Geçtiğimiz hafta tüm yayın organlarında "4. operatör" diye bir ifade okuduk. Hayrola, devlet yeni bir ihale mi yapmış, lisans mı verilmiş? Hiçbiri değil. Bu aslında Sanal Mobil Şebeke Hizmetleri (SMŞH) ya da İngilizce kısaltması ile MVNO (Mobile Virtual Network Operator) türü işletme.

2009 yılında Ankara'da kurulan ve günümüzde 198 bin sabit telefon (STH) abonesine hizmet veren Netgsm, ülkemizin ilk MVNO'su olarak abone almaya başladı. Turkcell şebekesi üzerinden hizmet veren bir firma ama fiyatlandırması ve diğer tüm hizmetleri kendisi planlıyor ya da pazarlıyor. Ama bu pat diye olan bir olay değil. 2016'daki haberden de görebileceğiniz üzere, Netgsm uzun yollardan ve çeşitli hukuki süreçleri yöneterek buraya gelmeyi başardı.

Çünkü BTK'nın yetkilendirme listesine bakarsak, lisans verilmeye başlanan 2009 yılından itibaren 100'den fazla firmanın MVNO olarak başvurduğunu ve bunun 3/4'ünün zaman içinde lisanslarını iptal ettirdiğini görürüz. Sadece 24 tanesi hala MVNO lisansına sahip. Bunların da genellikle elde ettikleri (ve yıllık ücret ödedikleri) numara bloklarını kaybetmemek için devam ettiği raporlanıyor.

Adem Öcal: Telekom sektöründe toptancılar perakendeden çekilmelidir

MVNO olması konusunda Netgsm'in kurucusu Adem Öcal'a sualler gönderdik. Toplu olarak şöyle cevaplamış;

“Benim temel felsefem geleceğe önceden hazırlanmak yaklaşımdır. Fırsatları hazır olanlar yakalar.

MVNO konusunda da O günkü şartlar fizibil olmasa bile ileride bunun önünün açılacağını düşündüğüm için devam ettik. 15 yıl içinde bugünlere geldik.

Telekom sektöründe temel problemlerden birisi toptancıların perakendecilik yapmasıdır. O nedenle etkili serbest rekabet oluşamıyor. Bu durum sadece mobilde değil, internette de söz konusu.

Onun için mobil network operatörlerin tamamının perakendeden çekilerek bunlarla organik ve hisse payı olmayan MVNO'ların piyasada tüketiciye ulaşması gerekir. Bu durumda hızlı, kaliteli, katma değerli bir ticari sosyal hayat söz konusu olacaktır.

Yüzde 15 Hazine payı vergisi doğru olmayan bir vergidir, kaldırılmalıdır. Günün sonunda bu vergiler zaten vatandaştan çıkıyor.

Türkiye'nin 2035 yılında, 6G altyapısı üzerinde gerçek anlamda başlayacak olan yapay zekalı ve genetik gelişmelerin olacağı hayata şimdiden hazırlanması lazım.

Sadece sektörel değil, toplumsal katmanlarımızın tamamının mevcut bakış açılarıyla da hazırlanması mümkün görünmüyor.”

MVNO nedir?

MVNO, bir operatörün şebekesini kullanan işletmeci anlamına geliyor. Yani mevcut operatörden hizmet alıyor. Bu da 3 çeşit olabiliyor.

Birinci modelde, markalar MVNO yaratabiliyor. Bizde bir ara görülen FenerCell, TeknosaCell, BimCell bu kapsamdadır. Herhangi bir şeye karışmaz. Sadece Fenerbahçe gibi ya da bir okul gibi kitlesi olanlar tarafından marka bilinirliği, itibarı için yapılır.

İkinci modelde şebeke, tarife, her şey operatör tarafından oluşturulur. Yine belli bir kitleye pazarlama kabiliyeti olanlar tarafından yapılır. Ama asıl MVNO, operatörden bağımsızdır. Sadece şebeke hizmeti alır ama tarifelerini ya da diğer anlaşmalarını (roaming gibi) kendi başına yapar. Netgsm bu tür bir MVNO.

Dünyanın ilk MVNO'su Virgin Mobile UK (milyarder Richard Branson'un şirketi) 1999'da abone almaya başladı. Güçlü bir pazarlama kampanyası ve sunduğu çok basit tarife sayesinde beş ay içinde yüzde 6 pazar payına ulaştı.

2022 sonu itibariyle dünyada 1986 MVNO olduğu raporlanıyor. Bu, dünyadaki telekom operatör sayısının 2 katı anlamına geliyor. Yani her operatör başına 2 MVNO var.

Ülkemizde ise Netgsm öncesinde şimdiye kadar herhangi bir MVNO olmadı.

MVNO'lar, geleneksel operatörler tarafından tehdit olarak görülüyor

MVNO'lar operatörlere bir tehdit olarak görülüyor. Çünkü MVNO'lar büyüdükçe hantallaşan ve manevra kabiliyeti düşük olan mobil telekom operatörlerinin yanında hızlı hareket eden ve basit fiyatlandırmalar yapan işletmeler oldu. Geleneksel operatörler şu nedenlerle MVNO'lardan hoşlanmıyor;

1. Pazara yeni bir operatörün gelip, pazar paylarını azaltması istenmiyor.
2. MVNO iyi bir pazarlama ile yüksek sayıda abone kazanırsa, bir tehdit haline gelir. Bu aboneleri bir şebekeden diğerine geçirme riski var.
3. Rekabet yaratır ve fiyatları düşürür.

Dünyada MVNO'lar mevcut. Bunun nedeni sektörün tüketici lehine düzenlenmesi. Yani o ülkelerde düzenleyici kurumların, MVNO'ların oluşmasına izin verecek düzenlemeler oluşturması. Buna karşın, pek çok ülkede operatörlerin bu MVNO'ları satın aldığı ya da yarattığı durumlar görüldü. Bu aslında THY ile Anadolu Jet olayına benziyor. Birinde fiyatları belli noktada tutmak isteyebilirsiniz. Diğerinde ise daha düşük fiyatlar uygulamak mümkün olur.

Anlayacağınız MVNO, mevcut operatörler için rekabet anlamına geliyor. Hele kıvrak pazarlama kampanyaları ve uygun fiyatlandırma yapan MVNO varsa, iyi abone kazanabilir.

Neden bir MVNO'dan hizmet alalım?

Sputnik Radyo'dan Serhat Ayan'la bu konuyu işleyen bir program yaptık. Orada da sorulan sorulardan birisi buydu: Netgsm'den neden hizmet alalım?

Ben de bu soruyu MVNO konusu ile 2010 civarında çok ilgili olan ve 2011 yılında şu söyleşiyi yapmış olan Dr. Barış Bulut'a sordum. Şöyle cevapladı:

"Benim küçük çocuklarım var. Bazen parka çıkıyorlar ve nerede olduklarını takip etmek istiyorum, "Neredesin kızım?" diye sormak istiyorum. Yani 1 ayda taş çatlasın yarım saat konuşacağım bir telefon hattı istiyorum. Bunu da Turkcell'e, Vodafone'a filan anlatamıyorum. İnternet ya da SMS ihtiyacım yok. Sadece basit, ucuz bir ses hizmeti istiyorum. Birinde 85 diğerinde 115 TL olan tarife var. Ama Netgsm çıktığında hemen gidip abone oldum. Çünkü istediğim gibi bir tarifesi var.

Sonra ufak bir sorun yaşadım ve aradım. Karşıma çıkan bir görevli, sorunumu o anda çözdü. Halbuki bu operatörlerde 1'e bas, oradan 3'e bas, 5'e bas'tan bıktık. Zaten aboneliği de çok kolay. E-Devlet'ten kaydediyorsunuz, Simkart eve geliyor.

Eğer bankalarla entegrasyonu ve yurtdışı roamingi çözerlerse, ben tercih ediyorum."

Dr. Bulut'un söylediklerine bir ekleme yapmayalım.

Telkoder Başkanı Halil Teberci'ye soru: Ülkemizde neden tek MVNO var?

Dünya ortalamasına operatör başına 2 MVNO olduğuna bakarsak, ülkemizde 6 tane filan MVNO olmalıydı ancak bir tanesi hayatına bugünlerde başlayabildi. Oysa ilk MVNO olan Virgin Mobile UK'in devreye girdiği 1999 yılından beri tam 25 yıl geçmiş. Peki ama neden?

Serbest Telekom İşletmecileri Derneği Başkanı Halil Teberci'ye konuyu sorduk. Dünyada MVNO sayısının 2025 yılında 2 bine ulaşmasının beklendiğini belirten Teberci, dünyada SMŞH sunmakta olan işletmecilerin yaklaşık 250 milyon abonesinin bulunduğunu ve bu abonelerin yaklaşık 100 milyonunun çoğunlukla Almanya ve İngiltere olmak üzere Avrupa pazarlarında olduğuna işaret etti. IoT (nesnelerin interneti) odaklı abonelerin eklenmesiyle bahsedilen abone sayısının daha da artmasının bekleneceğini de ekledi.

Teberci, şöyle devam etti:

"Türkiye’de elektronik haberleşme sektörünün büyüklüğü, serbestleşmenin başladığı 2000’li yılların başlarında artış göstermesine karşın 2013 yılından beri artmamaktadır. Sektör gelirleri, döviz kurunda yaşanan dalgalanmaların da etkisiyle, 2017 yılından bu yana 15 Milyar doların altında seyretmekte olup 2021 yılı için 11 milyar dolar seviyesine kadar gerilemiştir. Önümüzdeki 5 yıl için küresel SMŞH gelirleri pazarının yıllık bileşik büyüme oranının (CAGR) yüzde 9 olacağı ve 2027 yılında 125 Milyar dolar bir büyüklüğe sahip olacağı tahmin edilmektedir.

Dünyada elektronik haberleşme gelirleri içinde SMŞH gelirlerinin oranı yaklaşık yüzde 4 ila yüzde 5 seviyelerindeyken, Türkiye’de bu oran yüzde 0’dır. Ülkemizdeki bu oranın her ne kadar dünya ortalamasını yakalaması uzun vadede düşünülmesi gerekse de mevcut durumda en azından yüzde 1-2 oranında olmalıdır. Türkiye’de dünya oranında bir SMŞH geliri olduğu varsayıldığında, ülkemizde yıllık 432 milyon dolar büyüklüğünde bir pazardan söz etmek mümkün görünmektedir.

Türkiye’de, SMŞH pazarının arzu edilen seviyeye ulaşabilmesi için gerek dünya mobil pazarında yaşanan birleşme ve devralma süreçlerinde düzenleyici otoritelerin benimsediği yaklaşımlar, gerek ülkemizdeki mevcut düzenlemeler dikkate alınarak SMŞH sunan işletmecilerin pazara girişine yönelik ön koşulların gözetilmesi ve pazara girişteki engellerin kaldırılmasına ilişkin önerilerimiz aşağıda yer almaktadır."

1-Bir yasa değişikliği ile toptan ücretler üzerinden “Çifte Hazine Payı” ödenmesi sorununun çözümü sağlanmalı

 (Not: bu açıklama bizim tarafımızdan eklendi) Özelleştirme öncesinde ve henüz Turkcell-Telsim az aboneli firmalar iken, ara bağlantı (roaming) ücreti görüşme (ciro) ile orantılı olması yerine yüzde 15 olarak konulmuştu.

Bu yüzde 15 özelleştirme döneminde, "Hazine payı" olarak adlandırıldı ve telekom firmalarından illa alınan bir ücret oldu. (Hatırlatalım, Hazine payına ilaveten telekom görüşmelerimizden ÖİV -deprem vergisi- + Evrensel Hizmet Fonu + KDV alınmaktadır.)

Dolayısıyla, MVNO'nun aldığı şebeke hizmeti içinde operatörün ödediği yüzde 15 Hazine payı var. Ayrıca MVNO da bir MVNO olduğu için bir daha yüzde 15 ödüyor.

Bu durum 2011'lerde çözülebilir gibi oldu. Ama sonra yeniden konuldu.

2-Mobil sektörde genel olarak ARPU seviyesi ve kârlılık düşük

Mobil sektörde Avrupa ülkelerine göre düşük ARPU seviyesi ve kârlılık, dünyadaki diğer ülkelere kıyasla aşırı yüksek vergi yükünün varlığı gibi ticari olarak pazara giriş kararlarını olumsuz etkileyen faktörler ve bunlara sebep olabilecek düzenlemeler dikkatle ele alınmalı, sektör üzerindeki yüksek vergi yükü ve mali ve idari yükümlülükler azaltılmalıdır.

3-Her 3 mobil operatör EPG ilan edilmeli

Ülkemizde şimdiye kadar SMŞİ olmak isteyen işletmeciler ile GSM işletmecileri arasında yürütülen ticari görüşmelerden dikkate değer bir sonuç alınmadığından, bazı AB ülke örneklerinde olduğu gibi, SMŞH kapsamında, her 3 mobil şebeke işletmecisi EPG ilan edilmeli, erişim ve arabağlantı sağlama yükümlülüğü ile referans erişim ve arabağlantı teklifi hazırlama ve yayımlama yükümlülüğü getirilmelidir.

4-SMŞH’nin genel çerçevesi referans arabağlantı/erişim sözleşmeleri ile çizilmeli, veri/ses ücretlerinin standart bir hal alması sağlanmalı

Bu zorluk Netgsm için özellikle geçerli. Turkcell bir dönem BTK tarafından "Etkin Piyasa Gücü (EPG)" ilan edilmişti. Netgsm o dönem MVNO için başvuruda bulundu. EPG demek, piyasayı etkileyebilen firma demek. O nedenle düzenleyici firma buna yönelik tedbir alır. Bu tedbirlerden bir tanesi ise referans tekliftir. Yani EPG'nin uygulayabileceği fiyatı belirlemeye yönelik kısıtlama. BTK bunu Turkcell için sadece ses tarafında yaptı, data tarafında yapmadı. Bu da Turkcell'in data'da istediği fiyatı uygulayabilmesi anlamına geliyor.

Bu arada BTK daha sonraki yıllarda EPG tanımını Turkcell için de geri aldı. Dolayısıyla şu anda hem MVNO başvurusunu kabul etmekte ya da fiyatlarda keyfilik var. Turkcell EPG ilan edildiği dönemde başvuruları kabul etmek zorundaydı ama diğer 2 operatör Türk Telekom ve Vodafone hiçbir MVNO başvurusunu kabul etmiyor.

5-Referans erişim teklifleri, SMŞH açısından zorlayıcı olmamalı

Bu referans erişim teklifleri, muğlak süreçlerin ve keyfî ücretlerin belirlendiği teklifler olmamalı, SMŞH sunacak işletmecilerinin hizmet sunumuna yönelik kolaylıklar içermelidir.

6-Teminatlar aşırı olmamalı

Mobil şebeke işletmecileri tarafından SMŞH sunacak işletmecilerinden talep edilecek teminatlar, olası ticari zararlara karşılık gelecek makul seviyelerde olmalıdır.

Teberci'nin 5G lisans ihalesi ile birleştirdiği bir notu da şöyle:

"5G lisans ihalesi süreci, SMŞH sunan işletmeciler için pazardaki rekabetin tesisine katkı sağlayacak bir fırsata dönüştürülebilir. Bu doğrultuda; SMŞİ’lere kapasite ayrılması, SMŞİ hizmetleri için erişim imkânı tanınması 5G lisansının bir parçası olmalıdır."

Son 3 yıl içinde hizmet sunmayan operatörlerin lisansı 1 mayısta iptal olacak

2009'dan bu yana MVNO lisansı alan 100'ün üzerindeki firmadan kalan 24 firma için bir tehlike var. Telkoder Başkanı Teberci'nin işaret ettiği son not şöyle:

"'Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği'nin 'Yetkilendirme Başvuru Şartları' başlıklı 7’nci maddesinin 5’inci fıkrasında, “Abone sayısı, trafik bilgileri, net satışlar ve benzeri kriterlere dayanılarak işletmecinin son 3 yıl içerisinde hizmet sunmadığı tespit edilen ilgili yetkilendirmesi iptal edilir' düzenlemesi getirilmiş olup, geçici madde 10 ile bu maddenin yürürlük tarihi olan 01.05.2021 tarihinden itibaren 3 yıl sonra uygulanacağı düzenlenmiştir.

SMŞİ yetkilendirmesi bulunan işletmecilerin neredeyse hiçbirisi bu alanda faaliyet gösteremediğinden, yapılacak düzenlemeler ile bu işletmecilerin faaliyet göstermesi sağlanamazsa 01.05.2024 itibari ile tüm SMŞİ yetkilendirmeleri iptal edilecektir."

Önceki yıllara yönelik MVNO haberlerini buradan görebilirsiniz.

Füsun Nebil Kimdir? Füsun Sarp Nebil, İstanbul, Bakırköy'de doğdu. Eğitimini Çanakkale, İzmir ve İstanbul'da yaptı. Evli, 2 çocuk sahibidir. Denizcilik meraklısıdır (amatör kaptan). Master derecesini Istanbul Teknik Üniversitesi Nükleer Yüksek Mühendisliği bölümünden aldı (Şimdi Enerji Enstitüsü). THY, Nasas Alüminyum Fabrikası ve Alemdar Holding Grubunda çeşitli görevlerde bulundu. 1997 Türkiye'nin ilk ISP'lerinden Alnet'in Genel Müdürlüğüne getirildi. 1999 yılında turk-internet.com'un da dahil olduğu çeşitli siteleri yayınlayan Intervizyon Ltd. şirketini kurdu. Şirket halen Kadinvizyon.com gibi başka siteleri de yönetmektedir. 1998 - 2011 arasında Ulaştırma Bakanlığı tarafından kurulan İnternet Kurulu üyeliği yaptı. Devletin özel sektörü aldığı çeşitli komisyonlarda çalıştı. 2016'dan beri TOBB Telekom Meclisi üyesidir. Nebil, Eylül 2001 yılında Birleşmis Milletler tarafından Türkiye'den seçilen başarılı iş kadınları arasında yer aldı (UNECE INCLUDES 9 TURKISH BUSINESSWOMEN ON ITS LIST). 2010-2013 arasında Türkiye Dijital Oyun Federasyonu Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yaptı. 2011 - 2015 arasında 4 yıl Eutelsat Avrupa TV Ödüllerinde Jüri Üyeliği görevi aldı. Türkiye İhracatçılar Merkezi dahil, çeşitli projelerde "Bilişim ve İletişim Sistemleri Danışmanlığı" vermektedir. Konusuyla ilgili olarak TV programlarına ya da konferanslara katılarak, konuşma yapmaktadır. Yazıları internet üzerinden turk-internet.com sitesinin yanısıra, yetkinreport.com, bilisimdergisi.org.tr, Boğaziçi Üniversitesi Mezunlar Derneği Dergisi, 21.Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Güncel Hukuk Dergisi, Ankara Baro Dergisi, journo.com, Tüketiciler Birliği Etikett gibi çeşitli ortamlarda yayımlanıyor. 2014 yılından beri T24'te yazıyor. Türk Telekom ve Turkcell konusunda araştırmaları ve uzmanlığı var. 2018 nisan ayında "Bitcoin ve Kripto Paralar" isimli ilk kitabı yayınlandı. Detaylı bilgi için https://wiki-turk.com/fusun-sarp-nebil/ adresine bakabilirsiniz.