Sosyal güvenlikte kazanılmış haklar elden gidiyor

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 1 Ekimde yürürlüğe giren maddeleri ile sosyal güvenlik alanında yeni bir dönem başladı.

Genel Sağlık Sigortası Sistemi 1 Ekim'de değişti. Yeni düzenlemeyle bekâr, sigortalı bir işte çalışmayan kızların hakları elinden alınıyor. 1 Ekim'den sonra sigortalı olanlar emeklilikten sonra çalışmak istediklerinde maaşları kesilecek. Yıpranma hakkı kalkıyor.

Sigortacılık alanında getirilen bazı düzenlemeler göre, kendi nam ve hesabına çalışanlar (Bağ-Kur’lular), iş kazası ve meslek hastalığı ile analık halinde ayakta tedavilerde günlük kazancının üçte ikisi, yatarak tedavide ise yarısı oranında geçici iş göremezlik ödeneği alabilecek. Malullük aylığı için daha önce en az yüzde 66 oranında çalışma gücü kaybı aranırken, yeni dönemde bu oran yüzde 60’a indirilecek. İsteğe bağlı sigortalılık için daha önce SSK sigortalısında en az 3 yıl, Emekli Sandığı iştirakçisinde en az 10 yıl sigortalılık süresi aranırken, 1 Ekimden sonra sigortalılık şartı kaldırılacak, ayrıca kısmi isteğe bağlı sigortalılık imkanı getirilecek.

Tarım Bağ-Kur’luları ve köy muhtarlarına 15 günlük prim karşılığı 30 günlük hizmet kazanma olanağı sağlanacak. 15 günlük esas alınan prim tutarı, her yıl bir gün artırılarak 15 yıl sonra 30 gün üzerinden prim alınacak. Yurt dışına götürülecek işçiler için sadece kısa vadeli ve Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamı zorunlu tutulacak, dilerlerse isteğe bağlı sigortaya devam etmeleri sağlanacak. Prim oranları yüzde 13,5-19’a düşürülerek, prim yükü azaltılan işverenlerin uluslararası alanda rekabet güçleri arttırılacak. Bu durumdaki sigortalıların bakmakla yükümlü olduğu aile fertleri daha önce sağlık yardımından faydalanamazken 1 Ekimden itibaren sağlık yardımı alabilecekler.

Kadın sigortalılar

Başkasının sürekli bakımına muhtaç derecede özürlü çocuğu bulunan kadın sigortalılara, 1 Ekimden sonra geçen hizmet sürelerinin dörtte birinin hem prim ödeme gün sayılarına eklenmesi hem de emeklilik yaşından indirilmesi sağlanacak. Kadın sigortalılar, doğumdan sonra işten ayrılmış olmaları ve çocuğun yaşaması şartıyla en fazla 2 defa azami 4 yıllık süreyi borçlanabilecek. Emekli Sandığı iştirakçilerinin eş ve çocuklarına ölüm aylığı bağlanabilmesi için en az 10 yıllık hizmet şartı aranırken, yeni dönemde 5 yıl ve daha fazla hizmeti olan iştirakçinin ölümü durumunda hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacak. Kendi nam ve hesabına çalışanlar yüzde 20 sağlık, yüzde 20 sigorta primi ödemekteyken yeni dönemde toplamda yüzde 40 olan prim oranı yüzde 33,5’e indirilecek.
Cenaze yardımı, emzirme ve evlenme ödeneği almayan kendi nam ve hesabına çalışanlara, 1 Ekimden itibaren cenaze yardımı, cenaze ödeneği ile evlenecek hak sahibi yetim kız çocuklarına aylığının 2 yıllık tutarı evlenme ödeneği verilecek.

Emeklilikten sonra çalışma

SSK kapsamında 1 Ekimden önce sigortalı olan ya da emekliliği hak edenler için, emeklilik sonrası çalışmaya devam etmeleri durumunda yüzde 30 oranında sosyal güvenlik destek primi ödenecek. Bu oranın yüzde 7,5’ini çalışan, geri kalan kısmını işveren karşılayacak. Ayrıca yapılan işin niteliğine göre yüzde 1-6,5 iş kazası ve meslek hastalığı primi yine işveren tarafından ödenecek. Çalışan isterse, sosyal güvenlik destek primi yerine diğer sigorta kollarının primlerini ödeyip emeklilikteki aylığını artırabilecek.

1 Ekimden sonra sigortalı olup emekliliği hak eden birisi sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışamayacak. Emekli bir sigortalı çalışmak istediğinde emekli aylığı kesilecek.
Bağ-Kur kapsamında emekli olup yine Bağ-Kur kapsamında iş yapan kişiler, emekli aylığı kesilmeden yüzde 12 oranında sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışabilecek. Bu oran, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren her yıl 1 puan artırılarak yüzde 15’e çıkacak.

Askerlik borçlanması

Askerlik borçlanması 1 Ekimden önce daha avantajlı olacak. Mevcut uygulamada askerlik borçlanması için borçlanılacak her bir ay için asgari ücretin yüzde 20’si tutarında ödeme yapılması gerekiyor. 1 Ekimden sonra bu oran yüzde 32’ye yükselecek. Ayrıca borçlanma miktarının ödenmesine ilişkin sürede kısaltılacak. Mevcut uygulamada ödemeler 6 aya kadar taksitle yapılabilirken, yeni uygulamada ödeme süresi 1 ayla sınırlı olacak.
Emekli aylıkları artık enflasyonun değişim oranı kadar artırılabilecek. Emekli aylıklarının hesaplanmasına ilişkin kazançların güncellenmesinde, 1 Ekimden sonraki çalışılan süreler için gelişme hızının yüzde 100’ü yerine yüzde 30’u dikkate alınacak.

Yıpranma hakkı kalkacak

Halen çalışmakta olan tüm sigortalıları kapsayacak şekilde, iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle yüzde 25 ve daha yukarı oranda sakat kalan işçilere bağlanan gelirlere uygulanmakta olan alt sınır kalkacak. Böylece 1 Ekimden sonra sakat kalan işçiye ödenecek gelir, 1 Ekimden önceki miktarın önemli oranda gerisinde kalacak.
Gazeteciler, matbaa işçileri, gemi adamları, uçuş personeli, kaynakçı, şeker sanayi çalışanları, posta dağıtıcısı gibi meslek gruplarının "yıpranma hakkı" olarak bilinen fiili hizmet süresi zammı kaldırılacak.

Sendika ve konfederasyonların başkan ve yönetim kurulu üyelerinin zorunlu sigortalı sayılması nedeniyle bu kişiler için de prim ödenecek. Kamuda çalışan işçilere yapılan ilave ödemelerden de prim kesintisi yapılacak, diğer ödemeler de prime tabi olabilecek. Çalışan ya da kurumdan aylık alan çocuksuz dul eşe bağlanacak ölüm aylığı oranı yüzde 75’ten yüzde 50’ye düşecek.

İşçiler için malullük ve ölüm aylığını hak etmek için 5 yıllık sigortalılık süresini doldurmak ve 900 gün prim ödemiş olmak şartı, halen çalışmakta olanları da kapsayacak şekilde 10 yıllık sigortalılık süresini tamamlamış ve 1800 gün prim ödemiş olma şeklinde yeniden düzenlenecek. Kocanın, ölüm aylığı için prim gün sayısına ilişkin şartı taşımaması durumunda askerlik hizmeti borçlanılabilirken, 1 Ekimden sonra askerlik borçlanmasıyla ölüm aylığı bağlama durumu ortadan kalkacak.

Sağlık hizmetlerinden yararlanma şartları

GSS ile tüm vatandaşlar sağlık riskleri ve sağlık harcamaları yönünden güvence altına alınacak. Ülkede ikamet eden tüm kişiler (vatansızlar ve sığınmacılar dahil) GSS’den yararlandırılacak. Bağ-Kur’luların sağlık hizmetlerinden yararlanmaları için gerekli olan 240 günlük prim gün sayısı 30 güne indirilecek. Böylece çiftçiler ve esnaf, sigortalı olduktan 1 ay sonra sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek.

Mevcut uygulamada Bağ-Kur’luların, sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleri için hiç prim borçlarının bulunmaması gerekirken, 60 günlük borcun bulunması halinde bile sağlık yardımlarından yararlanmaları imkânı getirilecek. Ayrıca iş kazası, meslek hastalığı, acil haller gibi durumlarda, Bağ-Kur’lunun sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi için, borcunun olup olmadığına bakılmayacak.

SSK’lıların sağlık hizmetlerinden yararlanması için gerekli olan 90 ve bakmakla yükümlü oldukları için gerekli olan 120 günlük prim gün sayıları 30’a indirilecek.

Sağlık hizmetlerinden yararlanılabilmesi için 1 yıl içinde 30 gün prim ödeme şartında, askerlik, grev gibi nedenlerle geçen süreler son 1 yıl hesabında dikkate alınmayacak. İşten ayrılan sigortalılar, prim borcu olup olmadığına bakılmaksızın 6 ay süreyle sağlık hizmetlerinden yararlanabilirken bu süre 90 güne düşecek.

Kademeli sağlık primi

Aile içindeki kişi başı geliri asgari ücretin 1/3’ünden az olanların, vatansızlar ve sığınmacıların, 65 yaş veya özürlü aylığı, şeref aylığı, vatani hizmet aylığı, terörle mücadele aylığı alanların, harp malullerinin, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bakılan çocukların, köy korucularının, dünya ve olimpiyat şampiyonlarının Genel Sağlık Sigortası primleri devlet tarafından karşılanacak.

Çalışması nedeniyle sigortalı olmayan veya ailesinde sigortalı bulunmayanlardan, aile içindeki kişi başına geliri; asgari ücretin 1/3’ü ile asgari ücret arasında olanlar 24 YTL, asgari ücret ile asgari ücretin iki katına kadar olanlar 73 YTL, asgari ücretin iki katından fazla olanlar 146 YTL ödeyerek sağlık hizmetlerinden istisnasız yararlanabilecek. Bu uygulamaya geçiş sürecinde Yeşil Kart uygulaması 2 yıl daha devam edecek, bu sürenin sonunda yürürlükten kaldırılacak.

Kız çocuklarının durumu

18 yaşından küçükler, herhangi bir şart aranmaksızın sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek. Bu kapsamdakiler, 18 yaşından sonra ise kendi adlarına veya anne-babaları üzerinden GSS kapsamında olmaya devam edecek. 1 Ekimden sonra 18 yaşını dolduran kız çocukları anne-babalarının sağlık yardımından yararlanamayacak. Ancak, halen 18 yaşından büyük olup anne-babasının sigortalılığı nedeniyle sağlık hizmetlerinden yararlanmakta olanların, çalışma ve evlenme gibi hallerle durumları değişmezse bu hakları da sürecek. Bağ-Kur’lu hastanın yol ve refakatçi giderleri Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanacak. Mevcut uygulamada, sadece SSK ve Emekli Sandığı mensuplarının yol ve refakatçi giderleri kurumca karşılanıyor.
İsteğe bağlı sigortalılık uygulamasında da değişikliğe gidilecek. Mevcut uygulamada, isteğe bağlı sigortalı olabilmek için SSK’da 1080 gün (3 yıl), Emekli Sandığı’nda 3 bin 600 gün (10 yıl) çalışmış olmak gerekiyor. Ayrıca emekli olana kadar da sağlık hizmetlerinden yararlanılamıyor. Yeni düzenlemeyle isteğe bağlı sigortalı olabilmek için gerekli olan çalışma şartı kaldırılıyor. Artık dileyen, isteğe bağlı sigortalı olabilecek ve sigortalı olduğu sürece sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek. Bu düzenlemeyle, part-time (kısmi zamanlı) çalışanlar ile usta öğreticilere de ay içinde eksik kalan günlerini isteğe bağlı olarak tamamlayabilecek. Yurt içinde yapılamayan tetkikler yurt dışında yapılabilecek.

Koruyucu sağlık hizmetleri kurumca karşılanıyor

Aşılar, kanser tarama testleri gibi kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri de ilk defa sağlık sigortası kapsamına alınarak Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanacak. Her yaştaki GSS’lilerin diş protez bedelleri Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonunca tespit edilecek fiyatlar üzerinden karşılanacak. Sağlık hizmeti sunucularının alabilecekleri fark ücretine sınırlama getirilecek. Hastaneler, belirlenen fiyatın en çok yüzde 30’u kadar fark ücreti alabilecek. Kamuya ait sağlık hizmeti sunucuları ise sadece otelcilik hizmeti ve istisnai sağlık hizmetlerinden fark ücreti alabilecek, bunun dışındaki sağlık hizmetlerinden fark ücreti alamayacak.

Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşmesi bulunsun ya da bulunmasın bütün sağlık hizmeti sunucuları, acil hallerde, vatandaşlardan herhangi bir fark ücreti talep edemeyecek.
Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu, tıp eğitimini, hizmet basamağını, alt yapı ve kaynak kullanımı ile maliyet unsurlarını dikkate alarak sağlık hizmeti sunucularını fiyatlandırmaya esas olmak üzere ayrı ayrı sınıflandırabilecek. Ayaktan tedavilerde 2 YTL katılım payı alınacak. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde bu katılım payını almamaya ya da daha düşük miktarlar tespit etmeye kurum yetkili olacak.

Kurum, devlet hastaneleri ve üniversite hastanelerinde yapılan muayenelerde ise sevkli olarak başvurulup başvurulmadığı dikkate alınarak katılım payı tutarını yarıya indirebilecek veya 5 kat artırabilecek.

Katılım payı alınmayacak kişi ve haller ise şöyle:
-İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısı,
- Askeri tatbikat ve manevralarda sağlanan sağlık hizmetleri,
-Afet ve savaş hali nedeniyle sağlanan sağlık hizmetleri,
-Aile hekimi muayeneleri,
-Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri,
-Kurumca belirlenen kronik hastalıklar,
-Kurumca belirlenen hayati öneme haiz ortez, protez, iyileştirme araç ve gereçleri,
-Organ, doku ve kök hücre nakline ilişkin sağlık hizmetleri,
-Sağlık hizmeti alan genel sağlık sigortalısından veya bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerce, sağlık hizmetinin gerçekten alınıp alınmadığının, sigortalı ile hak sahiplerinin malullük, iş göremezlik raporlarında belirtilen rahatsızlıklarının mevcut olup olmadığının kurum tarafından tespiti için yapılan sevkler nedeniyle,
-İstiklal Madalyası verilmiş bulunanlara, şeref aylığı alan kişiler ile bunların eşlerinden,
-Vatani hizmet tertibi aylığı alan kişiler,
-Nakdi tazminat ve aylık bağlanılanlar,
-Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler,
-Harp malullüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar,
-Vazife malulleri,
-Harp okulları ile fakülte ve yüksek okullarda, Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken askeri öğrenci olanlar ile astsubay meslek yüksek okulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tabi tutulan adaylar,
-Polis Akademisi ile fakülte ve yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler.