Bugün sevgililer günü.
Birbirine aşık genç yaşlı erkeklerle genç yaşlı kadınların ilişkilerini tazeleyebilmelerine, yürekleri elveriyorsa gözden geçirebilmelerine fırsatlar sunan bir gün...
Tamam bugün siyaset yazmayalım.
Tamam bugün siyasetin bunaltıcı diliyle konuşmayalım.
Bugün “Dünya öküzün boynuzları üstünde değil, sevgililerin yüzü suyu hürmetine duruyor” diyen ortaçağ romantiği Arap şairine bir günlüğüne de olsa hak verip, dostça göz kırpacağımız bir gün.
Ama sevgiliye alınacak hediyeler üstüne tezgahtar edebiyatı yapmaya yada “Bir demet kır çiçeğinden daha güzel hediye olmaz” gibisinden vıcık vıcık bir edebiyat yapmaya da niyetim yok.
Gelin “aşk”ın altının öteki günlere göre daha kalın çizildiği şu günde, erkek egemen toplumun bir ayıbı ile yüzleşelim. Gelin kadınlara yönelttiğimiz aşağılamalardan hiç olmazsa biriyle bugün yüzleşelim...
* * *
Bayan sözcüğünden söz ediyorum.
Siz de şu "bayan" sözcüğüne, hele hele son dönemde bu sözcüğün kazandığı(!) kullanım alanlarına ifrit olanlardan mısınız?
Aşağıda rastgele seçtiğim, kimi kulağımıza ulaşan, kimi yazılı olup gözümüze ilişen şu cümlelere bakın.
- Dokuz buçuk otobüsüne bir kişilik yer rica edeceğim. Bayan yanı olsun...
- Bayan koğuşundaki direniş sırasında...
- Mağazamızda erkek ve bayan çamaşırı bulunur...
- Erkek ve bayan tezgahtar alınacak !
- Bayanların yanında küfürlü konuşma lan!..
- Üçü bayan oniki terorist ölü ele geçirildi...
Nasıl? İfrit olunacak gibi değil mi ?
Tamam Türkçe'de bir "hitap" sözcüğü sıkıntısı var. O yüzden de kültürel düzeylerden, içinde bulunulan ortama kadar değişen koşullarda birbirinden farklı "hitap" sözcükleri kullanıyoruz:
- Bey... Beyfendi... Hanım... Hamfendi... Beyamca... Hanımteyze... Abi... Lan... Delikanlı... Evlat...Hanımkız... Kız... Şıışşş kardeş...
Tamam, Fransızcanın "Madam - Mösyö"sü yada İngilizcenin "Mister - Misis (Misstress)"i gibi sözcüklerimiz olmadığından, dili zorlayarak da olsa "birşeyler" buluyoruz; olmadı uyduruyoruz, anlaşıp gidiyoruz.
Örneğin semt pazarındaki satıcı, adını bilmediği, ama sık sık kendisinden alışveriş eden kadına "Buyur abla, fasulye çok taze" diyor; yaşlıca kadın müşterisine "Senin için 500 bine olur anneciğim" diye sesleniyor; müşteri erkekse "beyabicim"i bastırıyor, iletişimini yürütüyor.
Peki “kibar konuşma” meraklısı heriflerin dilinden yayılıp, artık günlük kullanımda peynir ekmek gibi kullanılır olan "bayan" sözcüğü nereden çıktı? Kadın ve erkek sözcükleri varken, kullanıldıklarında açık seçik bir anlatım kolaylığı ve açıklığı sağlarken, bu "bayan", hele kibarlaşayım derken iyice gülünçleşen kimilerinin dilindeki "baayan" ve hatta "bağyan" nereden çıktı?
Hiç erkekler için "bay" dendiğini, örneğin "Dünkü trafik kazasında yedisi bay, beşi bayan oniki kişi yaralandı" gibi bir cümle kullanıldığını duyanınız var mı ? Hiç hapishanelerdeki "baylar koğuşu"ndan söz ediliyor mu?
Besbelli: "Kadın" sözcüğü ayıp, en azından kaba bulunuyor ve güya kibar olmak için kadınlar için "bayan" sözcüğü kullanılıyor.
Herif bana (düşünün bu konuya kafayı takmış olan bana) sordu:
- Bayan eşiniz mi ?
- Hayır karım.
- Estağfurullah...
İyi mi ?
* * *
Erkek egemen toplumun kadını aşağılayan toplumsal bilinci dilde sık sık yansıyor.
Kadınlar hapishanesinin eski dildeki adının "imamevi" oluşu başka türlü açıklanabilir mi ? Doğu Anadolu'da aile üyelerini sayan heriflerin "Ben, iki gız çocuğu, üç oğlan bir de kanayaklı..." diye başlayan nüfus açıklamasındaki "kanayaklı" onun karısıdır.
Karısından "kanayaklı" yada "benim avrat" diye söz eden "kırolar"dan ayrılmak isteyen kibar kentli n'apsın? O da bula bula "bayan"ı buldu.
Bana sorarsanız "bayan" sözcüğünün yaygınlık kazandığı bu kullanımda kibarlık kılıfı altında bal gibi bir "kadın aşağılaması" yatıyor; Türkiye erkeğinin yer yer kerhane kapısından beter bilinçaltı açığa çıkıyor.
"Karı gibi sırıtma lan" gibi bir deyiş üreten erkek-egemen toplumun dili, kadınları övmek isterken "erkek karıdır abi" gibi bir yıvışıklığa başvuruyor. Eh bu toplumun kibarları(!) da "kadına kadın" dememek için "bayan"ı demeyi seçiyor.
Şu sevgililer gününde, erkekseniz şu yıvışık ”bayan” sözcüğünüzü dilinizden sökün, atın.
Şu sevgililer gününde, kadınsanız, “Bayan” diyen "baylar"a "çüş" deyin.