Memur ve emekli maaşlarına ne kadar zam geleceği 3 Temmuz günü TÜİK'in açıkladığı haziran enflasyon verisine göre şekillendi. TÜİK altı aylık enflasyonu yüzde 24,73 olarak açıklarken, SSK ve Bağkur emeklileri için zam oranı da yüzde 24,73 oldu.

Temmuz ayına akaryakıt, elektrik gibi zamlarla başlamış ve artacak fiyatlarla daha da sıcak bir yaz bizleri beklerken, geçtiğimiz altı aylık enflasyonu telafi edeceği düşünülen yüzde 24,73'lük maaş zammı hiç tatmin edici olmadı.

Ayrıca kök aylık sorunu da çözülemiyor. Enflasyondaki artış karşısında emekli aylığı hâlâ 10 bin TL altında kalan yaklaşık 1,8 milyon emekli var. Yapılan temmuz zammının emeklinin aldığı aylığa değil de kök aylığa yapılıyor olması böyle bir kitleyi yaratıyor.

Diyelim ki emekli aylığı 8 bin TL olan bir emeklinin aldığı yüzde 24,73 zam sonucunda yeni aylığı hemen hemen 10 bin TL'ye tamamlandı ama zaten altı ay önce de aylığı buydu. İşte bu durum 1,8 milyon emeklinin refah seviyesinde herhangi bir değişiklik olmaması anlamına geliyor. 

Son günlerde gündemi meşgul eden konu, kök aylığı 10 bin TL'nin altında kalan emekliler için yeni bir düzenlemenin yapılacak olması. En düşük emekli aylığı artırılacak, ancak henüz tutar net değil.

Aslında sosyal güvenlik, ne zaman karşılaşacağımızı bilmediğimiz hastalık, kaza, analık, işsizlik gibi risklere karşı güvence sağlama görevini üstlenen ve bu risklerin ortaya çıkardığı gelir azalışını ve/veya gider artışını telafi eden bir sistem.

Sosyal güvenlik sistemi hem emekli aylıkları hem de sağlık ödemelerini gerçekleştirmek durumunda. Bu ödemeleri de aktüeryal dengesini sağlayacak şekilde prim gelirleri (kısmen devlet katkısı) ile finanse ediyor.

Aşağıdaki grafik, yıllar itibariyle nominal olarak emekli aylığı ve sağlık ödemelerinin yanında, yüzdesel olarak da prim gelirlerinin bu ödemeleri karşılayabilme kapasitesini gösteriyor.

Kaynak: SGK, mali istatistikler

2003 sonrası sosyal güvenlik sistemi reforma tabi tutulmasına rağmen açıklarda azalış ve aktüeryal denge sağlanamadı.

Bu bağlamda kurum açık vermeye devam ederken bütçe transferlerine muhtaç durumda. Aşağıdaki grafik ise var olan açıklar nedeniyle bütçe transferlerinin GSYH içindeki payını gösteriyor.

Kaynak: SGK, mali istatistikler

Prim gelirleri ise son yıllarda enflasyonun etkisiyle artıyor, kronik kayıt dışılığa rağmen. Başta da yazdığım gibi bu prim gelirleri emekli aylığı ve sağlık ödemelerini finanse edecek. Ama SGK'nın aylık mali istatistiklerine göre hazırladığım aşağıdaki grafiğe bakalım.

Yüksek enflasyon sonucunda emekli aylıklarının altı ayda bir TÜİK enflasyonuna göre artışı normal (mavi sütun) ama normal olmayan sağlık ödemelerindeki artış (turuncu sütun). 

Sağlık TÜFE, haziran ayında manşet enflasyonun 7 puan üstünde geldi. Bir yıl önce Haziran 2023'te manşet enflasyon yüzde 38,2'ye inerken de sağlık TÜFE yüzde 65,7 ile rekor tazeliyordu.

Sosyal güvenlik kapsamındakiler aldıkları sağlık hizmetine ayrıca katkı payı ödüyor, düşük düzeydeki aylıklar daha da eriyor.

Kaynak: SGK, mali istatistikler

Son yılların sosyal güvenlik reformu sonuç vermedi, sistem açıkları büyük. Açıkları azaltmak için, sağlık ödemelerinin payını azaltmak, bunun için de sağlığın maliyetini düşürmek gerek. O nedenle bir sağlık reformuna ihtiyaç var. Ama önce enflasyondan kurtulmak lazım. Enflasyon beklentileri çıpalanmadıkça para ve maliye politikasında alınan önlemler sonuç vermiyor, enflasyona yeniliyoruz.