Zaman geriye mi gitti? 2020 Avrupa Futbol Şampiyonası olarak takip edilen futbol maçları Covid-19 nedeniyle bir sene ileriye alınmıştı. 2020 yerine 2021'de oynanmasına karar verilmişti. Ama adı aynı kaldı. 16. Avrupa Futbol Şampiyonası adı altındaki bir turnuva zaman bakımından bize ilginç bir anlayışı 2021'de 2020 gibi yaşatmakta. UEFA'nın aldığı kararlar doğrultusunda turnuvanın adının aynı kalması ve zaman, zamanlama olarak bir sene sonraya rastlaması, zaman açısından bize bir tuhaflık yaşatmakta değil mi? UEFA'nın 60. yılı kutlamaları çerçevesinde ele alınan bu yeniliğe bir de on bir farklı ülkenin, farklı şehirlerinde oynama kararı da geleneksel yapıyı sarsmakta. Tarihi futbol şehrinin stadyumu Wembley'de final oynanacak. Spor yazarlarını okuduğumuzda, bu kararları eleştirdiklerini görüyoruz. Ve, "ekonomik sebeplerin" ortaya konulduğunu, "Avrupa'daki ülkelerin kemer sıkma politikaları" uygulamasının bu durumun nedeni olduğu ileri sürülmekte.
İlginç bir deneyim yaşamakta olduğumuzu sanıyorum bu anlamda. Herhangi bir deney ile olağanüstü bir deney arasındaki fark belki de böyle bir ayrıma tabi olmakta. Deneyin herhangi bir deney olarak ele alınmasında yaşanan neyse nerde ve ne zaman yaşanmış ise deney o olarak durmaktadır; halbuki tuhaf bir deney, zamanı ileri veya geri alma kapasitesine sahip gibi görünmektedir.
Poetika adlı eserinde, Aristoteles dramatik kurguların yapısında daha felsefi bir şey bulmakta, tarih ile anlatı arasında bir mesafe koymaktadır. Tarih olayların birbirleri arkasına sıralanması şeklinde kronolojiye bağlı işlerken, şiirsel olan bir anlatıda şeylerin nasıl meydana geldiği daha çok konu olarak ele alınmaktadır. Futbol maçlarının art arda gelen bir sıralaması, onun tarihini ortaya koymaktadır. Bunun bir kurgu olarak ele alınmasında ise, kurgu öne çıkarak zamanı değiştirme imkanını kendisinde bulmaktadır. Tarihi art arda sıralanmaktan çok başka öğeler devreye girmeye başlamaktadır. Olaylar rastlantısal bir şekilde zamanlanmaktan çok gerekliliklere bağlı olarak anlatılmaktadır.
Futbol konumuz olabilir, ama onun felsefi bir yaklaşıma ihtiyacını belki de böyle zamanlarda görmek mümkün olabilmektedir. Normal koşullar altında kıyaslama ve yarışma şeklinde gelişen şehirleri ve ülkeleri seçme, elemelerin yapılması, şehirlerin belediyelerinin hazırlık aşamaları, bütün bunlar baştan verili bir şekilde durmaktadır. Neticeler ancak seçildiklerinde ortaya konulur. Hangi ülke seçilmişse orada hazırlıklar yapılmaya başlanır. Futbol seyircilerinin belirli alışkanlıkları olduğu belirlenir. Bunlara göre şehirler hazırlıklı bir şekilde kendi yapılarını oluştururlar. Eğlence ve heyecan için tezahürat, arkadaşlık ve taraftarlık sofralarda değil daha çok ayakta bira içme şeklinde gelişmiştir. Heyecanın ve dostluk kadar taraftarlık ve kavga da bu şölenin parçası olarak kabul edilmektedir. Centilmenlik ve nezaket kuralları içinde kalmak şartıyla bütün bazı taşkınlıklara imkân sağlanabilmektedir. Yeter ki bazı yıllarda olduğu gibi stadyum şiddeti, holiganlık baş göstermesin.
Zaman üzerine düşünmekle başladık. Antik düşüncede iki türlü zaman anlayışı var. Bir Kronos zaman, bir de Aion denilen bir zaman var. Kronos'ta sadece şimdiki zaman mevcut olarak kabul edilmekte. Geçmiş, gelecek ve şimdiki zaman üç ayrı boyut olarak mevcut değil; geçmiş ve gelecek sadece şimdiki zamana göre bir boyut taşımaktalar. Şimdiki zamana göre bir geçmiş ve bir de gelecek zaman mevcut bu anlayışta. Şimdiki zaman, o anlamda, bir süre olarak genişleyen şimdiki zamanı ortaya koymakta. Aion zaman anlayışında ise, sadece iki zaman olarak geçmiş ve gelecek zaman söz konusudur. Kronos'ta geçmiş ve geleceği emen bir şimdiki zaman var olarak kabul edilmekteyken Aion zaman anlayışında gelecek ve geçmiş şimdiki zamanı bölmektedir. An, bir şimdiki zaman olarak şimdiki zamanı geçmiş ve gelecek olarak ikiye bölmektedir. Zaman yüzeyinde bir bölünme olarak yarılma ortaya çıkar. Şimdiki zaman kaçıp gider veya insanların algılayışları bakımından atlanmış olur veya genişleyerek uzun süreye yayılır: 2020 yılı 2021 haline girer ve şimdiki zamanda işlemeye devam eder.
O halde, 2020 Avrupa Kupası; gelecekteki şimdiki zamanda (2021) hâlâ başka bir şimdiki zamanı taşıyarak, geçmişi geleceğin içine almakta değil midir? Yahut da şimdiki zaman o kadar genişlemiştir ki bir yıl evveli içinde taşıyarak art arda gelen bir zaman anlayışından bizi çekip çıkarmakta mıdır? Futbol maçlarını sanki bir sene evvel görmüş gibi olan bizler ise, deja vu yaşamadan birer bilim-kurgu insanına dönüşmez miyiz? Her şeyi bilim-kurgu gibi yaşatan 21. yüzyıl teknolojisinin ilk yirmi bir senesi bize daha ne sürprizler hazırlamaktadır acaba?
