Geçtiğimiz hafta Ericsson firması yeni bir rapor yayınladı. Bu rapor haberleşmede son eğilimleri (trend) ve Türkiye'deki durumu aktarıyor. Önce dünyadaki bu trendleri aktaralım;

-5G teknolojileri bir yandan gelişirken, diğer yandan dünyaya yayılmaya devam ediyor

-2020'den itibaren çalışılan 6G teknolojilerinin de, 2026-2027 gibi dünya telekom arenasında gözükmesi bekleniyor.

-6G ile birlikte artık Duyuların İnterneti ya da Yıkanabilir İnternet'ten bahsedeceğiz

-5G'nin getirdiği, network kullanımında dilimleme gibi bir kolaylık var.

-Para kazanmakta zorlanan telekom operatörleri için yeni fırsatlar var (mı?)

-Operatörler açısından yatırımda fırsatlar (OpenRAN) Var..

Bunları kısaca izah edelim...

5G teknolojileri

2015 temmuzunda toplanan 3GPP* 5G teknolojileri için kullanıcı sayısı, geri dönüş süresi (latency) gibi bazı konularda hedefler belirlemişti. Bunların bir kısmına ulaşılamadı ama 5G teknolojileri tabii ki daha yüksek hız yanında dilimleme (slicing), OpenRAN gibi farklılıklar getirdi.

ConsumerLab raporundan aldığımız bilgiye göre dünyada bugün itibariyle 308 tane 5G network var. Bu networklerin 49 tanesi standalone denilen şekilde yani 5G olarak kurulmuş. Diğer 259 tanesi ise non-standalone yani mevcut olan 3G-4G networklerin üzerine kurulmuş. Bunların maalesef hiçbiri Türkiye'de yok.

5G şu anda 15.release'de. Telekom sektöründe bu şekilde söyleniyor. Bu teknolojide ilerlemelerin yapıldığını anlatıyor. Şu anda 15.realase için "5G Advance" ya da "5.5G" deniliyor. Release 20-21'lere geldiğinde (takriben 2026-2027'de) 6G de paralel olarak pazara sürülüyor olacak.

5G'de önemli bir olay Huawei'in batılı networklerden ABD baskısıyla dışlanması. Güvenlik mi desek, pazarın Çin'e kaptırılmasını önlemek mi desek, ABD kendi ülkesinde daha önce Huawei satın almış küçük operatörlere 5,6 milyar dolar destek vermeyi göze alarak, network cihazlarını değiştirmelerini istedi. Avrupa Birliğine de baskı uyguladı. Onlar da aynı kararları aldılar.

Ülkemizde ise mevcut altyapının yüzde 80'i Huawei. Trump'ın Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, 2020 yılında, Türkiye’nin Huawei ve diğer Çinli şirketlere artan bağımlılığı ABD ve NATO ile askeri iş birliğini zorlaştırabileceğini açıklamıştı.

Network dilimleme ve OpenRAN

5G'de en önemli farklılıklardan birisi "Network Dilimleme (Slicing)" denilen teknoloji. Ağ dilimleme, paylaşılan bir fiziksel ağın üzerinde, ağ kaynaklarının kullanımında ve tahsisinde daha fazla esneklik sağlamak için birden fazla sanal ağ oluşturan bir teknoloji. Bu hem operatörün networkünde hem de tek bir kuruluşun internetinin paylaştırılmasında kullanılabilir.

Tek bir kuruluş için örnekleyelim; bir hastanede doktorlara daha yüksek, hastalara ve idari personele daha düşük network dilimleri ayırmak gibi. Operatör tarafından bakarsak da bir kuruluşun (müşterinin) kendine özel (indirmesi şu şekilde, yüklemesi bu şekilde gibi) internet hattı alabilmesi anlamına da geliyor.

5G ile birlikte konuşulan bir diğer teknolojik gelişme OpenRAN denilen olay.  Açık RAN veya açık radyo erişim ağı, yazılımı ve donanımı farklı firmadan satın almanın mümkün olduğu bir yapı anlamına gelir.

Yılın ikinci yarısında pazara çıkacak olan "RedCap (reduced capability)" cihazlardan bahsedildi. 20-30 dolarlık bu cihazlar 5G'nin kapasite ve hız imkanı ile gündemde. Bir telefon kadar masrafı olmasın ama 4G'den hızlı haberleşsin denilen işlerde mesela standalone kameralar, giyilebilir teknolojiler, drone üzerinde kullanılabilecek. 5G'de  kilometrekareye 1 milyon sensör koymak mümkün, 6G'de bu kilometrekareye 100 milyon sensöre kadar çıkabilir. RedCap ile şebekelerin geniş bant kullanıcılarından başka bir yöne evrileceği kaydediliyor.

Diğer yandan Ericsson'un GNP adı verilen platformunda 1,3 milyon kadar geliştiricinin operatörlere yönelik uygulamalar geliştirdiği görülüyor. Bunlar telekom operatörlerinin fazladan para kazanabileceği uygulamalar olabilir mi? Örneğin; lokasyon isimli bir uygulamadan bahsedildi. Bu uygulama sayesinde, bankalar ile telekom operatörlerinin iş birliği ve kullanıcının rızası ile (kişisel veriler), "bir kullanıcı ATM'den yüklü para çekerken, acaba aynı anda potansiyel olarak bir dolandırıcı ile uzun bir telefon konuşması yapıyor mu?" kontrolü yapılabilecekmiş.

5G sadece endüstri bölgelerine gelebilir

Hızdan bahsetmedik. Çünkü 4G hızları günümüzde bireylerin kullanımında yeterli olabiliyor. Bu nedenle 5G'nin endüstriler için daha önemli olduğu düşünülüyor. Ama kısaca not edelim; 5G saniyede 10 gigabit hıza ulaşabilir ve bu da 4G'den 10 kat daha hızlı olduğu anlamına geliyor.

Ülkemizde malum fiber altyapı çok zayıf durumda kaldı. Bunun getirdiği bir sorun bizlerin kötü internet erişimine sahip olmamız olsa da, diğer tarafında telekom firmalarının yeterli para kazanamaması var. Öyle ki, müşteri başına kazanılan para anlamına gelen ARPU rakamlarına bakıldığında Türk operatörler, Avrupalı operatörlerin 4-5'inde bir oranında para kazanıyor. ARPU, Batı Avrupa ülkelerinde 2023'ün dördüncü çeyreğinde 17,21 Euro seviyelerinde iken Türkiye'de 4,26 Euro oldu.

2 büyük telekom firmamızın, siyasetin eline geçtiğini ve bu şirketlerin AKP mensubu personelle doldurulduğunu ve kazanılan paranın nasıl harcandığını hesaba katmasak bile, ARPU'nun bu düzeyde seyretmesi nedeniyle operatörlerin yeni frekans ihalesine milyar $'lık dev paralar ödemeleri ve arkasından 5G altyapılara yine milyon dolar-milyar dolar yatırım yapmaları bir hayli zor. Bu nedenle de 5G bu kadar gecikti ve yine muhtemelen bu nedenle ülkenin tamamına değil, endüstri bölgelerine verilen 5G göreceğiz.

Gerçi günümüzde 4G de bu durumda. Ülkede güya 4.5G olarak adlandırılan LTE Advance var ama aslında yok gibi. Ülkenin ancak belli küçücük alanlarında var ve var olduğu illerin bile tamamını kapsamıyor. Sadece turistik bölgelerde, kıyılarda ve de Erzurum, Diyarbakır gibi büyük şehirlerin merkezlerinde var.

4G teorik olarak 100 Mbps bağlantı hızına ulaşırken 4.5G ile 375 Mbps hıza ulaşmak mümkündür. Ama ülkemizin internet hızı sabitte 41,9 Mbps mobilde 37,45 Mbps ile dünya sıralamasında sabitte 110 ve mobilde 72'nci sırada. Bana toplantılarda bütün ülkede 4.5G kapsamamız var diyen sevgili operatör yetkilileri size söylüyorum, eğer dediğiniz gibi 4,5G kapsaması tüm ülkede varsa, bu hızlar nedir? 4.5G'nın ancak 10'da biri hıza sahibiz. Neden sizce?

6G Teknolojileri - Duyuların İnterneti - Yıkanabilir İnternet

6G teknolojilerinin, 2026-2027'lerde pazara çıkması bekleniyor. 6G denildiğinde, 5G'de yerine getirilemeyen, aynı andaki kullanıcı sayısı, gecikme süresi gibi bazı hedeflerin bu G'ye aktarıldığına işaret edelim.

6G'de sensörlerin yayılması bekleniyor. Ericsson Türkiye Genel Müdürü Işıl Yalçın bunu "dünyanın üstüne örtülmüş sensör kaplı bir kumaş" gibi tarif ediyor. Yani etrafımızdaki her şeyin internete sensörlerle bağlandığını göreceğiz. 

Çok çeşitli, hayatı çok kolaylaştıran örneklerden bahsediliyor. Elektrikli araba ile yola çıktığınızda, hava durumunu otomatik analiz edip, bataryanızın nerede biteceğini tahmin ederek bir önceki şarj istasyonunda size randevu alan uygulamalar gibi.

2010'larda 4G ile birlikte IoT yani nesnelerin internetini konuşmaya başladık. Şimdi ise "Duyuların İnterneti" ya da "Yıkanabilir İnternet"ten bahsetmeye başlıyoruz. Akıllı saatler bunun öncüsüydü. 6G ile daha da artması bekleniyor. Giydiğimiz elbiselere, hırkalara da gömülecek. Bu nedenle "Yıkanabilir İnternet"ten bahsediyoruz.

Aşağıda, bahsettiğimiz raporun açıklandığı toplantı sonrasında, bu konularda Ericsson Türkiye Genel Müdürü Işıl Yalçın ile yaptığımız ufak bir söyleşi yer alıyor.

Ericsson Türkiye Genel Müdürü Işıl Yalçın

-3GPPP, 3G'nin çalışıldığı yıllarda oluşan, kamu ya da özel, akademi, üretici şirketler ve operatörlerden oluşan ve teknolojilerin nereye gideceğine karar veren bir cins komisyon.