30 Aralık 2024 11:20
Güncelleme: 30 Aralık 2024 12:22
T24 Dış Haberler
100 yaşında hayatını kaybeden ABD'nin 39. Başkanı Jimmy Carter, iktidara gelirken "Amerikan halkına asla yalan söylemeyeceği" vaadinde bulunmuştu. Çünkü iktidara geldiğinde ülkede hâlâ Watergate skandalının etkileriyle sarsılıyordu. Basit bir yer fıstığı üreticisi olarak sürdürdüğü başkanlık kampanyası onu iktidara taşıdı. Fakat İran rehine krizi ve Sovyetler Birliği'nin Afganistan müdahalesi, kötüleşen ekonomik durumla birlikte tek dönemde Carter'ı Oval Ofis'ten uzaklaştırdı. Demokrat Partili eski başkan, iklim değişikliğini ciddiyetle ele alan ilk ABD Başkanı oldu. Şimdi ABD'nin 47. Başkanı olarak seçilen Donald Trump, iklim değişikliğiyle mücadele politikalarına en şüpheyle yaklaşan dünya liderlerinden biri. Başkanlığı döneminde uluslararası krizlerin birçoğunda arabuluculuk rolü üstlendi. Başkanlığı sonrası çevre, insan hakları ve arabuluculuk konusundaki üstlendiği roller ona Nobel Barış ödülü kazandırdı. Başkanlık sonrası dönemini 167 bin dolarlık bir evde, memleketi Georgia'da geçirdi.
1924 yılında ABD'nin Georgia eyaletinde fıstık tarımıyla uğraşan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Carter, 1970 yılında Georgia eyaletine vali olarak seçildi.
Lisede yıldız bir basketbol oyuncusu olan Carter, ABD Donanması'nda 7 yılını geçirdi. Kız kardeşi Ruth'un arkadaşı Rosalynn Smith ile evlendi ve bir denizaltı subayı oldu. Ancak 1953'te babasının ölümü üzerine aile çiftliğini yönetmek üzere geri döndü.
Jimmy Carter, 1976 yılında Georgia'daki fıstık çiftliğindeO dönemlerde, ABD Yüksek Mahkemesi, okulları ayırma kararının ardından Amerikan siyaseti alevlenmişti. Güneyli bir eyaletten gelen çiftçi Carter'ın babasından farklı görüşleri vardı ve reformu destekledi. 1970 yılında Georgia Valisi olduğunda sivil haklara verdiği desteği daha açık bir şekilde ortaya koydu.
Carter, Georgia'da Martin Luther King'in babasıyla birlikteAçılış konuşmasında “Size açıkça söylüyorum, ırk ayrımcılığının zamanı geçmiştir.” dedi ve Ku Klux Klan dışarıda gösteri yaparken, başkent binasının duvarlarına Martin Luther King'in resimlerini yerleştirdi. Afrikalı Amerikalıların kamu görevlerine atanmasını sağladı.
Ancak kürtaj hakkı konusunda bu kadar "cesur" değildi. Kadınların hamileliklerini sonlandırma hakkı konusunda destek sunmasına rağmen bunu mümkün kılmak için finansman artırmayı reddetti.
1976 yılında o zamanki başkan Gerald Ford'a karşı Demokratik Parti'den adaylığını koydu ve seçimi az bir farkla kazanarak başkan oldu. Tek bir dönem görev yaptıktan sonra 1980 seçimlerinde Cumhuriyetçi Ronald Reagan'a yenildi ve yalnızca 6 eyaleti kazanarak siyaset dışı kaldı.
Carter 1974 yılında başkanlık için kampanyasını başlattığında, ülke hâlâ Watergate skandalının etkilerini yaşıyordu. Kendisini, profesyonel politikacıların şüpheli etik anlayışından uzak, "basit bir yer fıstığı üreticisi" olarak tanıttı.
Carter, başkanlık kampanyası sırasında elinde bir avuç yer fıstığı tutuyor
Watergate skandalıWatergate skandalı, 1972 ile 1974 yılları arasında Richard Nixon'ın başkanlığı sırasında ABD'de yaşanan ve Nixon'ın istifasıyla sonuçlanan büyük bir siyasî skandaldı. Skandalın adı, Nixon yönetiminin 17 Haziran 1972'de Washington'daki otel ve iş merkezi Watergate Ofis Binası'nda bulunan Demokratik Ulusal Komite merkezine yapılan baskındaki rolünü gizleme girişimlerinden geliyor. 17 Haziran 1972'de beş hırsız, Watergate İş Merkezi'ndeki bir büroya girerken polis tarafından yakalanarak tutuklandı. Soyulan yerde, Demokrat Parti'nin "Demokratik Ulusal Komite Genel Merkezi" de bulunuyordu. 5 kişinin tutuklanmasının hemen ardından basın ve Adalet Bakanlığı, hırsızların üzerinde nakit para ile "Nixon Yeniden Seçim Kampanyası Komitesi" tarafından kullanılan fon arasında bir rüşvet bağlantısından söz etmeye başladı. İlk olarak hırsızlığın arkasında olan bütün siyasetçilerin ortaya çıkarılması için Adalet Bakanı Elliot Richardson'ı görevlendiren Başkan Richard Nixon, Archibald Cox isimli bir savcıyı bu göreve atadı. Cox, Beyaz Saray'da başkanın bütün konuşmaların kayda alındığını öğrenerek bu bant kayıtlarının kendisine verilmesini istedi. Nixon, bu talebi reddetti ve Cox'un görevden alınmasını emretti. Adalet Bakanı Richardson, Cox'u görevden almayı reddedince Richard Nixon, bu sefer de Richardson'ın işine son verdi. Kısa bir süre sonra ABD Senatosu, skandalı incelemek üzere özel bir soruşturma komitesi oluşturdu. Senato, başkan Nixon'ın Watergate'de kendi yönetiminin bu olaydaki payını örtbas etme planlarını onayladığı sonucuna vardı. Ancak Nixon yönetimi bu olayla bağlantılı soruşturmalara direniyordu. Ancak daha sonra ABD Yüksek Mahkemesi, oy birliğiyle Oval Ofis'teki Nixon kayıtlarının hükûmet soruşturmasına dahil edilmesine karar verdi. Bu karardan sonra kasetler, Nixon'un hırsızlıktan sonra gerçekleştirilen faaliyetleri örtbas etmek için komplo kurduğunu ve soruşturmayı saptırmak için federal yetkilileri kullanmaya çalıştığını ortaya koydu. Kısa bir süre sonra, ‘Yargı Komitesi’, Nixon'a karşı adaleti engelleme, görevi kötüye kullanma ve Meclis'e saygısızlık suçlarından görevden alma isteğini onayladı ve Nixon, 9 Ağustos 1974'te görevinden istifa etmek zorunda kaldı. |
Watergate skandalının yarattığı siyasî ortamda Carter'ın kampanyası sürecinde kendini tanımladığı "basit yer fıstığı üreticisi" söylemi işe yarıyor gibi görünüyordu. Başlangıçta anketler Demokratların sadece yüzde 4'ü tarafından desteklendiğini gösteriyordu ancak adaylığını açıkladıktan yalnızca 9 ay sonra görevdeki Gerald Ford'u devirdi.
Carter, görevdeki ilk tam gününde, Vietnam'da hizmet etmekten kaçan yüz binlerce erkeği affetti askerlikten kaçanları affetti. Karar, Cumhuriyetçiler tarafından “bir başkanın bugüne kadar yaptığı en utanç verici şey” denilerek eleştirildi. Carter da daha sonra bunun görevdeyken verdiği en zor karar olduğunu itiraf etti.
39. Başkan, yönetimindeki kilit pozisyonlara kadınları atadı.
Carter, Beyaz Saray'da kot pantolon ve kazak giyiyordu; enerji tasarrufu için kaloriferleri düşük modda çalıştırıyordu. İklim değişikliğini ciddiyetle ele alan ilk liderdi: Çatıya, daha sonra Başkan Ronald Reagan tarafından sökülecek olan güneş panelleri yerleştirdi ve Alaska'daki milyonlarda dönümlük el değmemiş araziyi yapılaşmadan korumak için yasalar çıkardı.
Orta Doğu politikası, Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ve İsrail Başbakanı Menahem Begin'in 1978'de Camp David anlaşmalarını imzalamasıyla zaferle başladı.
Bu anlaşma ile ilk kez bir Arap ülkesi İsrail'i resmen tanımış ve ele geçirdiği topraklar üzerindeki varlığını meşru olarak kabul etmiş oldu.
Mısır Cumhurbaşkanı ve İsrail Başbakanı 1978'de Camp David'de anlaşma için el sıkışıyorAncak yurtdışındaki başarı kısa sürdü. Amerikalı rehinelerin kaçırılmasına yol açan İran'daki devrim ve Sovyetler Birliği'nin Afganistan müdahalesi, Carter yönetimi için ciddi sınavlardı.
Carter, rehine krizi sonrasında Tahran'la diplomatik ilişkileri kesti ve Amerikalıları kurtarmak için umutsuz bir çaba içinde ticari yaptırımlar uyguladı. Rehineleri güç kullanarak kurtarma girişimi bir felaketle sonuçlandı ve 8 Amerikan askeri öldü. Bu olay, Carter'ın yeniden seçilme umudunu neredeyse kesinlikle sona erdirdi.
Amerikan ekonomisi durgunluğa girdikçe Carter'ın popülaritesi de düşmeye başladı. Ülkeyi enerji kriziyle başa çıkmak için benzin karnesi de dahil olmak üzere sıkı önlemleri kabul etmeye ikna etmeye çalıştı ancak Kongre'de sert bir muhalefetle karşılaştı. İşsizlik ve faiz oranları yükseldi.
Carter, Oval Ofis'te bir dönem geçirdikten sonra 1980 seçimlerinde yeniden aday oldu ve halk oylarının yüzde 41'ini aldı. Ancak bu, Cumhuriyetçi rakibi Ronald Reagan'ı alt etmeye yetmedi. Eski aktör, seçimleri ezici bir çoğunlukla kazanarak Beyaz Saray'a girdi.
Carter, başkanlığının son gününde rehinelerin serbest bırakılması için yürütülen müzakerelerin başarıyla tamamlandığını duyurdu. İran rehinelerin serbest bırakılma zamanını Başkan Reagan'ın yemin etmesinden sonraya ertelemişti.
Carter görevden ayrılırken, ABD başkanları arasında en düşük onay oranlarından birine sahipti. Ancak sonraki yıllarda itibarını geri kazanmak için çok şey yaptı.
Carter Başkanlık Merkezi, uluslararası sorunları ve krizleri çözmeyi amaçlayan fikir ve programların etkili bir takas merkezi haline geldi.
Tek dönem iktidarda kalan Carter, Beyaz Saray'dan ayrıldıktan sonra barış, çevre ve insan hakları için çalıştı. Bu çabaları neticesinde 2002 yılında Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.
Carter, Theodore Roosevelt ve Woodrow Wilson'dan sonra Nobel Barış Ödülü'nü kazanan üçüncü ve başkanlık sonrası çalışmalarıyla bu ödülü kazanan tek ABD başkanı oldu.
Carter, Nobel konuşmasında “En ciddi ve evrensel sorun, yeryüzündeki en zengin ve en yoksul insanlar arasında giderek büyüyen uçurumdur.” demişti.
Nelson Mandela ile birlikte, kendilerini barış ve insan hakları konusunda çalışmaya adamış küresel liderlerden oluşan bir grup olan The Elders'ı kurdu.
Carter emekliliğinde mütevazı bir yaşam tarzını tercih etti. Her ikisinin de doğduğu yer olan Plains, Georgia'da eşi Rosalynn ile sade bir yaşam sürdü. 39. Başkan, Oval Ofis'te geçirdiği zamandan para kazanmak istemiyordu. Jimmy Carter, Washington Post'a verdiği demeçte “Bunda yanlış bir şey görmüyorum; diğer insanları bunu yaptıkları için suçlamıyorum. Sadece hiçbir zaman zengin olmak gibi bir hırsım olmadı.” dedi.
Siyasete girmeden önce yaşadığı tek katlı, iki yatak odalı eve tam zamanlı olarak dönen tek modern başkandı.
Washington Post'a göre Carter'ların evinin değeri 167 bin 000 dolardı. Bu, onları korumak için dışarıya park edilen Gizli Servis araçlarının fiyatından daha azdı.
2015 yılında, hem anne babasını hem de üç kız kardeşini öldüren kanser hastalığı için tedavi gördüğünü açıkladı.
Kırık kalçası için geçirdiği ameliyattan sadece birkaç ay sonra, Habitat for Humanity'de gönüllü inşaatçı olarak çalışmaya geri döndü.
Eski başkan ve eşi 1984 yılında bu hayır kurumuyla çalışmaya başladı ve o zamandan bu yana 4 binden fazla evin onarılmasına yardımcı oldu.
Plains'teki Maranatha Baptist Kilisesi'nde bir Pazar okulunda ders vermeye devam etti ve sık sık Demokrat başkan adaylarını sınıfında ağırladı.
Kasım 2023'te eşi Rosalynn Carter, öldü. Eski başkan, anma töreninde 77 yıllık eşinin “başardığı her şeyde eşit ortağı” olduğunu söyledi.
Bir yıl sonra 100. yaşını kutlayan Carter, hala siyasi antenlere sahip olduğunu kanıtladı. Kasım ayındaki seçimlerde “Sadece Kamala Harris'e oy vermek için gelmeye çalışıyorum” dedi. Her ne kadar Georgia, Donald Trump'a oy vermiş olsa da Kamala Harris için oy kullandı.
© Tüm hakları saklıdır.