Avrupa’da ilk çiftçi toplumların köklerini araştırmak üzere başlatılan, Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen ve 4 yıl sürmesi beklenen BEAN (Bridging the European and Anatolian Neolithic – Avrupa ve Anadolu Neolitik Dönemleri Köprüsü) projesinin en önemli ayağını Türkiye oluşturuyor. Bugüne kadar Bursa’daki Aktopraklık Höyüğü, Barçın Höyüğü ve Yenikapı’da bulunan 8 bin yıl öncesine ait insan kemiklerinden DNA örnekleri alındı.
Serkan Ocak'ın radikal.com.tr'de yayımlanan haberine göre, Avrupa ve Anadolu Neolitik Dönemleri Köprüsü projesi kapsamında arkeolog ve antropologlardan oluşan bir grup Türkiye’de kazı bölgelerini gezdi. Proje grubunda uzmanların yanı sıra Avrupa’dan doktora öğrencileri de bulunuyor. 2012’de resmi olarak başlayan proje kapsamında Bursa Aktopraklık kazılarından ve Yenikapı kazılarında bulunan 8500 yıllık iskeletlerden DNA örnekleri alındı. Türkiye’nin yanı sıra Sırbistan, Romanya ve Yunanistan’dan da DNA örnekleri toplandı. Ancak projenin en önemli ayağını Türkiye oluşturuyor.
Biyolojik karşılaştırma
2016’da tamamlanacak çalışmayla çok önemli sonuçlara ulaşılması bekleniyor.
BEAN projesinin başındaki isimlerden Almanya Johannes Gutenberg Üniversitesi Antropoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Joachim Burger, yaptıkları araştırmalar sonucunda ilk çiftçi topluluklarının Avrupa’ya, Anadolu’dan geldiğini tahmin ettiklerini belirterek, çalışmalarını şöyle özetledi:
“Çiftçi toplumların çekirdek bölgesi, Anadolu’nun güneyi ve güneydoğusu. Bugüne kadar yapılan çalışmalar sonucunda çıkan izler bizi Anadolu’ya getirdi. Avrupa’da biyolojik olarak karşılaştığımız insanlar aynı. Tüm Güneydoğu Anadolu’da insanların topluca Avrupa’ya gittiğini söylemek doğru olmaz. Ancak bu olasılık var. Araştırma sonucunda bunu ortaya koyacağız. Biz daha çok insanın göçüne bakacağız. Çıkış noktamız iskeletler. Bunların öne çıkanı ise Bursa’daki Aktopraklık. O dönemle ilgili mezarlık alanı keşfedildi.”
Hayvanlar Anadolu’dan gitti
Prof. Burger, 2 yıl önce Aktopraklık’a gelerek DNA örneklerini bizzat kendisi aldı. Aktopraklık kazısında bulunan iskelet örnekleri de Yenikapı kazılarında olduğu gibi 8500 yıl öncesine ait. Yenikapı kazılarında bulunan iskeletlerin ikisinden de DNA örnekleri alındı. Orta Avrupa ve Balkanlardan da örneklerin alındığını belirten Prof. Burger, farklı bölgelerdeki iskeletleri karşılaştırıldığını anlattı:
“Aslında Avrupa’daki koyun, keçi ve sığır gibi hayvanlar için bu çalışma yapıldı. Hayvanların Anadolu’dan Avrupa’ya gittiği biliniyor. Anavatanları Anadolu. 1970’lerden itibaren bu tartışılıyor ve biliniyor. Hayvanlar biliniyor ancak insanlar bilinmiyor. Hayvanlar için DNA yok ancak bulunan koyunun evcil olup olmadığını zoologlar anlıyor. Avrupa’da bulunanların tamamı evcil. Anadolu’dan gittikleri bu şekilde öğreniliyor.”
'İstanbul’un fethi' gibi önemli
BEAN projesinin arkeologlarla antropologların yeni teknoloji kullanarak yaptığı kapsamlı bir proje olduğunu anlatan Burger’e göre “İstanbul’un fethedilmesi gibi tarihi olaylar ne kadar önemliyse bu çalışma da o kadar önemli”:
“Çiftçi yaşamı, yerleşik hayatın başlaması anlamına geliyor. Bugünkü toplum düzenin temelinin atıldığı dönem. Toplam düzeni nerede ortaya çıktı, nasıl gelişti, hayvanların evcilleştirilmesi, bitkilerin tarıma alınması... Avrupa’ya nasıl aktarıldı? Bugünkü toplumun kökenini ifade ediyor. Hâkim toplum düzeninin kökeni Anadolu’da mı yeşerdi? Bu çok önemli bir konu. Araştırmalarımız bunu ortaya çıkaracak.”
100 yıllık bir soru
BEAN projesini Türkiye’den önemli arkeologlar da destekliyor. Biri de Prof. Necmi Karul. İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Necmi Karul da projenin önemini şöyle vurguladı:
“Proje, Anadolu’nun evrensel kültür tarihi içinde oynadığı rolü bir kez daha ortaya koyacak nitelikte. Bu proje ile Avrupa’da 8 bin yıl kadar önce ortaya çıkan ilk çiftçi topluluklarının biyolojik olarak Anadolu kökenli olup olmadıkları araştırılıyor. Aslında arkeologlar bu soruyla 100 yılı aşkın bir süredir meşguller. Arkeolojik veriler Anadolu’nun çiftçi yaşamının anavatanı oluğunu kanıtlarken, bu yaşam biçiminin başta Avrupa olmak üzere dünyanın farklı coğrafyalarına da buradan yayıldığına dair önemli kanıtlara sahipler. BEAN projesi, kemiklerden yapılacak DNA analizleri sayesinde bu aktarımın biyolojik boyutuna, başka bir deyişle insanların göçü ile gerçekleşip gerçekleşmediği konusuna yoğunlaşıyor. Bu amaçla aynı kültürü yansıtan ve hemen hemen aynı döneme tarihlenen höyüklerden alınan örnekler karşılaştırılacak. Böylelikle insanlık tarihinin en önemli devrimlerinden biri sayılan üretime dayalı yaşam biçimini ortaya koyan Neolitik Dönem topluluklarının biyolojik verilerden takip edilmesine olanak sağlayacak. Proje ortaklarından İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı’nın yürüttüğü Bursa Aktopraklık Höyüğü’nden alınan örnekler tarihöncesi DNA veri tabanının önemli bir parçasını oluşturacak.”
