçta tüm internet kullanıcıları, ülkenin geleceği ve güvenliği açısından önemli olduğunu kaydedelim. Bunun bugüne kadar yapılmasını engelleyenlerin ise ülkeyi değil, kendi menfaatlerini düşünenler olduğunu da yüksek sesle ifade edelim…
IDN ne işe yarar? Türkiye'ye yararı ne olur?
İnternet Değişim Noktası’nı basitçe internet trafiğini rahatlatmak için kurulan merkezi bir trafik değişim noktası şeklinde tanımlayabiliriz. İnternet trafiğini elleyen tüm firmalar (Internet Servis Sağlayıcı, Veri Merkezleri, Telekom firmaları ya da taşıyıcılar) bu noktaya trafiklerini getirir veya oradaki trafiği kendilerine ya da başka bir noktaya götürürler. IDN'lerin neden kurulduğunu ve Türkiye'ye ne sağlayacağını madde madde anlatalım;
Trafik rahatlar, maliyet düşer, bantgenişliği lüzumsuz trafik ile dolmaz
IDN'nin temel amacı, trafiği aracısız taşımaktır. Başka deyişle, bir servis sağlayıcının, diğerine gitmesi için, arada bir veya bir kaç şebekeyi dolaşmadan gidebilmesi anlamına gelir. Bu ise, hem erişimi kolaylaştırmak, hem maliyeti düşürmek, hem de bant genişliklerini lüzümsuz trafiklerle doldurmamak açısından önemlidir.
Türkiye için örnek verelim; bugün Turk.net abonesi olarak, diyelim ki, İşnet üzerindeki ya da Superonline üzerindeki bir içeriğe gitmek istediğinizde, önce Türk Telekom'a geçmek, onun üzerinden dolaşmak zorundasınız. Bu yukarıda da belirttiğimiz üzere, yolu uzatır, Türk Telekom'a ekstradan para verilmesini gerekli kılar ve de bu arada bant genişlikleri gereksiz trafik ile dolmuş olur.
Yurt dışı erişim açısından da aynı faktörler geçerli olacaktır
Bu kavşak sadece tek bir ülkenin operatörlerini değil, farklı ülkelerin operatörlerini de bünyesine çekebiliyor. Bu da yurtdışı trafik açısından bahsettiğimiz kolaylık, zaman, bant genişliğini doldurmak ve maliyet avantajları anlamına geliyor. Maliyet avantajının yer yer 10-100 kat olduğu ve hızın da önemli oranda arttığı raporlanıyor.
Yine Türkiye'deki operatörlerin, veri merkezlerinin maliyet ve erişim kolaylığını sağlayacak bir durum olarak karşımıza çıkıyor. Bugün dünyada 25 kadar global taşıyıcı firma var. Böyle bir kavşağın oluşması, bu firmaları ülkeye çekecektir.
Politik güç anlamına gelir
Dünyanın verilerinin geçtiği bir nokta olmak, eskinin İpek Yolu yerine "Digital İpek Yolu" haline gelmek demek. Türkiye açısından önemini anlamak için, 4 yıl önce yaptığımız bir söyleşiyi yeniden okursanız, Azerbeycanlıların bu konuya nasıl önem verdiğini göreceksiniz.
Amerikalı danışman James Cowie, kendisine “biz bölgenin 'bilgi kavşağı' olabilir miyiz?” diye soran Azerbeycan’lılara Bakü'de yaptığı bir konuşmada, "bölgenin doğal kavşağı İstanbul'dur" demişti. Röportajımız sırasında ise bölgede İran’ın Avrupa’ya trafiğini Ermenistan üzerinden taşıdığına dikkat çekmişti. [3].
Para kazanmak anlamına geliyor
Bugün Avrupa ve ABD'nin, Japonya, Çin, Ortadoğu, Hindistan gibi yerlere olan internet trafiği genellikle denizaltı kabloları ile gidiyor. Bunlar çok dengeli hatlar olmadığı halde (denizaltı koşulları nedeniyle zaman zaman kopuyorlar) böyle bir kavşak olmadığı için ana erişim hatları olarak kullanılıyorlar.
Türkiye açısından bakarsanız, İstanbul ve Ankara'da kurulacak olan kavşaklar aynı zamanda dünya operatörlerinin trafiklerini taşıyacakları ve kira ödeyecekleri bir nokta olabilir. Bugün dünyada 25 kadar global taşıyıcı firma var. Bunları buraya çekmemiz durumunda, bırakın maliyet tasarrufunu, aynı zamanda ülke olarak para kazanmak da mümkün hale gelecek.
Sürdürülebilirliği ve internet trafiğinde rahatlamayı getiriyor
IDN'ler İnternet Trafiğinin sürdürülebilir olmasını sağlıyor. Çünkü bu tür kavşaklarda, internet bağlantı sorunu olduğunda, trafik diğer hatlardan devam eder gider. Yani dengeli bir internet erişim açısından da yararlıdır. Kesintileri ya da daralmaları engeller.
Güvenlik açısından önemli
IDN'ler --önceki yıllarda ülkemizin uğradığı benzeri-- dDOS ya da diğer siber saldırıların durdurulabileceği bir ön cephe görevi görüyor. Bu noktadaki güçlü kapasite saldırıların engellenmesinde ve yönünün değiştirilmesinde önemli bir fonksiyon üstleniyor [4].
Gecikmeler (latency) azalıyor
Gitgide önem kazanan bir özellik "latency" olarak tanımlanıyor. Yani "gecikme süresi". Yani verilen komutun ilgili yere ulaşması için gereken süre. Başka bir deyişle yolda geçen süre. Uydularda bile latency'yi azaltacak çalışmalar yapılırken, bir şebekeden diğerine geçerek giden bir trafik yerine, gideceği yere en kısa sürede gidebilecek bir komut tabi ki daha hızlı ve de artık gerekli olacaktır.
Bunun önemini otonom araçlar, IoT cihazların yaygınlaşması ve 5G ile birlikte görüyor olacağız. Artık gecikmenin önemi çok daha büyüyor. Dolayısıyla hızın arttırılmasında, trafiğin bu şekilde rahatlatılması buna da önemli bir katkı sunuyor.
Knowhow önemli
Tabi bir de, böyle bir trafiğin ülkemizi kavşak haline getirmesinin sağlayacağı güçlü "knowhow" durumu söz konusu. Yani erişim hatları ve güvenlik üzerinde önemli bir bilgi birikimi olacağı aşikâr.
Velhasıl IDN önemli bir altyapı bileşenidir ve ülkemizde bugüne kadar geciktirilmiştir. Geciktirenler kendi menfaatleri uğruna ülkenin menfaatini geriye atanlardır. “1-2 şirket para kazanacak” vizyonsuzluğunu taşıyanlar, endüstrinin rahatlamasını, gelişmesini ve giderek de Türkiye'nin geleceğini düşünmüyor durumundalar.
3 tane planlanıyor - ülkemizde durum
Bu toplantıdan gelen bilgilere bakılırsa, IDN için bakanlık Ankara’da 1 (Ulus), İstanbul’da 2 (Turkcell- Gebze Veri Merkezi ve Türk Telekom-Etiler binası) yeri öneriyor. Sonuçta IDN bu yerlerde yerleşse bile bağımsız bir yapı olarak düşünülüyor.
Aşağıda tarihçe bölümünde okuyacağınız üzere dünyada ilk defa LINX adı ile eski devlet tekeli BT dahil 5 İngiliz Telekom firmasının herhangi bir talep olmadan kurduğu Londra Trafik Değişim Noktası ile gündeme geldi [5]. Zaman içinde ABD ile Avrupa arasında bir kavşak haline gelen LINX'in yararı, bugün 300 kadar operatörün geçiş noktası olmasıyla ortaya çıktı ve 2000 sonrasında pek çok ülkede, mesela Almanya’da, Fransa’da ya da ABD’de kurulan pek çok IDN oldu. Bugün başta da dediğimiz gibi, dünya çapındaki IDN sayısı 230. Yukarıdaki haritada zaten pek çoğunun yeri işaretlenmiş.
IDN'ler, 5G’yi konuştuğumuz bugünlerde özellikle önemli. Yani trafiğin bir networkten, diğerine dolaşarak hedefine varması yerine daha kısa bir şekilde bir merkeze getirilip, oradan hedefine gitmesi çok daha kısa sürede olacak. Otonom araçların, internetten (mesela sensörlerden) alacakları sinyallerle hareket ettiklerini düşünürseniz, ne demek istediğimizi daha iyi anlayacaksınız.
Ülkemizde geçmişte 2 defa trafik değişim noktası kuruldu ama trafiği elinde tutan Türk Telekom bunlara girmediği için maalesef fazla etkili olamadılar. İlki 1998’de kurulan TIX idi [6], ikincisi ise hala hayatını sürdürmeye çalışan TNAP [7]. Türk Telekom, 2026 yılına kadar yönetim imtiyazını elinde tuttuğu Türkiye'ye ait şebekenin geçiş için yeterli olduğu iddiası ile bu yapılara girmedi. Ama bu nedenle gelenden de, gidenden de para aldığı için bugün ülkemizdeki veri merkezi maliyetleri yüksektir.
Ülkemizde halen bir de yabancı IDN var. Alman De-cix bir süredir ülkemizde yer alıyor. Ancak biz bu toplantıda bulunmak için çabaladığını da duyduğumuz De-cix için Wikipedia’da yayınlanan bazı "dinleme" iddialarına dikkat çekmek istiyoruz. Bu iddiaları başka bir yazımızda daha detaylı yayınlayacağız. Ama burada şunu ifade edelim; Niye yabancı IDN olsun? IDN bu kadar geciktirildikten sonra hala niye yabancı olsun, yerli olmasın?
Ülkemizde bugüne kadar bir trafik değişim noktası kurulamamasının temel nedeni; “para” idi. Yani Türk Telekom elinde tuttuğu trafiği paylaşmak ve kazandığı paradan fedakârlık etmek istemedi. Bugün Turkcell de, kendi trafiğinin güçlü olması nedeniyle Türk Telekom'a para ödememek yönünde konuşmalar yapıyor. Ama doğrusu tüm operatörlerin, trafiğini kurulacak olan IDN'e şartsız getirilmesidir. Özellikle de ilk 3-5 yıl boyunca.
Aksi durumda zararı Türk halkı çekiyor. Bu hakkı koruması gereken önce BTK'dan bu güne kadar herhangi bir yaklaşım göremedik. Umarız Ulaştırma Bakanlığının yaklaşımı ciddidir ve sonuca erer.
[1] List of Internet exchange points by size
[2] Internet Exchange Points
[3] James Cowie ; İran ve Irak, Ermenistan Üzerinden Sofya'ya ve Avrupa'ya Bağlanıyor, Türkiye Oyun Dışı Kalıyor
[4] DDOS Siber Saldırısı Türkiye’ye Ne Gösteriyor? Ne Öğretiyor? [5] LINX is Ten Years Old
[6] TIX - Türk Internet Değişim Noktası Şirketleşiyor
[7] İnternet Servis Sağlayıcılar, TNAP'i Kurdular
