Obezite, diyabet, kalp-damar gibi hastalıklarda tedaviye yardımcı olması açısından yapay tatlandırıcılar kullanılabilir. Ancak ‘light’, ‘diyet’, ‘şekersiz’, ‘kalorisiz’ veya ‘diyabetik’ ibareleri besinlerin sınırsız tüketilebileceği anlamına gelmez.
Bu tatlandırıcılara dikkat edin'Sıfır şeker' kolaya yasakİnsan sağlığını önemli ölçüde tehdit eden hastalıklarda medikal tedavinin yanı sıra en etkin yol diyet tedavisidir. Bu hastalıkların tedavisi için diyetlerinde şeker ve şekerli yiyeceklerin tüketimi kısıtlanır. Kısıtlamanın yanı sıra; diyabetli hastalarda tatlı algılama duyusunun azalması ve tatlı yiyeceklerin genelde sevilmesinden dolayı tatlı yeme isteği artmaktadır. Bu ihtiyaçtan dolayı; şeker yerine kullanılabilecek, aynı tadı veren ancak sağlık açısından sakıncası olmayan düşük kalorili veya kalori içermeyen bazı yapay tatlandırıcılar kullanılmaktadır.
Yapay tatlandırıcılar ile hazırlanmış ürünlerin dikkatli tüketilmesi gerektiğini belirten Ataşehir Memorial Tıp Merkezi Beslenme ve Diyet Bölümü’nden Diyetisyen Şefika Aydın, yapay tatlandırıcıların genel olarak 2 gruba ayrıldığını söyleyerek şu bilgileri verdi:
Enerji içeren yapay tatlandırıcılar Sükroz: Sofra şekeri olarak da bilinen şeker pancarı ve kamışından elde edilen bir disakkarittir. Bal, mısır şurubu ve esmer şekerin yapısındadır.
Fruktoz: Fruktoz meyvelerde ve balda doğal olarak bulunmaktadır. Diyabetik ürünlerin yapımında da kullanılmaktadır.
Sorbitol: Sebze ve meyvelerde doğal olarak bulunmaktadır. Günlük alım miktarı 30 gramı geçtiğinde hazımsızlığa ve ishale yol açabilir.
Mannitol: Tatlılık derecesi glikoz kadardır. Gıda sanayinde, çiklet ve şeker üretiminde tatlandırıcı olarak kullanılmaktadır.
Ksilitol: Meyve ve sebzelerde (Çilek, malta eriği, karnabahar) bulunmaktadır. Diş çürüklerine karşı koruyucu etkisi bulunmaktadır.
Enerji içermeyen yapay tatlandırıcılar Aspartam: Ülkemizde diyabetik baklavada, diyet içeceklerde, kahvaltılık tahıllarda, süt, yoğurt, tatlı, çay ve kahvede kullanılabilmektedir.
Asesülfam-K (Asesülfam potasyum): Çay, kahve, kahvaltılık tahıl, tatlı, çiklet, meyve ve diğer yiyeceklerde kullanılabilir.
Sakkarin: Çay şekerinden 300-400 kat daha fazla tatlıdır. Yüksek dozda sakarin alımının hayvanlarda üriner sistem tümörlerine neden olduğu ortaya çıkınca insanlarda sakarin kullanımının kanser ile ilişkisi olabileceği riski nedeniyle kullanımı yasaklamıştır.
Siklamat: Sukroza göre 30 kere daha tatlıdır. Aşırı siklamat alımı ishale neden olmaktadır.
İdeal bir tatlandırıcı nasıl olmalıdır? Sağlık Bakanlığı’nın “özel beslenme amaçlı gıdalar” tebliğinde kullanılmasına izin verilen yapay tatlandırıcılar belirlenmiştir. İdeal bir tatlandırıcı; şekerin duyusal özelliklerini içeren, çözelti halindeyken renksiz, kokusuz, suda çabuk eriyebilen, ekonomik, fonksiyonel, ısıya dayanıklı, düşük kalorili, ağızda acı ve metalik tat bırakmayan hoş bir tada sahip olmalıdır. Toksik ve kanserojenik olmamalıdır.
Tüketim sıklığı ve miktarına dikkat Daha çok tercih edilen yapay tatlandırıcılar enerji içermeyenler olup tablet formu sıkça kullanılmaktadır. Özellikle tablet formu yüksek ısıda acı tat bırakmasından dolayı kaynamakta olan besinin içerisine atılmamalıdır. Diyabetliler, obezler, ve kilolarını korumak isteyen kişiler için enerji içermeyen tatlandırıcılarla yapılan hazır yiyecek ve içeceklerin tüketimi sıklığına ve miktarına dikkat edilirse sağlığa zararlı olmaz. Özellikle piyasada bulunan tatlandırıcı ile yapılmış bu hazır gıdaların etiket bilgisi ve beslenme programında yer alması için değişim ölçümlerinin bilinmesi ve bilinçli tüketilmesi gerekmektedir. Çünkü besinlerde; “light”, “diyet”, “şekersiz”, “kalorisiz” veya “diyabetik” ibarelerinin olması bu besinleri herkesin rahatça, sınırsız tüketeceği anlamına gelmez.
Hamileler yapay tatlandırıcı kullanmasın Gebelikte kullanımı sakıncalı çünkü; laboratuvar hayvanlarında plasentayı geçerek fetüste biriktiği görülmüş ve bebek için sakıncalı hale gelmiştir. Bu nedenle de hamile kadınların tatlandırıcı kullanması yasaklanmıştır. Hazır gıda tüketimlerinin de mümkün olduğunca sınırlandırılması gerekmektedir.
Günde 10 adet kullanılmasında sakınca yok Sağlığa zararı olmadığı bilinen aspartam, sakkarin ve asesulfam-K gibi enerji içermeyen tatlandırıcılar yeterli ve dengeli bir beslenme kapsamında yiyecek ve içeceklerin tatlandırılmasında belirli ölçülerde tüketilebilir. Bu miktarı Dünya Sağlık Örgütü ve besin ilaç örgütü günde 10 adede kadar kullanımının sakıncalı olmadığını bildirmişlerdir. Özellikle diyabetlilerde en yüksek günlük dozun öğretilmesi gerekir. Amerikan Tıp Konseyi bu miktarı 2,5 mg/kg/gün olarak alımı sağlık olarak güvenli miktar olarak belirlemiştir.
