Geçen haftadan beri teknoloji terimlerinin nasıl değiştiğine bakıyoruz. ABD'deki George Floyd ile başlayan protestolar sonrası zenciliği hatırlatan kelimeler "duyarsız dili temizleme" hareketi adı altında değiştiriliyor. Hatta o kadar ileriye gitti ki bu hareket, Google'un yöneticisi adında "Black" var diye geçen hafta (ağustos ayında yapılacak olan) dünyanın en büyük güvenlik konferansı olan BlackHat'ten çekildi[1].
Z nesli mi, yoksa dijital insanlar devri mı? Dünya değişiyor ve bunda internetin, teknolojinin payı çok büyük. Bir ara internet ve İngilizce "vatandaş" kelimesinin birleşimi olan "netizen" çok kullanılırdı. Galiba kullanmaya devam etmek lazım.
Teknoloji dünyası son 2 - 3 yıldır önce "kadın ayrımcılığı" konusunda dalgalandı, şimdi de "zenci ayrımcılığı"na eğildi. Amerikalı teknolojicilerden bahsediyoruz. İngilizce yaygın bir dil olduğu için - ki özellikle teknolojide - bu dünyaya da aynen yayılacak. Bakalım neler yapıyorlar.
Biliyorsunuz 25 Mayıs 2020'de George Floyd isimli Amerikalı siyah vatandaşın polis şiddeti altındaki ölümü başta ABD olmak üzere tüm dünyayı karıştırdı [2]. İnternetin dünyayı ne kadar değiştirdiğini insanların ayrımcılıktan nefret etmeye başladığını - bu olay sonrası daha iyi gördük. Kendisini "insan hakları" ve "demokrasi" şampiyonu gören ABD'nin siyahlara yaklaşımı enine boyuna sorgulandı. Dünya çapında işbirliğini severek ve isteyerek yapan teknoloji dünyası bu sorgulamada öncüydü.
Renkler, renkler, siyah, kahverengi, sarı ve beyaz
Trump'ın ırkçı söylemine karşı, Silikon Vadisi'nin hepsi değilse bile büyük çoğunluğu ilk günden bu yana tepki gösteriyor [3]. Çünkü teknoloji dünyasında sınır sadece "beyin eksikliği" için var. Yani "renkler" bir sınır değil. Bu nedenle bugün birçok teknoloji firması, onların deyimi ile belirtelim "rengarenk". Yani Hintlisi, Çinlisi, İngiliz'i, Alman'ı, Rus'u, Amerikan'ı ve Türk'ü beraberce çalışıyorlar. Hep verilen örnek; Suriyeli babası olmasa Amerikalı bir Steve Jobs yani Apple ya da iPhone da olmayabilirdi. Bilim insanlarının göçmenlik olgusuna tersinden bakan (yani akıllı beyinlerin topluma katkılarını analiz eden) çok sayıda çalışmalar var. Ben bir tanesini dipnota koydum [4].
Renk demişken, teknoloji kelimelerine geçmeden önce, varsa bilmeyenler için bir bilgi daha verelim: Amerikalılar 60'lardaki siyahi protestolarının da etkisiyle 1966'dan beri ama tam olarak 1980'lerin ortasından itibaren zenci (negro) kelimesini kullanmıyorlar[5]. "Afrika asıllı Amerikan (African American)" tanımlamasını tercih ediyorlar. Bazen de "siyahi" yani "black" denildiği görülüyor. Siyahi demişken, ABD'de İspanyol asıllılar (ve diğer çoğu ülkeden gelenlerin de) "kahverengi" yani "brown" diye tanımlandığını da belirtelim. Uzakdoğululara sarı ırk dendiğini bilirsiniz. Yani "renkler dünyası". Burada Nina Simone'nin şarkısını hatırlayıverdim. Kendisinin söyleyişi çok güzel ama kızı Lisa Simone'nin organizasyonu ile 4 diva daha da müthiş söylüyor. Bunu da ırkların eşitliği anlamında buraya ekleyelim.
Teknoloji dünyası zenci ve kölelik kavramlarını kullanmamaya karar verdi
Gelelim teknoloji terminolojisindeki değişime: Son 2 - 3 hafta içinde Android, Ansible, Curl, GitHub, Go, JP Morgan, LinkedIn, Microsoft, MySQL, OpenSSL, OpenZFS, PHPUnit, Splunk, Twitter gibi çok sayıda firma teknoloji terminolojisini değiştirmeye başladı.
Kaynak kodu, araçlar ve teknik dokümantasyondan "duyarsız dili temizleme" hareketi, "Black Lives Matter" protestolarının ABD'de patlamasından sonra başladı.
En son, Linux yaratıcısı Linus Torvalds, Linux çekirdek kodu ve dokümantasyonu için yeni ve daha kapsayıcı bir terminolojiyi onayladı [6]. Linux çekirdek sorumlusu Dan Williams tarafından geçen hafta bu konuda öneri yapmıştı[7]. Bundan sonra, Linux geliştiricilerinden master / slave ve kara liste / beyaz liste terminolojileri için yeni terimler kullanmaları istendi. Belirli bir terim önerilmedi, ancak geliştiricilerden uygun olanı seçmeleri istendi.
Master / slave için önerilen alternatifler şunlardır:
- birincil / ikincil
- ana / çoğaltma veya alt
- başlatıcı / hedef
- istekte / yanıtlayıcı
- kontrol / cihaz
- ana bilgisayar / işçi veya proxy
- lider / takipçi
- yönetmen / icracı
Kara liste / beyaz liste için önerilen alternatifler şunlardır:
- denylist / AllowList
- blocklist / passlist
Yeni terimler, Linux çekirdeği ve ilgili belgeleri için yazılan yeni kaynak kodu için kullanılacak. Şu anda yetersiz olduğu düşünülen daha eski terimlere yalnızca daha eski kod ve belgelerin korunmasına veya "bu şartları zorunlu kılan mevcut (2020 itibariyle) bir donanım veya protokol belirtimi için kod güncellenirken" izin verilecek.
Sistematik ırkçılığa tepki mi, "erdemli gibi davranıyormuş" algısı yaratmak mı?
Tabii her olayda olduğu gibi karşıtlar da mevcut. Zaten maalesef küresel sermayenin büyüttüğü gelir dengesizliğinin yarattığı ırkçılık zaten büyüyor. ABD'deki göçmen karşıtlığı ve Trump'ın müslümanlara ya da Meksikalılara karşı kullandığı dil bunun işareti. Facebook'ta da bunun işaretlerini görebilirsiniz. Özellikle yaşlı Amerikalılar arasında.
Bunun yansıması teknoloji sektöründe de mevcut .Teknoloji topluluğunun bazı üyeleri hareketi, sistematik ırkçılığa karşı bir eylemden ziyade sığ bir erdem sinyali [8] şeklinde tanımladılar ve eleştirdiler. Wikipedia editörleri arasında bir çekişme de oluştu [9]. Ama, akademik dergilerde yayımlanan çalışmalar ırkçı anlam taşıyan terminolojiyi kullanmaya devam etmenin ırkçılık yaklaşımlarını uzattığını ileri sürüyor.
[1] Irkçılıkta Tersine Rüzgar : Google İsminde Siyah Var Diye Güvenlik Konferansından Çekildi
[2] George Floyd Haberleri
[3] Trump’un Seçilmesi, Göçmen Ağırlıklı Silikon Vadisini Salladı
[4] Building a More Dynamic Economy: The Benefits of Immigration
[5] When Did the Word Negro Become Socially Unacceptable? - October 2010
[6] Merge tag 'inclusive - terminology' ofgit://git.kernel.org/pub/scm/linux/kernel/git/djbw/linux
[7] CodingStyle: Inclusive Terminology
[8] Virtue Signalling
[9] Irkçılık ve Son Protestolar Wikipedia Editörleri Arasında Çekişmeye Yol Açtı
[10] MySQL Terminology Updates
[1] How Urban Dictionary became a hotbed for racist and sexist rhetoric
