Libya: Petrol ve doğalgaz varlığı ne kadar, keşfedilmemiş deniz altı rezervlerine dair ihtimaller ne?

Volkan Aslanoğlu*

Libya’nın petrol ve doğalgaz sahaları ve Türkiye’nin potansiyel kazanımları

Libya’nın global petrol piyasasındaki yeri

Libya Kuzey Afrika’da yer alıp, yaklaşık 6 milyon 600 bin vatandaşa sahiptir. Toplam ihracat hacminin ortalama yüzde yetmişini ham petrol oluşturmaktadır ki bu üretimin ülkedeki istikrarsızlıktan etkilenmiş halidir. Libya’nın konvansiyonel petrol rezervleri yaklaşık olarak 48,36 milyar varil olup bu konu başlığında dünyada kendisine sekizinci sırada yer bulmaktadır. (Ankonvansiyonel kaynaklar olan kum katranı, bitumen ve kaya petrolü değerlendirme dışında tutulmuştur) İlk yirmide Libya dışında Afrika kıtasından Nijerya (37,4 milyar varil), Cezayir (12,2 milyar varil), Angola (8,4 milyar varil) ve Sudan (5 milyar varil) yer almıştır. Bu da Libya’yı Afrika’nın petrol zenginliği açısından birinci ülkesi yapmakta. 5 milyar varil üzeri konvansiyonel rezerv sahibi ülkeler aşağıda listelenmiştir.

Afrika ise kıta olarak, dünyadaki petrol rezervlerinin, 2018 sonu itibariyle yüzde dokuzuna sahip olup, Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu (OPEC)’e üye yedi ülke barındırmaktadır. (Libya, Cezayir, Nijerya, Gabon, Angola, Ekvator Ginesi ve Kongo) (OPEC, 2019a)

Libya, OPEC’e 1962’de üye olmuş olup, topluluğun kurucu üyeler dışındaki ilk üyesidir. 2011’de devrilen lider Kaddafi ise petrol marketinin bugünkü halini almasını sağlayan ve dengenin alıcıdan satıcıya kaymasını sağlayan düşüncenin ilk mimarlarındandır. Buna ek olarak OPEC halen yüzde kırklık üretim payı ile petrol fiyatlarına yön veren en güçlü kurumdur.

Şekil 1’de görülebileceği üzere Libya, Nijerya ile beraber son 50 yılda kıtanın en istikrarlı iki ham petrol tedarikçisindendir. Sivil savaş öncesi günlük üretim kapasitesi iki milyon varil olan Libya, her şeye rağmen şu an bir milyon varil civarı bir üretim yapmaktadır. 1980-2018 yılları arasında Afrika kıtasından dünyaya ihraç edilen ham petrolün %18.53’ü Libya tarafından sağlanmış ve Nijerya’nın ardından hacim bazında ihracat sırasında ikinci sırada yer almıştır. (OPEC, 2019b)

Libya’nın kıtada ve dünyadaki sayılı ham petrol tedarikçilerinden birisi olmasının yanı sıra, Tablo 2’de de görülebileceği gibi, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) Gözlem Merkezi’nin verilerine göre Afrika ülkelerinin ham petrol ihracat yönü çoğunlukla Asya-Pasifik ülkeleri iken, Libya Avrupa kıtasının bir numaralı petrol tedarikçisi olarak konumlanmış durumda. Bu ülkeye Avrupa ülkeleri tarafından bu denli önemli verilmesi de belki bu yüzdendir.

Aşağıdaki tablo ise Libya’dan ham petrol ithalatı yapan ülkeleri göstermektedir. Sıralama 2017 sonu MIT verilerine göre hacimsel olarak Almanya, İspanya, İtalya, Fransa, Çin, A.B.D., Birleşik Krallık ve Güney Kore olarak oluşmaktadır. Göze çarpan ise bu ülkeler arasında Avrupa kıtasında yer alan Almanya, İspanya, İtalya ve Fransa açısından Libya’nın büyük önemi. Bu ülkeler adına ithal edilen ham petrolün yaklaşık olarak en az yüzde yedisi Libya’dan satın alınmakta ve Libya en önemli altı tedarikçiden biri olarak yer almaktadır. Aynı durum Çin, A.B.D ve Güney Kore için geçerli değildir zira bu ülkeler çok fazla alternatife sahiptir. Ancak Avrupa ülkeleri için ham petrol tedariki açısından Libya’yı ikame etmek oldukça zordur.

Libya’nın global doğalgaz piyasasındaki yeri

Dünya doğalgaz üreticilerini ve Afrika’nın global piyasalardaki yerini incelediğimizde ise, kıtanın OPEC 2018 sonu verilerine göre yaklaşık 15,23 trilyon metre küplük (tcm ve bin bcm, milyar metre küp) rezerv hacmi ile toplam rezervlerin %7.49’una ev sahipliği yaptığını görüyoruz. Libya ise dünyada beş yüz bcm’ den daha fazla doğalgaza sahip 27 ülkeden biri. Sahip olduğu 1.500 bcm doğalgaz Nijerya, Cezayir, Mısır’dan sonra ülkeyi kıtanın en önemli dördüncü rezerv sahibi olarak konumlandırmakta. Aşağıdaki tabloda ise ise diğer doğalgaz rezerv sahipleri daha detaylı bir şekilde görülebilir.

2018 sonu itibariyle Libya’nın yaklaşık doğalgaz üretimi 14 bcm/gün’ dür. Bu Türkiye’nin TANAP ile taşıyabildiği doğalgazın sadece %45’ini oluşturmasına rağmen, Libya’nın doğalgaz açısından teşkil ettiği önem tamamen son on yılda Doğu Akdeniz’de gerçekleşen deniz keşiflerinden dolayıdır. Ek olarak şu zamana kadar Libya doğalgaz ihracını Yeşil Akım Boru Hattı ve Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) olarak gerçekleştirdi.

Libya’nın politik durumu

17 Şubat 2011 devriminin ardından Türkiye, Ulusal Geçiş Konseyi’ni “Libya halkının tek temsilcisi” olarak tanımış ve Trablus’a ilk büyükelçi atayan ülke olmuştu. (“Türkiye - Libya Siyasi İlişkileri / T.C. Dışişleri Bakanlığı,” n.d.) 2014 seçimlerinin ardından siyaseten ikiye bölünen ülke doğuda merkezi Tobruk’ta bulunan Temsilciler Meclisi ve Trablus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti olarak bölünmüştü. Bu iki hükümete ek olarak otorite boşluğunda yararlanan İŞİD de zaman zaman varlığını hissettirdi. Ulusal Mutabakat Hükümeti, Birleşmiş Milletler başta olmak üzere, Türkiye, Avrupa Birliği ve uluslararası kurumlarca meşru kabul ediliyor. Tobruk merkezli Temsilciler Meclisi ise Mısır, BAE, Suudi Arabistan, Fransa ve Rusya’dan destek buluyor.  Türkiye ise net bir şekilde Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne olan desteğini açıklamış ve deniz kıta sınırları anlaşması imzalamıştı. (t24, 2019)  Aşağıdaki şekilde de Libya’nın son durumu görülebilir.

Şekil 2: Libya Siyasi Haritası (Liveuamap, 2019)

Gelelim Libya’nın petrol ve doğalgaz sahalarına, bu sahaların kimin kontrolünde olduğuna ve potansiyel keşiflerin nerelerde olabileceğine…

Petrol ve doğalgaz sahaları

Libya’nın yazıda bahsedildiği üzere petrol ve doğalgaz aramacılığı ve ticareti pratiğine sahip bir ülke. OPEC verilerine göre yaklaşık 48 milyar varil petrole sahip iken Libya Ulusal Şirketi bu miktarın 65 milyar varile ulaşabileceği yönünde fikir beyan ediyor. Ülke 21 tane dev sahaya sahip. Fakat Libya’nın alamet’i fahrikası keşfetmiş olduğu sahalar değil, henüz keşfetmemiş olduğu sahalar. Bu noktada ise Sirte Havzası devreye giriyor.

Aşağıdaki şekilde görülebileceği üzere Amerika Enerji Enformasyon Yönetimi’nin ve Jeoloji Kurumu’nun yaptığı çalışmaya göre keşfedilmiş toplam dört tane büyük havza var. Bunlardan en gelecek vadeden ise Sirte Havzası. Her ne kadar büyük bir kısmı Hafter Hükümeti’nin kontrolünde olsa da, (Sirte Kaddafi’nin memleketi) denizdeki potansiyeli üzerine on senedir çok ciddi çalışmalar mevcut.

Şekil 3: Libya'da Hidrokarbon Bulunan Havzalar (U.S. Energy Information Administration, 2015)

Her ne kadar Libya’nın ana altı ihracat terminalinden sadece bir tanesi Feyz-el Serrac hükümetinin kontrolünde iken diğerleri Hafter kontrolünde olsa da, Sirte Havzası’nın deniz uzanımında bulunacak bir rezerv dengeleri değiştirebilir.

Sirte Havzası’na dair son zamanlarda basına meze olan yazıların kaynağı makaleler bölgede 48 milyar varil petrol ve 1.400 bcm doğalgaz olduğunu iddaa ediyor. (Aksan, 2019; Stanton, 2019)  Fakat bu çalışmaların clickbait olduğunu gönül rahatlığıyla söyleyebiliriz. Gerçeğe ulaşmaya çalışırken karşımıza çıkan ise Birleşik Devletler Jeolojik Gözlem Merkezi’nin çalışması. (Doğu Akdeniz ile ilgili ilk istatistiki değerlendirme yapan kurum) Bu kurum elindeki verilerle istatistiki değerlendirmeler yapıyor. Bu sonuçlara göre Sirte açıklarındaki havzada iyi ihtimalle 13,6 milyar varil petrol ve 49.122 bcm doğalgaz, kötü ihtimalle ise 7,3 milyar varil petrol ve 5.579 bcm doğalgaz mevcut ki, bu Doğu Akdeniz’de aradığımızın kat ve kat fazlası.

Sonuç

Türkiye’nin kendi gemileri ve olanakları ile başka bir ülkenin denizinde arama yapmasının konuşulmasının dahi ne kadar değerli olduğunu anlatamam. “Kıbrıs’ta 600 yıl yetecek gaz var”, “Sirte süper havza şu kadar petrol var“ gibi hikayelere gerek yok. Türkiye zaten petrol ve doğalgaz fakiri bir ülke oldu, en ufak bir keşif bile çok büyük fark yaratacak. Kasım 2019 itibariyle deniz sularında arama yapılan sadece 32 ülke var. Bunların birçoğu A.B.D., Kanada, Çin, Hindistan, Meksika ve Norveç gibi yıllara dayanan pratiği olan ülkeler. Bunların dışında yer alan Mısır, GKRY gibi ülkeler başka ülkelerin ekipman ve bilgi birikimine muhtaç. Tek bir istisna var o da Türkiye. Sirte Havzası’nda olduğu iddaa edilen petrol veya doğal gaz rezervleri onda biri bu bölgede var ise bile, aramaya değer.

Referanslar

Aksan, S. (2019). Sondaj için yeni rota ‘Süper Havza.’ Retrieved December 26, 2019, from Trthaber website: https://www.trthaber.com/haber/gundem/sondaj-icin-yeni-rota-super-havza-447715.html

Liveuamap. (2019). Libya live map. Retrieved December 26, 2019, from https://libya.liveuamap.com/

MIT. (2019). the Observatory of Economic Complexity. Retrieved February 24, 2019, from https://atlas.media.mit.edu/en/

OPEC. (2019a). Member Countries. Retrieved February 22, 2019, from https://www.opec.org/opec_web/en/about_us/25.htm

OPEC. (2019b). Monthly Oil Market Report: June 2019. Retrieved from https://www.opec.org/opec_web/static_files_project/media/downloads/publications/MOMR February 2019.pdf

Stanton, S. (2019). Emerging Exploration Potential in a Super Basin : The Sirte Basin. Neftex, (February).

t24. (2019). Türkiye-Libya anlaşması Doğu Akdeniz’de dengeleri nasıl etkiler? Retrieved December 28, 2019, from t24 website: https://t24.com.tr/haber/turkiye-libya-anlasmasi-dogu-akdeniz-de-dengeleri-nasil-etkiler,851031

Türkiye - Libya Siyasi İlişkileri / T.C. Dışişleri Bakanlığı. (n.d.). Retrieved December 26, 2019, from http://www.mfa.gov.tr/turkiye-libya-siyasi-iliskileri.tr.mfa

U.S. Energy Information Administration. (2015). Technically Recoverable Shale Oil and Shale Gas Resources: Libya. (September).

* Bu teknik analizin Türkiye'den Libya'ya asker gönderilmesi tartışmasıyla bir ilgisi / bağlantısı yoktur.