Değerli okurlar, 31/12/2023 tarihli bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması işlemleri son hızla devam ediyor. Şaşırtıcı olan halen eğitimlerin de son gaz devam etmesi, esasen eğitim sürecinin bitmiş ve uygulama aşamasına çoktan geçilmiş olması gerekirdi.

Bugünkü konuya geçmeden önce, konunun daha iyi anlaşılabilmesi bakımından enflasyon düzeltmesi ile ilgili giriş mahiyetinde bazı açıklamalar yapmak yararlı olacak.

Enflasyon düzeltmesi nedir?

Enflasyon düzeltmesi kanunda, “mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması" şeklinde tanımlanmış bulunuyor. Yani 2023 düzeltmesi için mali tablodaki tüm kalemleri 31/12/2023 tarihli değerleriyle (satın alma gücü ile) göstermemiz gerekiyor.

Mali tablolarda yer alan parasal kıymetlerin kayıtlı değerleri 31/12/2023 tarihli değerleri ifade ettiğinden parasal kıymetlerde herhangi bir düzeltme yapmıyor ve bunları mali tabloda kayıtlı değerleriyle gösteriyoruz. Tabii ki bu parasal kıymetler için dönem sonu işlemleri kapsamında değerleme işlemleri yapılması gerekiyor. Enflasyon düzeltme işlemleri, tüm bu değerleme çalışmaları yapıldıktan sonra hazırlanan mali tablolar üzerinden gerçekleştiriliyor.

Parasal olmayan kıymetlerin kayıtlı değerleri ise 31/12/2023 tarihli değerlerini göstermediği için bunların değerlerini, 31/12/2023 tarihli değerlerine yükseltmemiz gerekiyor. Her olayda yükseltme söz konu olmayabilir, yapacağımız düzeltme sonrası tutar, kayıtlı tutarın altında çıkarsa, düzeltme işlemi ile bulunan 31/12/2023 tarihli değer kayıtlı değerin düşürülmesi de gerekebilir.

Peki, parasal olan ve olmayan kıymetler neler?

Enflasyon düzeltmesi uygulamasında, satın alma gücü ile ulusal para değerindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurularak, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılıyor:

a) Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetleri ifade ediyor. (Örneğin kasa, banka, alınan çekler, borç/alacak, kredi vb.)

Mali tabloda yer alan parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar), mali tablonun düzenlendiği tarih itibariyle satın alma gücünü zaten gösterdiğinden ayrıca enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuyor.

b) Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışında kalan kıymetler, diğer bir ifadeyle, ulusal para değerindeki değişmeler karşısında satın alma güçleri aynı yönde değişen kıymetleri ifade ediyor.(Örneğin stoklar, maddi/maddi olmayan duran varlıklar, mali duran varlıklar, öz kaynaklar vb.)

Bu kıymetler mali tablolarda tarihi maliyetle/kayıtlı değerlerle izleniyor ve bu değerler bilanço tarihi itibarıyla söz konusu kıymetlerin satın alma gücünü göstermiyor. Bu nedenle, satın alma gücünün doğru bir şekilde gösterilmesi amacıyla bu kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutuluyor.

Parasal ve parasal olmayan kıymetler, Tek Düzen Hesap Planındaki (TDHP) hesap kodları itibariyle 555 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu (VUK) Tebliği ekinde (EK 1 ve EK 2) gösteriliyor.

Düzeltme nasıl yapılıyor?

Vergide 31/12/2023 tarihli bilançonun düzeltilmesi işlemi, prensip olarak, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Türkiye geneli için hesaplanan ve aylar itibarıyla açıklanan Yİ-ÜFE değerlerini kullanarak hesapladığımız düzeltme katsayıları ile yapılıyor.  

Buna göre düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesine esas değerlerinin düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştiriliyor.

Ancak Maliye yetkisini kullanarak, işletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden hisse senetleri, iştirakler ve avansların düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmesini uygun gördü. Yani bu kıymetlerde enflasyon düzeltmesi genel ilkenin aksine katsayılar ile değil döviz kurları ile yapılıyor. Döviz cinsinden verilen avanslar İdarenin görüşüne göre zaten kur değerlemesine tabi tutulduğundan enflasyon düzeltmesi kapsamında ilave bir işlem yapılmasına gerek yok. Ancak yabancı para cinsinden iktisap edilen yabancı hisse senetleri ve iştirakler için enflasyon düzeltmesi kapsamında döviz kuru ile düzeltme yapılması gerekiyor.

Enflasyon düzeltmesinde bunların dışında bir değerin kullanılması mümkün değil. Örneğin taşınmazlar için değerleme raporları ile saptanan güncel değerler kullanılamıyor.

Düzeltme sırasında saptanan hatalı işlemlerle ilgili düzeltme nasıl yapılacak?

Enflasyon düzeltmesi, parasal olmayan kıymetlerle ilgili olarak mükelleflerin geçmiş işlemlerinin genel bir kontrolünü ve geçmişte yapılan bazı hataların saptanmasını olanaklı kılıyor. Bu yönüyle işletmeler için gerçekten çok önemli bir olanak.

Çünkü geçmişte bazı muhasebe hatalarının yapılmış olması çok rastlanılan bir durum.

Peki parasal olmayan kalemlerle ilgili bazı hatalar tespit ettik, bunları 698 no.lu enflasyon düzeltmesi hesabına (bir anlamda torbaya) atarak pratik bir düzeltme sağlayabilir miyiz?

Benim bu soruya yanıtım, tabii ki “Hayır.”

Çünkü bazı durumlarda düzeltme (enflasyon düzeltmesi değil hatalı muhasebe kaydının düzeltilmesini kastediyorum) bazı örneklerde tespit edilen farkın 698 no.lu enflasyon düzeltmesi hesabına aktarılarak düzeltilmesini mümkün kılabilir, ancak bu yöntem her durumda uygulanamaz. Öncelikle hatanın doğru bir muhasebe kaydı ile düzeltilmesi ve sonra düzeltilmiş/olması gereken değerler ve düzeltme tarihleri tespit edilerek enflasyon düzeltmesi işleminin yapılması gerekir.

Şimdi örnekler üzerinden konuyu biraz açalım.

*  Geçmişte satılan stoklarla ilgili kayıtlarda bir değer kaldığını saptadınız. Bu değerleri enflasyon düzeltmesi kapsamında büyüterek sorunu bilançoda taşımak yerine, hatalı durumu düzeltmek istediniz. Fiilen işletmede bulunmayan bu stoklara ilişkin maliyeti stoklardan çıkarıp geçmiş yıl zararlarına attınız. Dolayısıyla cari dönem matrahından bu zararı indirmediniz, düzeltme kaydı ile ticari zararları olması gereken değere yükselttiniz veya geçmiş yıl zararı yarattınız. Hatta nasıl olsa geçmiş yıl zararları 698 no.lu enflasyon düzeltmesi hesabı üzerinden geçmiş yıl kar/zararları hesabına aktarılacağından, stok farkını doğrudan 698 no.lu hesaba attınız. Mümkün mü bu? Neden olmasın? (Bu düzeltme işlemi ile ilgili olarak ileride muhtemel bir vergi incelemesinde gerçek durumun böyle olup olmadığı yönünden sorgulanmanız olasılık dahilindedir. Ayrıca KDV indirim iptali yapmanız gerektiği söylenebilir.)

*  Geçici yeniden değerlemeler (VUK geçici 31 ve/veya 32 nci maddeler) kapsamında yeniden değerleme işleminde hata yapılmış olduğunu, aktif değerin ve değer artış fonunun yüksek oluştuğunu saptadınız. Düzeltme için öncelikle aktif ve pasifteki bu fazlalığın ters kayıtla ortadan kaldırılması gerekir. (Bu düzeltme ile yetinilmemesi, geçmişte fazla ayrılmış amortismanın da iptali gerekir.) Düzeltme kaydı yapılmazsa, enflasyon düzeltmesi kapsamında değer artış fonundaki tutar 698 no.lu hesap üzerinden geçmiş yıl kar/zararları hesabına gidecek, amortismana tabi iktisadi kıymetlerdeki fazlalık ise kayıtlarda yer almaya devam edecektir. Bu vergisel açıdan risklidir, çünkü fazla amortisman gideri yazma veya itfa süresi bitmeden yapılabilecek muhtemel bir satışta maliyetin yüksek dikkate alınması sonucunu doğuracaktır.

* İştirakin sermaye yedeği (değer artış fonu, emisyon primi vs.) kaynaklı yapmış olduğu sermaye artırımı nedeniyle nominal bedeli esas almak suretiyle iştirak hesabını artırdığınızı, bunun karşılığı olarak da pasifte iştirakler değer artış fonu hesabı açtığınızı gördünüz. 1 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğine göre, sermaye yedekleri kullanılmak suretiyle sermaye artırımında bulunulması neticesinde sermaye artırımı nedeniyle verilecek bedelsiz hisse senetlerinin, bu şirkete iştirak edenler yönünden aktif ve pasiflerinde bir artışa neden olmaması gerekir. Dolayısıyla, bedelsiz hisse senetleri nedeniyle aktifte tutulan hisselerin sadece adedi değişecek, bedelinde değişme olmayacaktır. Enflasyon düzeltmesi yapmadan önce bu hatayı söz konusu hesapları karşılıklı kapatmak suretiyle düzeltebilirsiniz. Böylece olması gereken tutarları düzeltmeye tabi tutarsınız. Eğer söz konusu iştirak 31/12/2023 tarihinden önce satılmışsa, satış kârı değer artış fonu kadar düşük belirlenmiş demektir. Söz konusu farkı 2023 yılında vergiye tabi gelire atmak gecikmeli bir düzeltme yapmak anlamına gelir. Doğrusu geçmiş yıla ilişkin düzeltme beyannamesi vermektir. Düzeltme beyannamesi verilmezse satış kazancı ile ilgili vergi riski devam eder. Düzeltme beyannamesi verilse de verilmese de değer artış fonundaki tutarın geçmiş yıl kârlarına (698 no.lu hesap aracılığıyla veya doğrudan) atılmak suretiyle kapatılması gerekir.

Bu yazı için son sözlerim…

Enflasyon düzeltmesi işlemleri sırasında saptanabilecek geçmiş veya cari dönemde yapılmış hatalı muhasebe kayıtlarına ilişkin örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Naçizane uyarım, düzeltme kayıtlarının sadece enflasyon düzeltmesine etkileri yönünden değil, önceki dönemlere veya başka vergiler yönünden sonuçlarının da değerlendirilmesinde yarar vardır.