Yaşanan bir ‚hava saldırısı’ mıydı yoksa sadece bir ‚saldırı‘ mı? 19 Eylül 2016 tarihinde Halep'in batısında Birleşmiş Milletler'e (BM) ait yardım konvoyuna düzenlenen saldırının hemen ardından iki büyük güç ABD ve Rusya arasında kimin sorumlu olduğuna dair tartışmalar başlamış ve saldırının gerçekleşme süreciyle ilgili ve nasıl tanımlanacağına dair anlaşmazlıklar ortaya çıkmıştı. BM kısa süre içinde saldırıyı bir ‘hava saldırısı' olarak tanımlarken, Rusya bu betimlemeyi protesto etmiş, BM'yi Rus Ordusu'na karşı taraflı davranmak ve peşin hükümlülükle suçlamıştı. Rusya'nın tepkisinin ardından BM de ‘hava saldırısı' yerine ‘saldırı' ifadesini kullanmaya başladı.
Ancak artık BM için de yardım konvoyunu hedef alan saldırı bir 'hava saldırısı'. BM’nin Uydu Takip Programı UNOSAT’da Araştırma Danışmanı olan Lars Bromley, "Yaptığımız analizler bir hava saldırısının gerçekleştirildiğini gösteriyor” diye konuştu ve diğer birçok kaynağın da bu değerlendirmeyi desteklediğini vurguladı.
Askeri eylemler, uzun zamandır gelişmiş uydu görüntüleri aracılığıyla takip edilip, bu eylemlerin gelişme süreçlerini aydınlatabiliyor. Özellikle yeryüzünün üç boyutlu haritalarını yüksek çözünürlükte kullanma imkânı sunan Google Earth'ün de bu belgeleme tekniklerine eklenmesiyle analiz kalitesinde büyük ilerleme kaydedilmiş bulunuyor.
Ukrayna'daki olayların aydınlatılması
Kamuoyunun büyük bir kısmı bu teknik gelişmeden 2014 yazında haberdar oldu. Rusya-Ukrayna çatışmasının belirleyici olduğu bu dönemde, Ukrayna birliklerine düzenlenen roket saldırılarının kimin tarafından gerçekleştirildiği tartışılıyordu. Britanyalı araştırmacı gazeteci Eliot Higgins bu teknik gelişmeyi ortaya koyan araştırmasının sonuçlarını kendine ait olan Bellingcat platformunda yayınladı.
Google Earth'ten alınan uydu resimleri, atılan roketlerdeki mermi izlerini ortaya çıkardı. Higgins ve ekibi, bu izlerin büyüklüğünü ve yönünü baz alarak, roketlerin uçuş rotasını hesaplayıp bunların büyük ihtimalle Rusya tarafından ateşlendiği sonucuna ulaştı.
Higgins ve ekibi, buna ek olarak, Google Earth ile Rus sivillerin internete koydukları videoları analiz ettiler. Ortaya çıkan sonuçlar, roketlerin tamamının Rusya bölgesinden ateşlendiğini ortaya koydu. Yeni uydu resimleri, bölgede yangın lekeleri ve lastik izlerini belgeledi.
İfadeler ve uydu görüntüleri arasındaki tezat
BM’nin yardım konvoyuna yapılan saldırının analiz sürecinde de uydu teknolojisinden yararlanıldı. Elde edilen uydu görüntülerinin bir tanesi büyük bir mermi deliği izini belgelerken, bu görüntüden hareketle Bromley, bu deliğin topçu ya da havan ateşinden farklı olduğunu savunarak "Bu mermi deliğine yol aşabilecek cephane çeşidi, saldırının büyük olasılıkla havadan gerçekleştiğini gösteriyor" dedi.
Rus hükümetinin argümanlarında daha önce de tutarsızlık göze çarpmıştı. Benzer bir vakada, ilgili bölgeye sadece Rusların uçtuğu biliniyorken Rus Ordusu bu suçlamayı reddetmişti.
Ne var ki Rusların kendilerini haklı çıkarmak için ortaya attığı iddialar, kendi yayınladıkları uydu görüntüleri ile çelişki gösteriyor. Uydu görüntülerindeki gölgelere dayanarak görüntülerin saldırı günü saat 13:30'da, yani konvoya saldırıdan beş buçuk saat önce çekildiği düşünülüyor. Böylece Rusların saldırıyı uzun süre boyunca telekomünikasyon tekniği aracılığıyla takip ettikleri sonucuna ulaşılıyor. Buna ek olarak başka uydu resimleri, konvoyun beş saat sonraki, yani saldırıdan hemen önceki hâlini gösteriyor.
İpuçları Rusya’yı gösteriyor
Bu bağlamda, Rus Ordusu'nun BM'nin yardım konvoyunu dikkatlice takip ettiği ve konvoyun hangi anda tam olarak nerede bulunduğu bilgisine sahip olduğu sonucuna ulaşılıyor. Rus yönetimi ise ateş açtıkları iddiasını inkâr edip bir hava saldırısının gerçekleştirilmediğini savunarak hadisenin bir hava saldırısı olabileceği tezini topyekün tartışma dışı bırakmış olmasına rağmen, olayın aslında ABD tarafından gerçekleştirilmiş bir insansız uçak saldırısı olduğunu iddia etti.
Ancak insansız uçaklar böylesine ağır bir hava saldırısı için teknik olarak yeterince donanımlı değil. Neue Zürcher Zeitung'un (NZZ) haberine göre, iki adet ‘Hellfire' ya da altı adet küçük yer-hava roketinin yardım konvoyuna yapılan bu ağır bombardımanı gerçekleştirebilmiş olması imkânsız. Haberde, "Bu iddia, temelde ağır bir bombardımanın gerçekleştirildiğini ortaya koyan video görüntülerine uymamakta" ifadeleri yer alıyor.
Diğer taraftan, bu bölgede yalnızca Rus Hava Kuvvetleri'nin uçtuğu biliniyor. NZZ, Rus Ordusu'nun bugüne kadar bilinçli olarak bölgedeki merkezî altyapıya saldırdığını ve bu taktiğin Rusların genel stratejisi olduğunu ifade ediyor: "Bunun arkasında, isyancıların bulunduğu bu bölgelerde isyancıların hayatını mümkün olduğunca cehenneme dönüştürme motivasyonu yatıyor”.
Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu'nun açıklamaları da UNOSAT'ın uydu görüntüleri analiziyle örtüşmekte. İnsani yardım örgütleri de ilk günden olayın bir ‘hava saldırısı’ olduğunu ifade etmişlerdi. Hâlihazırdaki kanıtlar, saldırının Rusya'nın gerçekleştirdiği bir hava saldırısı olduğunu kanıtlamasa da durumun böyle olma ihtimaline dair ciddi ipuçları sunuyor.
© Deutsche Welle Türkçe
Kersten Knipp
