Rusya'ya bağlı Tataristan Cumhuriyeti'nin Yarçallı kentinde kısa bir süre önce Tatar aktivist Rafisu Kaşapovu üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kaşapovu, ayrılıkçılık ve etnik nefreti kışkırtma suçlamasıyla yargılandı. Hakkında açılan davaya gerekçe olarak, yazdığı üç makale ve Kaşapovu'nun Rus sosyal medya ağı “VKontakte” sitesinde paylaştığı fotoğraflar gösterildi. Aktivist, bu yazı ve paylaşımlarında Rusya'nın Kırım'ı ilhakına eleştirel yaklaşıyor ve Moskova'nın Ukrayna krizindeki rolünü ele alıyordu.
Moskova'da bulunan araştırma merkezi „Sowa“nın Direktörü Alexander Verçovski, internetin, Rusya'da giderek radikal hareketlerle mücadelenin odağında yer almaya başladığını belirtiyor. Rus Kamu Yargı Vakfı'ndan İrina Biryukova da “Gerçek suçlar artık giderek daha az oranda kovuşturuluyor, fikir beyanları ise daha fazla” diyor. Biryukova, “Son zamanlarda, düşünceleri ile rahatsızlık verenler ‘radikal' olma suçlamasıyla hukuki kovuşturmaya maruz kalıyor. Bu davalarda, küfür veya sosyal medyadaki paylaşımlar kanıt olarak gösteriliyor” diyor. Bu alandaki yasaların muğlak olduğunu belirten Biryukova, “Her şey çok belirsiz bir şekilde formüle edilmiş ve yoruma açık. Bu yüzden, herkes kimi isterse onu aşırıcılıkla suçlayabilir” yorumunda bulunuyor.
„Devlet yetkililerine yönelik nefret“
Örneğin haziran ayının sonunda Ural'ın doğusundaki Asbest kentinde bir mahkeme, “Dulles Planı”na dair bilgiler içeren broşürleri, “aşırıcılıkla ilgili malzeme” şeklinde sınıflandırdı. Komplo teorilerine göre, CIA'in 1953-1961 yılları arasındaki yöneticisi Allen Dulles, soğuk savaş sırasında Sovyetler Birliği'nin çökertilmesini hedefleyen bir plan hazırladı. Dulles Planı'na ilişkin iddialar içeren broşürler, Asbest sakinlerinin posta kutularına atılıyordu. Ancak Federal istihbarat Servisi (FSB) tarafından hazırlanan bir bilirkişi raporu ile yetkili hâkim, bu broşürlerin bugünkü Rus siyasetçilere karşı nefreti kışkırttığı yönünde karar aldı.
Benzer bir olay da Magadan'da cereyan etti. Haziran ayında, yerel hakikat komisyonu “PARNAS” muhalefet partisine karşı resmi bir uyarı yayınladı. Partinin ‘devlet temsilcilerinin yasa dışı zenginleşmesi' konusunu tematize eden seçim broşürlerinin ‘bürokratlardan oluşan sosyal gruba' yönelik nefreti kışkırttığı' öne sürüldü.
Uzun yasaklar listesi
Rusya'da aşırıcılıkla mücadele yasalarındaki muğlaklığı eleştirenler, “federal radikal materyal listesini”nin de menfi bir örnek olduğu kanısında. İrina Biryukova, “Yasa koyucular bile artık kontrolü kaybetmiş durumda. Bazı materyaller iki kez yer alıyor” diyor. Aleksander Verçovski de 3 binin üzerinde başlık bulunan bir liste ile çalışılamayacağını savunuyor. Verçovski, “Söz konusu olan, materyallerin çokluğu değil. Bu konuyla bilgi nitelikli insanlar ilgilenmiyor. Bu nedenle anlamsız yasaklar ortaya çıkıyor” diyor.
Yasaklar listesinde, dolaylı olarak Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev'in de bir konuşması yer alıyor. Başbakan'ın 2011 yılında askeri bir tören de yaptığı konuşma, „Radikale Politik“ gazetesi tarafından yayımlanmıştı. Omsk'taki bir mahkeme daha sonra, gazetenin konuşmayı içeren bütün nüshalarının ve tüm alıntıların ‚aşırıcı‘ olduğuna hükmetti.
Tomsk bölgesindeki bir mahkeme kararı da tartışma yarattı. Mahkeme, iki vatandaş hakkında ‚radikal materyal yayma‘ suçundan para cezası verdi. Suçları ise sosyal medya hesaplarında „Donald Duck“ adlı bir videoyu paylaşmalarıydı. Söz konusu videoda, „Führer'in Yüzü“ adlı 1942 yapımı bir çizgi film yer alıyordu. Çizgi film, Nazi Almanyası'na karşı Amerikan propagandası aracı olarak kullanılmış ve bir Oscar kazanmıştı.
BM İnsan Hakları Komisyonu'ndan eleştiri
Uzmanlar, son yıllarda Rusya'da aşırıcılıkla ilgili yasaların sertleştirildiği ve giderek muğlaklaştığı konusunda hemfikir. Alexander Verçovski, aynı şeylerin bazen cezalandırılırken bazen cezalandırılmadığını söylüyor. Uzman neyin yasal, neyin yasak olduğunun anlaşılmadığını söylüyor.
2015'in nisan ayında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu da konuya dikkat çekmiş ve Rusya'daki aşırıcılıkla mücadele yasalarının eksiklikler içerdiğini belirtmişti. Komisyon, yasa koyuculara ‘radikal faaliyetlerin' neler olduğunun tanımının açıkça yapılması, ‘radikal materyaller' için kriterler konulması ve yasakların olduğu ‘federal listenin' güncellenmesi çağrısı yapmıştı.
