Uluslararası diplomasinin en fazla göz ardı edilmiş alanlarından birine ışık tutan Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, Türkiye'nin farklı ülkelerde kendisini temsil etme hakkı verdiği bazı isimlerin de suça karışarak sistemi istismar ettiğini ortaya koydu.
DW Türkçe'nin Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) iş birliği ile yürüttüğü çalışmaya göre Türkiye'nin yabancı ülkelerdeki fahri konsoloslarından en az dördü skandallarla gündeme geldi. Bu isimlere vizede sahtecilik, dolandırıcılık ve ihaleye fesat karıştırma dahil farklı suçlamalar yöneltildi.
Gönüllü diplomatlar olan fahri konsoloslar, genellikle büyükelçiliği veya konsolosluğu bulunmayan yerlerde temsil ettikleri ülkelerin çıkarları için çalışıyorlar. Bu göreve getirilme nedenleri ise iki ülke arasında ilişkileri geliştirmek olarak tarif ediliyor. Viyana Sözleşmesi'ne göre Türkiye bir ülkede temsil hakkı vermek istediği fahri konsolosu o ülkeye kendisi önerirken, bu kişinin o göreve atanması için karşı ülkenin de onayı gerekiyor. Seçilen fahri konsoloslar ise genellikle bu temsil yetkisine ev sahipliği yapan ülkenin vatandaşı oluyor. Suça karıştıklarında ise bulundukları ülkenin kanunlarına göre yargılanıyorlar.
TIKLAYIN | Gölge Diplomatlar: "Fahri" cennet Türkiye
DW Türkçe'ye konuşan emekli büyükelçi Uluç Özülker, fahri konsolosların görevlerinden doğan işlerle ilgili dokunulmazlıklarının olduğunu belirterek "Ancak kanunen o ülkede hak sahibi olsalar da görevlerini suistimal ettiklerine dair şikayet olursa incelemeye alınırlar. Bu hakları geri alınabilir. Suç işlediği takdirde gereği neyse vatandaş olduğu ülkenin kanunlarının gösterdiği şekliyle derhal yapılır" diyor.
Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, dünyada skandallara veya ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolosu tespit ederken, bu kişiler arasında Türkiye'yi temsil eden bazı isimler şöyle:
Parasını alıp vizeleri satmadı
Türkiye'nin 2007'de Togo'da görevlendirdiği Fahri Konsolosu Franck Djokoto Dovi Sessou hakkında, bu görevini sürdürürken vize sahteciliği yapmaktan soruşturma açıldı. Sessou, Ocak 2016'da ülkesinde sahtecilik ve sahteciliği vize başvurusunda kullanmak suçlarından ceza aldı ve hapse girdi.
Türkiye'ye gelmek isteyen Togolu bir iş insanından vize için 145.000 Batı Afrika Frankı (220 euro) alan Sessou, vize işlemlerini yapmadığı için Aralık 2015'te şikayet edildi. Yürütülen soruşturma sırasında başka mağdurlar da ortaya çıktı. Togo basınında çıkan haberlere göre Sessou suçunu kabul etti. Sessou'nun görevden alındığına ilişkin ise kamuya açık kaynaklarda bir bilgi bulunmuyor.
Togo'nun başkenti Lome'den genel görünüm
Dolandırıcılıktan ceza aldı
İspanya'nın Sevilla şehrinde 2011'den beri Türkiye Fahri Konsolosu olan Manuel Moreno Maestre hakkında birçok dolandırıcılık davası açıldı.
Moreno, 2014'te Marismas davası olarak bilinen ve İspanyol kamuoyunun takip ettiği davada, Endülüs bölgesinde kamu ihalelerine fesat karıştırma ve sahte fatura düzenleyerek Avrupa Birliği (AB) fonlarını usulsüz kullanma suçlamalarıyla karşı karşıya kaldı.
İspanya'da Türkiye'yi temsil eden Maestre'nin adı 2016'da başka bir suça karıştı. Acuamed olarak bilinen İspanya Su İşleri devlet şirketini dolandırmaktan suçlu bulunan Maestre, 12.000 euro kefaletle serbest kaldı.
İspanya Dışişleri Bakanlığı'nın en son 23 Eylül 2022'de güncellediği resmi listesine göre Manuel Moreno Maestre fahri konsolos görevine devam ediyor.
İspanya'nın Sevilla şehri
Esad'a mali destek iddiası
Türkiye'nin Suriye'deki eski Fahri Konsolosu olan Abdelkader Sabra ise Suriye rejimi ile bağlantılı olduğu gerekçesiyle AB tarafından yaptırıma tabi tutuldu.
Turizm ve denizcilik sektörlerinde faaliyet gösteren, aynı zamanda Suriye-Türkiye Ticaret Konseyi'nin kurucusu olan Suriyeli iş insanı Sabra, 1 Mart 2009'da Türkiye'nin Tartus Fahri Konsolosu olarak görevlendirilmişti.
Sabra, şirketleri aracılığıyla Suriye rejimine mali destek sağladığı iddiasıyla Şubat 2020'de AB yaptırım listesine alındı.
AB Genel Mahkemesi, AB Konseyi'nin Sabra'nın Suriye rejimini desteklediğini kanıtlayamaması nedeniyle 16 Mart 2022'de Sabra'ya yönelik yaptırımları kaldırdı. Sabra, mahkemede Türkiye'nin fahri konsolosluk görevini 2020'ye kadar sürdürdüğünü belirtti.
Basında yer alan haberlerde Sabra'ya yönelik yaptırımların kaldırılmasının Fransız diplomat ve Fransa'nın eski Şam Büyükelçisi Charles - Henri d'Aragon'un desteğiyle gerçekleştiği bildirildi.
WikiLeaks'ten sızan bilgiler
Türkiye'nin Eritre'deki eski fahri konsolosu Amanuel Tesfay hakkında da Türkiye ile ilişkili suçlamalar bulunuyor. Daha önce Türkiye'yi Eritre'de temsil eden Tesfay şu anda Endonezya'nın Sudan'daki Fahri Konsolosu.
Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi'ne (IGAD) gönderilen ve WikiLeaks tarafından ele geçirilen bir mesajda, Amerikan vatandaşı olan Tesfay'ın Türk vizelerini yasa dışı olarak sattığı iddia ediliyordu.
Tesfay'ın hangi tarihler arasında Türkiye'nin fahri konsolosluğunu yürüttüğü kamuya açık kaynaklarda yer almıyor.
Eritre'nin başkenti Asmara
Mültecilere bot satmakla suçlanıyor
Françoise Olcay ise aslında diğerlerinin aksine Fransa'yı Türkiye'de temsil eden bir isim.
Fransa'nın Türkiye'deki fahri konsolosu olan Olcay, bu unvanıyla Akdeniz'den AB'ye geçmek isteyen mültecilere güvenli olmayan can yelekleri ve lastik botlar satmakla suçlanıyor.
Fahri konsolosluğu, Bodrum'da yelken ve denizcilik malzemeleri satan dükkânıyla aynı yerde faaliyet gösteren Olcay, bir haber kanalı tarafından mağazasının önünde mültecilere ekipman satarken görüntülendikten sonra görevden alındı. Haberlere göre dükkânın önünde bir Fransız bayrağı ve Fransız konsolosluğu tabelası görülüyordu.
Bodrum
"Engelleyecek mekanizma yok"
Emekli büyükelçi Ünal Çeviköz'e göre bu gibi suistimaller aslında sistemin kontrol edebileceği bir şey değil. Çeviköz, "Yani fahri konsolosun bu türden bir eylem içine girmiş olmasını denetleyecek bir mekanizma yok. Bu bir insan davranışı. Dolayısıyla kendi pozisyonunu istismar etmiş. Ama bu kişinin böyle bir suç işlemesini engelleyecek bir mekanizma yok" diyor.
Viyana Sözleşmesi'ne göre Türkiye'nin yabancı ülkelerde bulunan bir fahri konsolosu herhangi bir suça karıştığında, o fahri konsolosun bulunduğu ülkenin Dışişleri Bakanlığı'nın bunu Türkiye'ye bildirmesi gerekiyor.
Emekli büyükelçi Ünal Çeviköz
Bakanlık yanıt vermedi
Dışişleri Bakanlığı, DW Türkçe'nin yönelttiği "son 10 yılda Türkiye tarafından görevlendirilen fahri konsoloslara yönelik cezai veya hukuki soruşturmalardan Dışişleri Bakanlığı'nın ne sıklıkla haberdar olduğu", "bu davaların kaçının mahkumiyetle sonuçlandığı", "bu davalar sonucunda yurt dışında Türkiye'yi temsil eden kaç fahri konsolosun görevine son verildiği" ve "görevine son verilen isimlerin kimler olduğu" na dair soruları yanıtlamadı.
Bakanlık, Türkiye'de başka bir ülkeyi temsil eden fahri konsolosların kaçı hakkındaki dava ya da soruşturmaların ilgili ülke temsilciliklerine bildirildiğine dair sorumuzu da yanıtsız bıraktı.
#ShadowDiplomats nedir?
Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, uluslararası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu gönüllü diplomatlar, genellikle büyükelçilik veya konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor.
Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, yeterince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak veya siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan bazı isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu.
Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ve ABD'li haber kuruluşu ProPublica'nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik iş birliği olan "Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)" 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. Türkiye ile ilgili çalışmayı sadece DW Türkçe'nin gerçekleştirdiği küresel araştırmada yer alan gazeteciler skandallara veya ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolos tespit etti.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun 9 Kasım 2022 tarihli açıklamasına göre Türkiye'nin şu anda dünyada 108 fahri konsolosu bulunuyor. Bu kişilerin kimler olduğuna dair ise Dışişleri Bakanlığı'nın sitesinde şeffaf bir bilgi yer almıyor.
