Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI), 2022 yılına ilişkin küresel askeri harcamalar raporunu açıkladı.
Rapora göre, 2022'de küresel askeri harcamalar bir önceki yıla kıyasla yüzde 3,7 artarak 2 trilyon 240 milyar dolara ulaştı. Bu meblağ, ülkelerin toplam gayrisafi yurt içi hasılalarının yüzde 2,2'sini oluşturdu. SIPRI raporlarına göre 2015'ten beri her yıl artan küresel askeri harcamalar, 2022'de rekor tazelemiş oldu. Küresel askeri harcamaların 2013'ten 2022'ye kadar yüzde 19 arttığı kaydedildi.
Rapor, 2022'de dünya genelinde en fazla askeri harcama yapan ülkeleri de ortaya koydu. Türkiye, 10,6 milyar dolar ile listenin 23'üncü sırasında yer aldı. Bu meblağ, Türkiye'nin 2022'deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,2'sine tekabül ediyor. Türkiye'nin küresel savunma harcamalarındaki payı ise binde 5 oldu.
Rapora göre, 2022'de Türkiye'nin savunma harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 26 azaldı. Böylece Türkiye'nin askeri harcamaları üç yıl üst üste düşmüş oldu.
Raporda, Türkiye'nin 2022'de askeri harcamalarının nominal koşullarda yüzde 28 arttığına, ancak ülkedeki yüksek enflasyonun etkisiyle reel olarak yüzde 26'lık düşüş belirlendiğine dikkat çekildi. Bu oranın da Türkiye'nin askeri harcamalarında kaydedilen en büyük yıllık düşüşe işaret ettiği belirtildi.
SIPRI raporunda, her zaman olduğu gibi ülkelerin son 10 yıllık harcama trendine de yer verildi. Türkiye'nin savunma harcamalarının 2013 yılından 2022'ye kadar yüzde 15 oranında arttığı görüldü.
Altınbaş Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, Türkiye'nin 2022'deki savunma harcamalarını, önceki yıllardaki SIPRI raporlarında ortaya koyulan verilerle karşılaştırarak yorumlarken dolar kurunda geçen yıl yaşanan artış ve enflasyona dikkat çekti.
Kozanoğlu, DW Türkçe'ye yaptığı değerlendirmede, "SIPRI'ye göre Türkiye’nin askeri harcamaları 2019'da 20,4 milyar dolarla zirve yaptıktan sonra 2020'de 17, 2021'de 15,5 ve 2022'de 10,6 milyar dolara geriledi. 2022'de ortalama dolar kuru yüzde 86 arttı. Bunun sonucu TL bazındaki yüzde 28'lik nominal artış, enflasyonun gerisinde kalıyor. Zira 2022 ortalama enflasyonu yüzde 72,32'di. Demek ki TL bazında da reel bir gerileme söz konusu" dedi.
Savunma harcamaları üzerine araştırmaları bulunan Prof. Dr. Gülay Günlük Şenesen de Türkiye'de son yıllarda kur artış oranlarının enflasyonun üzerinde seyrettiğini, dolayısıyla dolar cinsinden değerlerde düşüşün "çok daha keskin" olduğunu vurguladı.
SSDF faktörü
Şenesen ayrıca, Türkiye'nin SIPRI tarafından 10,6 milyar olarak hesaplanan askeri harcamalarının içinde muhtemelen sadece bütçeden değil, Savunma Sanayii Destekleme Fonu'ndan (SSDF) yapılan harcamaların da yer aldığına dikkat çekti.
SSDF, 1985 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri'nin modernizasyonunun sağlanması ve Türkiye'de modern savunma sanayiinin kurulması için gerekli kaynağın, genel bütçe dışında devamlı ve istikrarlı bir şekilde temini amacıyla Merkez Bankası nezdinde emrinde kuruldu.
Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığının faaliyet raporlarında yer alan bilgiye göre, AKP iktidarı döneminde yapılan kanun değişiklikleri ile Emniyet Genel Müdürlüğü ve Milli İstihbarat Teşkilatının istihbarat ve güvenliğe ilişkin tedarik taleplerinin de bu fondan karşılanması sağlanıyor. Savunma Sanayii İcra Komitesi kararları kapsamında harcanan SSDF, TSK ve diğer güvenlik güçlerinin ihtiyaçlarının "hızlı bir şekilde" tedarikini sağlamak üzere oluşturulan "etkin ve esnek" sistemin temel mekanizmalarından biri olarak tanımlanıyor.
Bu fondan yapılan harcamalara ilişkin veriler ise "gizli" olduğu gerekçesiyle kamuoyuna açıklanmıyor.
En çok ABD harcadı
SIPRI'nin 2022 raporuna göre, en fazla askeri harcama yapan ülke ise yine açık ara Amerika Birleşik Devletleri (ABD) oldu. Küresel askeri harcamaların yüzde 39'u ABD tarafından yapıldı. ABD'nin 2022'de asker harcamaları yüzde 0,7 artarak 877 milyar dolara yükseldi. ABD'nin gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 3,5'ine denk gelen bu tutarın içinde, Ukrayna'ya yapılan ve 19 milyar doları bulduğu tahmin edilen askeri yardım da yer aldı.
ABD'yi bu yıl da Çin izledi. Çin'in askeri harcamaları bir önceki yıla kıyasla yüzde 4,2 artarak 292 milyar dolar oldu. Bu meblağ, askeri harcamalarını 28 yıldır üst üste artıran Çin'in 2022'deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,6'sına tekabül ediyor.
Ukrayna'yı işgalinin ardından savunma harcamalarını artıran Rusya ise listede iki basamak yükselerek üçüncü sırada yer aldı. Rusya, savunma harcamalarını 2022'de 2021 yılına kıyasla yüzde 9,2 artırarak 86,4 milyar dolara çıkardı. Bu tutar, Rusya'nın 2022'deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 4,1'ine denk geliyor.
Savunma harcamalarını yüzde 6 artırarak 81,4 milyar dolara yükselten Hindistan dördüncü, yüzde 16'lık artışla 75 milyar dolar harcayan ve 2022'de listede üç basamak yıkarı çıkan Suudi Arabistan ise beşinci sırada yer aldı.
Küresel askeri harcamaların yüzde 63'ü, listenin ilk beş sırasındaki ülkeler tarafından yapıldı.
Almanya yine yedinci sırada
Savunma harcamalarını 2021'e kıyasla yüzde 2,3 artıran Almanya ise 55,8 milyar dolar ile yedinci sıradaki yerini korudu.
Bu meblağ, Almanya'nın 2022'deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 1,4'üne tekabül ediyor. Almanya'nın son 10 yıldaki askeri harcamalarını üçte bir oranında artırdığı görüldü.
Ukrayna etkisi
Askeri harcamaların 2022'deki artışında Rusya'nın Ukrayna işgali önemli rol oynadı.
Avrupa'da askeri harcamalar 2022 yılında yüzde 13 arttı. Bu, Avrupa'da Soğuk Savaş döneminin ardından kaydedilen en büyük yıllık artış oldu. Bu sıra dışı artışta, savaşan taraflar Rusya ve Ukrayna'nın askeri harcamalarında ciddi oranda artışa gitmelerinin yanı sıra diğer birçok Avrupa ülkesinin de 2022'de işgalin ardından askeri bütçelerini artırması etkili oldu.
Ortadoğu ülkeleri askeri harcamalarını yüzde 3,2 artırırken Asya ve Okyanusya ülkelerinin harcamalarındaki artış yüzde 2,7 oldu.
Askeri harcamalarını oran olarak en çok artıran ülke Ukrayna oldu. Ukrayna'nın 2022'deki askeri harcamaları yüzde 640'lık artışla 44 milyar dolar oldu. Bu meblağ, Ukrayna'ya savaş nedeniyle yapılan ve 30 milyar dolar olarak hesaplanan uluslararası mali yardımı içermiyor. 44 milyar dolarlık askeri harcama, SIPRI listelerinde ilk kez ilk 15'e giren Ukrayna'nın 2022'deki gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 34'üne denk geliyor.
Askeri harcama yükü en fazla olan ülkeler sıralamasında ilk basamakta yer alan Ukrayna'yı Suudi Arabistan izledi. Suudi Arabistan'ın 2022'de askeri harcamalarının oranı, gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 7,4'üne tekabül etti.
