Pandeminin ardından yükselmeye başlayan ve önceki dönem ekonomi yönetiminin uyguladığı düşük faiz politikasıyla da artmaya devam eden enflasyonun en çok hissedildiği sektörlerden biri de yeme-içme sektörü oldu. Restoran fiyatları astronomik seviyelere ulaşırken, son günlerde tepkilerin büyümesiyle sosyal medyada boykot çağrısı başladı ve binlerce kişi 20-21 Nisan’da restoranlara gitmeyeceğini duyurdu. Ekonomistlerden “Bu artışlar enflasyonla açıklanamaz, bu kadarı fırsatçılık” yorumları artarken, lokantacılar tarafından hem müşterinin hem sektörün haklı olduğu, “fiyatlar konusunda ciddi bir çalışma yürütüldüğü” açıklaması geldi.
Yaşam maliyetlerinin datasını tutan Numbeo’nun verilerine göre, İstanbul’da ucuz bir lokantada bir kişinin yemek yeme maliyeti 300 liraya ulaşırken, iki kişinin orta düzey bir restoranda -içkisiz- yemek maliyeti 1200 lirayı buldu. TÜİK’in mart ayı için açıkladığı enflasyon verilere göre de lokanta ve otellerdeki yıllık artış yüzde 94,97 oranıyla, yüzde 68,50 olarak açıklanan TÜFE’nin yine üstünde kaldı. Ipsos’un yeme-içme dünyası araştırmasına göre de lokantalarda tüketim, pandemi öncesi döneme (2019) göre yüzde 12 düşüş gösterdi. Bütün bunlarla beraber; 10 kişiden 4’ünün saati 88 lira (brüt) olan asgari ücret düzeyinde çalıştığı Türkiye’deki restoran fiyatlarına tepkiler Ramazan Bayramı ile birlikte iyice arttı. Ekonomist İris Cibre’nin çağrısıyla sosyal medyada restoran fiyatlarına karşı boykot başladı. Ankete katılan en az 30 bin kişi, 20-21 Nisan’da restoranlara gitmeyerek boykota destek vereceklerini ifade etti.
Ekonomist İris Cibre, T24’e yaptığı açıklamada sektördeki bazı işletmelerin tüketiciyi “aptal yerine koyduğunu, enflasyonun fiyatlara bu denli etki etmediğini” dile getirdi. Tüm Restoranlar ve Turizmciler Derneği (TÜRES) Başkanı Ramazan Bingöl ise “arz-talep” vurgusu yaparken, restoran fiyatlarını sabitleme konusunda çalışma yürüttüklerini, “serbest piyasaya değil ama fırsatçılara müdahale edileceğini” belirtti.
“Bizi artık aptal yerine koymasınlar”
Cibre, boykot çağrısını tetikleyen deneyimi hakkındaki soru üzerine, “Geçen akşam, her zaman gittiğim kafede, her zaman yediğim menüyü yedim. Dolar bazında 10 ayda yüzde 80 zam geldiğini fark ettim. Bu beni tetikledi ve direkt Twitter’a yazdım. Ondan sonra tepkiler kar topu gibi büyüdü” açıklamasını yaptı.
Enflasyonun dışında dolar bazında fahiş artış yapan restoranlar hakkında da Cibre, “Biz bundan şikayetçiyiz. Bu artışın enflasyonla açıklanamayacağını, dolar bazında böyle bir enflasyon yaşamadığımızı, dolayısıyla bunun bir fırsatçılık olduğunu düşünüyoruz” dedi.
Cibre, boykot tepkileri sonrası yeme içme sektöründen negatif tepki alıklarını belirterek, “Ama sektörden bazıları da ‘bunu suiistimal eden yerler olduğunu biliyoruz’ şeklinde samimi konuşuyor. Bunun dışında ‘bu boykot bize zarar verirse, yüzde 30 zam yapar, zararı çıkartırız’ diyen de var. Ne kadar yaygın bir fikir bilmiyorum ama öyle bir şey yaparlarsa boykot da uzar” açıklamasını yaptı.
“Fiyatları makul bir seviyede tutarlarsa o zaman sürümden de kazanırlar”
Cibre, şöyle konuştu:
“İşletmeler cezalandırılsın, kapansın, zarar etsin diye bir motivasyonumuz yok. Bizi artık aptal yerine koymasınlar; enflasyon, fiyatlara bu kadar etki etmedi, bize çok daha fazlasını yansıtıyorlar. Artık yeter, artık etik zemine dönelim.
Bunu ciddiye almaları herkesin faydasına olur. Türkiye’de gelir dağılımına bakacak olursak, Türkiye’deki gelirin yüzde 54’ünü yüzde 10 zengin paylaşıyor. Geri kalan yüzde 46’yı da yüzde 90 paylaşıyor. Ama arada bir yerde, çok yanlış ekonomi politikaları dolayısıyla orta kesimi, beyaz yakalıyı bitirdiler ama arada bir yerde yine kalmış insanlar var. Şu an onlar da gidemiyor. Fiyatları makul bir seviyede tutarlarsa o zaman sürümden de kazanırlar, daha fazla insan gidebilir hâle gelir. Şu an kimse gidemiyor, zorlanıyor. Sektör kendi içinde bu suiistimalin önüne geçilebilmesi için gereken her şeyi yapmalılar ki daha fazla insan gidebilsin.
“Enflasyon beklentisi toparlanmaya başladı, ‘önden zam’ yapalım durumu olmamalı”
Enflasyon beklentileri önümüzdeki dönem için de çıpalanmaya başladı. Yabancı yatırım kuruluşları da Türkiye’deki yatırım kuruluşları da Merkez Bankası’nın anketi doğrultusunda da enflasyon beklentileri, yıl sonu için yüzde 40-46 arasında gidiyor. Yani beklentiler birbirlerine yakınsıyor. Dolayısıyla artık beklentilerdeki bozulmalar da toparlanmaya başladığına göre, ‘gelecek hakkında fikrimiz yok, önden yüklemeli zam yapalım’ gibi bir durum da söz konusu değil.
"Çözümü kendileri bulmalı, sektör etik kazanmalı"
Çözümü kendileri üretmesi gerekiyor. İyi niyetle ve etik gözetilerek yapılması gerekiyor, fırsatçılık yapılmaması gerekiyor. Bu ticari işletmelerin başında kendi dernekleri STK’ları var. Onların bu konuda ön ayak olması gerekiyor. ‘Devlet gitsin kafalarına vursun gibi’ bir çözüm olmaz açıkçası, ama Rekabet Kurumu bu konuyla ilgilenebilir. Aynı anda fiyat artırıyolar mı, aynı miktarda mı fiyat artırıyorlar, bunlar denetlenebilir. Kendi sektörleri içlerinde bu etiği kazanmaları gerektiğini düşünüyorum.”
Restoranlar Derneği Başkanı: Fiyatları sabitlemek için çalışma yapıyoruz
Tüm Restoranlar Derneği Başkanı Ramazan Bingöl ise hem müşterilerin hem de sektörün haklılık payı olduğunu belirterek, “Bir grup bu boykotu yapıyor ama… İki tarafın da haklılık payı var. TÜRES, Türkiye’nin en büyük restoran ve lokantaların bağlı bulunduğu dernek. Bu konuda ciddi bir çalışma yürütüyoruz aslında. Fiyatları sabitlemek, düşürmek ya da zamları durdurmayla ilgili bir çalışma yapıyoruz” dedi. Çalışmanın detaylarıyla ilgili soruya yanıt vermeyen Bingöl, netleştiğinde açıklama yapılacağını ifade etti.
Lokanta fiyatları arttıkça özel günler haricinde müşteri sayısında da belli bir azalma olduğunu dile getiren Bingöl, hammadde, enerji ve et fiyatları kalemlerinin yüksek enflasyonun ardından ciddi şekilde arttığına dikkat çekti.
“Piyasadaki her şeyden direkt etkileniyoruz, bin küsur ürün alıyoruz”
Bingöl, “Bir lokanta bin küsur çeşit ürün alıyor piyasadan. Baharat, bardak, çatal-kaşık, tuz, et-süt, piyasadaki her şeyden biz direkt etkileniyoruz. Sadece et alıyoruz, un alıyoruz zannediyorlar öyle değil ki. İnşaattan sonra belki de en çok malzeme alan sektör lokanta sektörüdür” ifadesini kullandı.
“Dolar bazında 4 kat artan yere müşteri gitmezse fiyatı mecbur düşürecek”
Bingöl, bazı restoranların dolar bazında birkaç yıl önceye göre 3-4 kat artış yapmaları hakkında da “Arz-talep meselesi bu. Serbest piyasa sonuçta. Şişli’deki ile Güngören’deki fiyat skalasının aynı olmasını beklemek saçmalık. Şişli’deki fiyat, kiralar, pozisyon… Serbest piyasaya aslında müdahale edilmemesi gerekiyor burada karar verecek merci müşteri. Dolar bazında lokanta 4 kat artırmışsa müşteri gitmediğinde zaten düşürecek ya da muadiline gideceksin ya da bu hamburgeri seviyorum ve gidiyorum deyip kabul edeceksin” yorumunu yaptı.
Bingöl, şunları kaydetti:
“En lüks restoranlarda yer yok”
En lüks restoranlarda yer yok mesela. Herkesin bütçesine göre lokanta ve restoran var. Dünyanın her yerinde böyle, giyim sektöründe de var bu. Lokantada da aynı şey var, marka, bilinirlik, kalitesi, lezzeti… Ona göre müşteri tercih ediyor. Mesela Ramazan’da 4 bin 500 liraya, 3 bin 500 liraya lüks otellerde iftarlar vardı, giden gitti, 500 liraya da vardı. Serbest piyasa biraz da bu.
“Serbest piyasaya müdahale edemeyiz ama fırsatçılara müdahale edebiliriz”
“Her meslekte olduğu gibi bu meslekte de var mutlaka iyisi kötüsü. Fırsatçılık yapan vardır tabii ki olmaz diyemem ama bunun en iyi kararını müşteri verecek. Bazı insanlar yanlış yapabilir, böyle insanlar var tabii ki. Neler yapabiliriz onunla ilgili bir çalışma yapıyoruz. Ticaret Bakanı Ömer Bolat, eski Maliye Bakanı Nureddin Nebati, derneğimizin Yüksek İstişare Kurulu üyeleri. Serbest piyasaya müdahale edemeyiz ama fırsatçılara müdahale edebiliriz.”
