Kürt sorununun ekonomik bir mesele olduğunu düşünenlerin sayısı eskiden epey fazlaydı. Sonra o kadar basit olmadığı anlaşıldı. Fakat bu sefer de çubuğu öbür tarafa öyle büktük ki, sorunun önemli bir kısmının ekonomik olduğunu unuttuk, bana kalırsa.
Kürtlerin kendilerini en altta hissetmelerini sağlayacak ekonomik nedenler varlığını koruyor. O nedenler olmasaydı ne olurdu, sorusunun yanıtını bilmiyoruz. Örneğin Batman’da çalışmak isteyen her 4 kişiden biri işsiz olmasaydı da, Karaman’da, Konya’da, Kütahya’da olduğu gibi tam istihdam mevcut olsaydı, yani herkes çalışıyor olsaydı…
Evet, evet, “Karaman’da, Konya’da, Kütahya’da olduğu gibi tam istihdam mevcut olsaydı” dedim! Çünkü bilmem farkında mısınız ama işsizlik de fena halde eşitsiz dağılmış durumda. Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre işsizliğin en yüksek olduğu (%) 10 il şöyle:
|
1
|
|
Batman
|
23,4
|
|
2
|
|
Mardin
|
20,6
|
|
3
|
|
Siirt
|
20,5
|
|
4
|
|
Şırnak
|
20,1
|
|
5
|
|
Diyarbakır
|
18,7
|
|
6
|
|
Şanlıurfa
|
16,3
|
|
7
|
|
İzmir
|
15,4
|
|
8
|
|
Osmaniye
|
14,0
|
|
9
|
|
Adana
|
13,2
|
|
10
|
|
Mersin
|
12,4
|
Bir de Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre işsizliğin en düşük olduğu 10 şehre bakalım:
|
1
|
|
Karaman
|
4,2
|
|
2
|
|
Konya
|
4,7
|
|
3
|
|
Manisa
|
5,1
|
|
4
|
|
Uşak
|
5,4
|
|
5
|
|
Afyonkarahisar
|
5,6
|
|
6
|
|
Aksaray
|
5,8
|
|
7
|
|
Ardahan
|
5,8
|
|
8
|
|
Çorum
|
5,9
|
|
9
|
|
Kütahya
|
6
|
|
10
|
|
Nevşehir
|
6
|
(Kaynak: TÜİK, İl bazında temel işgücü göstergeleri, 2013 *)
Şaşırtıcı değil mi? İç Anadolu ve İç Ege neredeyse tam istihdamla çalışıyor. Yani AKP’nin oy depoları olan şehirler işsizlik diye bir şey bilmiyor. Bu şehirlerin aynı zamanda son referandumda AKP’ye en büyük desteği verenler olması rastlantı mı sizce? (Onlar olmasa referandumdan hayır çıkacaktı.)
İnsanın işi varsa, evinde çorba kaynıyorsa, geleceğe umutla bakar. Bunun tersi de doğru: İş olmayınca umut da olmuyor. TÜİK, Yaşam Memnuniyeti Araştırmasına göre (2013), en umutsuz 10 şehre bakalım:
İllere göre umut düzeyi (Umutsuz %)
|
Diyarbakır
|
|
36,0
|
|
Tunceli
|
|
32,8
|
|
Düzce
|
|
30,4
|
|
Mardin
|
|
30,0
|
|
Bitlis
|
|
29,7
|
|
Adana
|
|
29,6
|
|
Muş
|
|
29,4
|
|
Mersin
|
|
29,0
|
|
Antalya
|
|
28,8
|
|
Şanlıurfa
|
|
28,6
|
Güneydoğu ekonomisinin son dönemde hiç gelişmediğini söyleyecek değilim. Türkiye büyürken Güneydoğu da büyüdü. Ama yine de yüzde 25’lere varan işsizliği emecek ölçüde bir büyüme değildi bu.
2004 ile 2014 arasında Türkiye ekonomisi kabaca 4 kat büyüdü. Bu dönemde bazı iller, Türkiye ortalamasının da üzerinde büyüdü. (Mesela Kocaeli.) Güneydoğu şehirleri, hızlı büyüyen iller arasında değildi. Bölge illerinde üretilen gayri safi yurtiçi hasıladaki artış, üç aşağı beş yukarı, Türkiye’nin geri kalanıyla aynıydı. Oysa mesela Batman’ın ihtiyacı, Türkiye ortalaması kadar büyümek, zaten işsizlik diye bir şey tanımayan Karaman’la aynı hızda gelişmek değil, onun 2-3 katı büyüyebilmekti. Yüzde 25’lik işsizlik ancak böyle yüzde 10’lu seviyelere çekilebilirdi.
Olmadı. (Bunun sebepleri, ayrı bir yazının konusu.)
Şehirler 10 yılda ne kadar büyüdü?
İl Bazında Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, iktisadi faaliyet kollarına göre, 2004-2014
(Cari fiyatlarla, TL)
2004 2014
|
Kilis
|
466 088
|
|
1 756 295
|
|
Tunceli
|
542 118
|
|
1 917 421
|
|
Iğdır
|
754 826
|
|
2 626 456
|
|
Hakkari
|
887 802
|
|
3 202 470
|
|
Bingöl
|
810 476
|
|
3 404 742
|
|
Kars
|
1 201 337
|
|
3 713 481
|
|
Siirt
|
841 335
|
|
3 868 573
|
|
Bitlis
|
972 600
|
|
4 073 177
|
|
Ağrı
|
1 452 201
|
|
4 669 731
|
|
Muş
|
1 348 819
|
|
4 833 214
|
|
Karaman
|
1 703 355
|
|
5 847 774
|
|
Şırnak
|
1 403 443
|
|
5 874 947
|
|
Yalova
|
1 387 456
|
|
6 368 359
|
|
Batman
|
1 796 704
|
|
6 517 186
|
|
Adıyaman
|
2 154 194
|
|
8 095 882
|
|
Mardin
|
2 448 205
|
|
10 420 739
|
|
Van
|
2 609 317
|
|
10 684 919
|
|
Kütahya
|
3 439 801
|
|
11 321 384
|
|
Kahramanmaraş
|
4 979 086
|
|
17 063 050
|
|
Şanlıurfa
|
4 919 614
|
|
17 824 505
|
|
Diyarbakır
|
5 747 060
|
|
20 751 651
|
|
Tekirdağ
|
7 720 058
|
|
29 620 421
|
|
Kayseri
|
8 381 493
|
|
30 273 400
|
|
Gaziantep
|
8 551 516
|
|
35 077 012
|
|
Adana
|
11 614 408
|
|
41 813 831
|
|
Konya
|
11 875 486
|
|
43 933 757
|
|
Antalya
|
18 756 295
|
|
65 038 931
|
|
Kocaeli
|
16 501 916
|
|
73 963 086
|
|
Bursa
|
22 770 790
|
|
82 779 436
|
|
İzmir
|
37 750 431
|
|
127 429 459
|
|
Ankara
|
55 545 009
|
|
186 977 438
|
|
İstanbul
|
173 019 044
|
|
622 761 611
|
|
Türkiye
|
577 023 497
|
|
2 044 465 876
|
Sonuç: Evet, sorun sadece ekonomik değil ama aynı zamanda ekonomik.
(*) TÜİK’in iller bazında işsizlik ve gayri safi yurtiçi hasıla verileri maalesef eski tarihli.
