Nörolojik açıdan gelişme geriliği görülebilecek bebeklere ‘riskli yenidoğan’ deniyor. Dr. Hasan İnsel, Milliyet gazetesindeki yazısında (24.02.09), riskli yenidoğanın ne olduğunu anlatıyor. İnsel’in yazısı şöyle:
“Anneye bağlı etkenler, hamilelikte veya doğum sırasında yaşanan sorunlar nedeniyle nörolojik açıdan gelişme geriliği görülebilecek bebeklere ‘riskli yenidoğan’ denir. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa o kadar iyi yanıt alınır. Aileyi bilgilendirip tedaviye katılımını sağlamak gerekir.
Geçen haftalarda Çocuk Nöroloğu Prof. Dr. Nur Aydınlı ile Çocuk Gelişim Uzmanı Emine Eraslan’ın birlikte hazırladığı bebeklerin ilk bir yıldaki gelişmeleri ile ilgili anlattıklarını yazmıştım. Nur Hoca, “Bir de ‘Riskli bebek nedir’ onu anlatalım, çok kişi ne olduğunu pek bilmiyor” dedi. Haklıydı, hakikaten adı bilinen, fakat önlemleri ve nelere dikkat edilmesi gerektiği pek bilinmeyen bir konuydu bu. Bu konuda Prof. Dr. Nur Aydınlı’nın verdiği ilginç bilgileri aynen aktarıyorum:
Hangi bebeklere ‘riskli yenidoğan’ denir?
Gebelik, doğum veya yenidoğan devresinde karşılaşılan bazı kalıtsal, çevresel etmenler bebeğin gelişimini olumsuz etkileyebilir. Öyküsünde herhangi bir olumsuz çevresel veya biyolojik etmen bulunan ve nörolojik açıdan gelişme geriliği görülebilecek bebeklere riskli yenidoğan denmektedir.
Bebekler için nörolojik açıdan risk etmenleri nelerdir?
- Anneye bağlı etmenler: Anne yaşının 16’dan küçük veya 40’tan büyük olması, annenin alkol, sigara, ilaç kullanımı, daha önceki gebeliklerinde yaşadığı sorunlar, stres... Annenin rahminin yapısal bozuklukları, rahim ağzı yetersizlikleri, annenin kalıtsal hastalıkları, şeker hastalığı, tansiyon yüksekliği veya ani düşmeleri, enfeksiyonları, kan grubu uyuşmazlığı.
-Gebeliğe bağlı sorunlar: Kanamalar, düşük tehdidi, çoğul gebelik, bebeğin içinde bulunduğu sıvının az ya da çok olması, yetersiz gebelik izlemi, sık yapılan doğumlar.
-Doğum ve sonrası: Kordon dolanması, bebeğin içinde bulunduğu sıvıya kakasını yapması ve bunun ciğerlerine gitmesi, makat gelişi veya forseps, sezaryen gerektiren zor doğumlar, bebeğin doğumda mor olması, solunum sıkıntısı ve kalp atımlarının yavaş olması. Bebeğin 37 haftadan erken veya 42 haftadan geç doğması, doğum yaşına göre düşük veya yüksek tartılı olması, zamanında doğan bebeğin 2500 gramdan küçük veya 4000 gramdan büyük olması, kalıtımsal sorunları.
Düzenli gebelik izlenimi
Bebeğin nörolojik gelişimini olumsuz etkileyen kısmen veya tam önlenebilecek durumlar nelerdir?
Erken (prematüre) doğum, doğum öncesinde, sırasında veya sonrasında bebeği etkileyen oksijen yetersizliği, sarılığının yükselmesi ve zamanında tedavi edilmemesi, doğum sonrası K vitamini yapılmamasına bağlı kafa içi kanamalar, enfeksiyonlar, ve tiroid hastalıkları, fenilketonüri gibi gelişimi etkileyebilecek durumların tarama testlerinin yapılmaması bebeğin nörolojik gelişimini olumsuz etkileyebilir.
Düzenli gebelik izlemi, annenin doktorunun uyarılarını uygulaması, iyi şartlarda doğum ve bilinçli bakım ile birçok bebek, riskli olmaktan kurtulabilir.
Riskli yenidoğanların izleminde dikkat edilmesi gereken sorunlar nelerdir?
Erken doğan bebekler düzeltilmiş yaşlarına göre yani gebeliğin başlangıcından beri geçen süre göz önüne alınarak değerlendirilir. Örneğin iki ay erken doğan bebeğin, üç aylık olduğunda bir aylık bebeğin gelişim aşamalarına uygun gelişim göstermesi normaldir. Çok erken doğan bebeklerde prematüre retinopatisi denen, körlüğe kadar gidebilen göz sorunları olabileceği bilinmeli, izlenmeli, zamanında tedavi edilmelidir. Erken doğan, zor doğan, risk etmeni taşıyan tüm bebekler nörolojik açıdan ayrıntılı değerlendirilmeli, izlenmeli, gerektiğinde tedavisine başlanmalıdır. Ayrıca tüm bebekler duyma ve doğumsal kalça çıkığı açısından ilk aylarda değerlendirilmelidir.
Nörolojik gelişim nasıl değerlendirilir?
Normal bebeğin sosyal, dil, ince ve kaba motor olarak gelişim basamaklarını iyi bilmek ve nörolojik muayene yapmak gerekir. Gereğinde beyin elektrosu (EEG), beyin ve/veya omurilik manyetik rezonans görüntülemesi gibi yöntemlerden, gelişim testlerinden yararlanılır.
Riskli bebeğin tedavisine ne zaman başlanır?
Yenidoğan döneminde ya da sorun fark edildiğinde bebeğe uygun fizyoterapiye ve / veya eğitime başlanır. Aileyi bilgilendirmek ve tedaviye katılımını sağlamak gerekir. Tedaviye ne kadar erken başlanır ise ve ne kadar iyi yapılır ise o kadar iyi yanıt alınabilir. Çünkü bebeklerin ve ilk iki yaştaki çocukların beyinlerinin eğitilebilme özelliği çok yüksektir. Ayrıca havale gibi gelişebilecek sorunlar önceden saptanır ise bebeğin beynine daha fazla zarar vermemesi için önlem almak mümkün olabilir. Duyma sorunları ilk aylarda saptanır ve tedavisi başlanır ise bebeğin zihinsel ve konuşma gelişimi normal olabilir. Prematüre doğan bebeklerin spastik olmamaları, kalça çıkıkları ve eklemlerinde kısıtlılıklar gelişmemesi için erken fizyoterapiye başlanması ve düzgün izlem önemlidir.
Riskli bebekler zaman içinde normal çocuk grubuna girerler
Bu bebekler her zaman riskli olarak mı kalır?
Riskli bebekler zaman içinde sağlıklı normal çocuk veya belirli tanısı olan hasta çocuk grubuna girerler. Bu durum bebeğin risk etmenlerine ve tedavisinin düzgün yapılıp yapılmamasına bağlıdır.”
