Reform kanunu neler getiriyor?

1 Ekim’den itibaren yürürlüğe giren Sosyal Güvenlik Reform Kanunu’yla sağlık yardımından emekliliğe borçlanma süresinden maaş hesabına kadar her şey değişiyor. Sosyal Güvenlik Uzmanı Ali Tezel vatandaşın aklındaki tüm sorulara cevap verdi.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 59. Maddesine göre; İlk defa 01.10.2008 tarihinden sonra sigortalı olan 4-1/(a), 4-1/(b) ve 4-1/(c) bentlerinden birden fazlasına tabi olarak çalışan veya prim ödeyen sigortalıların yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin talepleri, sigortalılık süresi içinde en fazla sigortalılığının geçtiği sigortalılık hâli esas alınarak sonuçlandırılacak.

Sigortalılık hâllerindeki hizmet sürelerinin eşit olması ile yaş haddinden re’sen emekli olma, süresi kanunla belirlenen vazifelere atanma veya seçilme ve bağlı oldukları sigortalılık hâlinin kanunla değiştirilmesi durumunda ise son sigortalılık hâli esas alınacak.

Ancak, İlk defa 01.10.2008 tarihinden önce sigortalı veya iştirakçi olup bu tarihten sonra aylık talebinde bulunanlardan, farklı sosyal güvenlik kurumlarına tabi hizmetleri bulunan ya da Kanunda belirtilen 4-1/(a), 4-1/(b) ve 4-1/(c) bentlerindeki sigortalılık hâllerinden birden fazlasına tabi olanların tahsis taleplerinde, mülga 2829 sayılı Kanun hükümleri uygulanacak. Kanuna tabi geçen hizmetlerle 506 sayılı Kanun’un geçici

20’nci maddesine tabi sandıklarda geçen hizmetlerin birleştirilmesinde de mülga 2829 sayılı Kanun hükümleri uygulanacak. Birleştirilmiş hizmet süreleri toplamı üzerinden, ilgililere; son yedi yıllık fiili hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olan kurumca, hizmet sürelerinin eşit olması halinde ise eşit hizmet sürelerinden sonuncusunun tabi olduğu kurumca, kendi mevzuatına göre aylık bağlanır ve ödenir. Ancak, malullük, ölüm, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununa göre yaş haddinden re’sen emekli olma, süresi kanunla belirlenen vazifelere atanma veya seçilme ve bağlı oldukları kurumun kanunla değiştirilmesi hallerinde ilgililere hizmet sürelerinden sonuncusunun tabi olduğu kurumca, kendi mevzuatına göre aylık bağlanır.

Yaş hadleri yeni kanunda nasıl oldu?

İşçiler

Halen geçerli olan sisteme göre SSK’lıların NORMAL emekliliği

a) İlk defa 8 Eylül 1999 öncesinde sosyal güvenlik kapsamına girenler,

Bu kişilerin bugüne kadar alıştıkları emeklilik yaş ve şartlarında bir değişiklik yoktur;


Kadınlar, 20 yıllık sigortalı süresini doldurmak koşuluyla, sigorta başlangıç tarihlerine göre, 5000 - 5975 gün arasında prim ödeyerek, işe giriş tarihlerine göre en az 38 ve en çok 56 yaşlarında emekli olacaklar.


Erkeklerin de 08.09.1999 öncesinde işe girenleri 25 yıllık sigortalı süresini doldurmak koşuluyla, sigorta başlangıç tarihlerine göre, 5000- 5975 gün arasında prim ödeyerek, en az 44 ve en çok 58 yaş arasında eski adıyla SSK yeni adıyla 4/A’lı olarak emekli olabilecekler.

Bu kategoriye giren kişiler 3600 günü doldurmak şartıyla yaşlılıktan da emekli olabilmektedirler ve kadın ise 50 ile 58 arasında, erkek iseler 55 ile 60 yaş arasında emekli olurlar.

b) 8 Eylül 1999 tarihi ile 30.04.2008 tarihleri arasında sosyal güvenlik kapsamına girenler,

8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 tarihleri arasında hangi kurum veya şekilde olursa olsun sosyal güvenlik kanunları kapsamında işe girmiş olanlar ise kadın iseler 58, erkek iseler 60 yaşını doldurmak ve bu süre boyunca en az 7 bin gün prim ödemiş olmak koşuluyla emekli olabilmektedirler.

Bu kategoriye giren kişiler 4500 günü doldurmak şartıyla yaşlılıktan da emekli olabilmektedirler ve kadın ise 60 , erkek iseler 62 yaşında en az 25 yıllık sigortalılık süresi ile yaşlılıktan emekli olurlar.

Memurlar

a) 8 Eylül 1999 günü öncesinde işe başlayan memurlar eskiden olduğu gibi kadın ise 20 (7200 gün), erkek ise 25 tam yıl (9000 gün) prim ödeyerek emekli olabilir ama 4759 sayılı Kanun’un yürürlük tarihi olan 23 Mayıs 2002 itibarıyla, prim ödeme süresi olarak emekliliğine kalan süreye göre hesaplanan bir de yaş şartı getirilmiş olup bu yaşlar kadınlar için 44’ten başlayıp 56’ya kadar, erkekleri için ise ; 44’ten başlayıp 58 yaşına kadar gidebilmektedir.

b) 8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 tarihleri arasında işe başlayan memurlar da emeklilik için; kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaş ve 25 tam yıl prim ödenmesi koşulu aranıyor.

Memurlar yaşlılıktan da emekli olabilmektedirler ve en az 15 tam yıl kesenek-prim ödeme süresi olan memurlar 61 yaşında emeklilik haklarına kavuşabilmektedir.

Bağ-Kurlular

a) 8 Eylül 1999 günü öncesinde işe başlayan Bağ-Kur’lular eskiden olduğu gibi kadın ise 20 (7200 gün), erkek ise 25 tam yıl (9000 gün) prim ödeyerek emekli olabilir ama 4759 sayılı Kanun’un Bağ-Kur’lular için yürürlük tarihi olan 01.06.2002 itibarıyla, prim ödeme süresi olarak emekliliğine kalan süreye göre hesaplanan bir de yaş şartı getirilmiş olup bu yaşlar kadınlar için 44’den başlayıp 56’ya kadar, erkekleri için ise ; 44’den başlayıp 58 yaşına kadar gidebilmektedir. 

Bağ-Kur’lular yaşlılıktan 5400 gün sayısı ile de emekli olabilmektedirler ve 01.06.1999 günü itibarıyla emekliliklerine kalan süreye göre kadın ise 50-56, erkek ise 55-58 yaşlarında kademeli olarak emekli edilmektedirler.

b) 8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 tarihleri arasında işe başlayan Bağ-Kur’lular ise emeklilik için; kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaş ve 25 tam yıl prim ödenmesi koşulu aranmaktadır.

Bağ-Kur’lular yaşlılıktan 5400 gün sayısı ile de emekli olabilmektedirler ve kadın ise 60, erkek ise 62 yaşında emekli edilmektedir.

Yeşil kart için başvuranlar ayrIca prim ödeyecek mi?

1 Ekim’den itibaren milletvekilleri hariç halkın tümü Genel Sağlık Sigortası (GSS’ye)’na dahil olacak. Bu arada yeşil kartlılar da 2 yıl süresince GSS kapsamında yeşil kartları ile devam edecek. Eski yasayla kişi başına aylık geliri net asgari ücret olan 457,63 YTL’nin üçte birinden (152,54 YTL’den) az geliri olanlar bu haktan yararlanıyordu. Artık bu hesaplama da değişti. Asgari ücretin netinin değil brütünün üçte biri dikkate alınacak. Yani, aylık brüt ücret olan 638,70 YTL’nin üçte birinden (212,90 YTL’den) az aylık geliri olanların GSS primlerini devlet ödeyecek. Kısaca, 1 Ekim’den öncesi için 152,54 YTL, 1 Ekim ve sonrası için ise 212,90 yeni lira dikkate alınacak. Bugüne kadar yeşil kart müracaatlarında başvuru yapan kişinin birlikte ikamet ettiği ailenin gelirlerine bakılıyordu. Yeni yasa ile sadece gelirlere bakılmayacak, harcamalara da dikkat edilecek. Yani, kişinin hiç geliri yoksa bile kirada oturuyorsa ödediği kira bedeli geliri sayılacak. Hiçbir gelirim yok diyenler için ise ne yiyip ne içtikleri sorulacak ve yedikleri içtikleri gelir hanesine yazılacak. Genel Sağlık Sigortası primi ödemeyene sağlık yardımı yapılmayacak.

Yeni sisteme göre emeklilik

SSK, Bağ-Kur ve T.C. Emekli Sandığı’nın kapatılıp yerine SGK’nın kurulmasından sonra eskilerin emekliliğinde pek bir şey değişmiyor ama 5510 sayılı Kanun ile;

t 30 Nisan 2008 tarihinden sonra ilk defa eski adıyla Bağ-Kur’lu yeni adıyla 4/B’li olanlar ile eski adıyla emekli sandığı iştirakçisi yeni adıyla 4/C’li olanlardan, yeni sisteme göre emeklilik için; kadınlarda 58, erkeklerde ise 60 yaşını doldurmaları ve en az 9.000 gün prim ödemiş olma koşulu aranacak. Ancak eski adıyla SSK’lı yeni adıyla 4/A’lı olan sigortalılardan istenen, prim gün sayısı şartı 7.200 gün olacak.

Bu prim ödeme süresi yanında bir de yaş şartı var, kimin hangi yaşta emekli edileceği 9000 gün veya 7200 günü tamamladıkları tarihe göre belirlenecektir.

30.04.2008 sonrasında işe giren 4/a (eski SSK’lı) sigortalıları için 7200 günü tamamladıkları tarihe göre aşağıdaki yaşlarda emekli olacaklardır. Bağ-Kur’lu (4/b’li), kamu görevlileri (4/c’li) olanlarda ise kademeler 9000 günü tamamladıkları tarihe göre aşağıdaki yaşlarda emekli olacaklar.

Öte yandan, yeterli prim ödeme süresini tamamlayamayanlar için 5400 gün (15 tam yıl) ile de yaşlılık aylığı alma hakları olacaktır. Bu durumdan yararlanabilmek için ise madde metninde geçen, “Sigortalılar, ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler.” hükmü için uygulanacak kademeler belli değildir. Çünkü, kademeler 7200 veya 9000 günün tamamlanma anına göre belli edilmektedir. Bu kişiler ise hiçbir zaman bu gün sayılarına ulaşamadıkları için 65 yaşından evvel emekli olamayacaklardır.

Dul-yetim aylıkları ne kadar olacak?

Mevcut sistemde, ölen Bağ-Kur’lu ise ölüm tarihinde en az beş tam yıl (1.800 gün), SSK’lı ise: En az 5 yıldan beri sigortalı bulunup (900 gün), Emekli Sandığı İştirakçisi ise: En az 10 yıl (3.600 gün), prim ödemesi halinde hak sahibi yakınlarına aylık bağlanıyor. Ancak, ölen memurun ailesi malul ve muhtaç durumda ise, 5 yıl prim ödenmesi yeterli bulunuyor.

Yeni sistemde; en az 1800 gün (4/a kapsamındaki sigortalılar için her türlü “borçlanma süreleri hariç” en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün) prim ödeyen sigortalının ölümü halinde hak sahibi yakınlarına aylık bağlanabilecek. Görüldüğü gibi, yeni sistemde özellikle memur aileleri açısından, aylık bağlanma koşullarında, olumlu bir düzenleme yapılıyor. Önceden aranılan 10 yıllık süre, 5 yıla indiriliyor.

Askerlik borçlanması zamlanacak mı?

Yeni yasayla “askerlik borçlanması” olarak yapılacak ödeme de artacağı gibi ödeme süresi de kısalacak. 1 Ekim’den itibaren askerliğini borçlananlar, asgari ücret ile asgari ücretin 6.5 katı arasında olmak üzere kendilerince belirlenecek kazancın yüzde 32’si kadar prim ödeyecek. Örneğin; ekimde ödenecek tutar; en az asgari ücret tutarı olan 638.70 YTL’nin yüzde 32’si olan 204.38 YTL X 18 = 3678.84 YTL olacak. Bu tutar, kazancın 2000 YTL olarak belirlenmesi halinde; 640 X 18 = 11.520 YTL olacak.

İşsiz kaldığınızda prim ödeyecek misiniz?

1 Ekim’den itibaren tam anlamıyla Genel Sağlık Sigortası (GSS) uygulamaları başlayan bu sigorta çeşidini bir özel sağlık sigortasına da benzetebiliriz ama aralarındaki en önemli fark ise birine (GSS’ye) prim ödemek zorunlu, özel sağlığa zorunlu olmamasıdır. İşsiz kalan çalışanlardan bazılarına, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası kapsamında işsizlik ödeneği ödenebilmektedir. Yani işsiz kalınan sürenin bir bölümünde işsizlik ödeneği alanlar olabileceği gibi alamayanlar da olabilir. İşsiz kaldığı halde işsizlik ödeneğine hak kazanamayan kişilerden eski adıyla SSK’lı yeni adıyla 4/A sigortalısı olanların işten ayrıldıktan sonra 10 gün daha herhangi bir prim ödemeden GSS’den yararlanmak hakları vardır. Ancak, bu işsizlerin işten ayrılma tarihinden geriye doğru bir takvim yılı için 90 günlük çalışmaları varsa bu kez 10 gün değil 90 gün daha prim ödemeden GSS’den yararlanma hakları vardır. Daha sonra her ay kendileri gelir durumlarına göre GSS primi ödemek zorundadırlar.

GSS’nin ilk kazığı dün başladı diğerlerini de zamanla hissedeceksiniz

1 Ekim 2008 günü itibarıyla ülkemizde ilk defa GSS (Genel Sağlık Sigortası) başladı. Bu uygulama ile artık iki kesim hariç herkes GSS’li olacak, GSS’den kurtulmuş birinci kesim milletvekilleri ikinci kesim de ülkemizde 1 yıldan daha az kalan yabancılar yani turistlerdir. Yabancılar ile milletvekilleri dışında 70 milyonun tamamı GSS’li ve bundan sonraki günlerde GSS’nin kazıklarını tek tek hissetmeye başlayacaksınız. İlk kazık ise dün başladı. Muayene paraları zamlandı.

1-Muayene parası 10 YTL oldu

29 Eylül 2008 Pazartesi günü Resmi Gazete’de yayınlanan SUT (Sağlık Uygulama Tebliği) gereğince muayene ücretleri en az yüzde 50 en fazla da yüzde 500 oranında zamlandı. 30 Eylül 2008 gününe kadar muayene ücretleri nereye giderseniz gidin sadece 2 YTL iken şimdi, devlet hastanelerinde 3 YTL, eğitim ve araştırma hastanelerinde 4, üniversitelerde 6, özel hastanelerde ise 10 YTL oldu. Tüp bebek uygulamasında ise ilk denemede yüzde 30, ikinci denemede yüzde 25 oranında katılım payı ödenecektir.

2- İsteğe bağlılar mecburen GSS primi ödeyecekler

İsteğe bağlı sigorta primi ödüyorum, sağlık yardımlarımı da eşimden veya çocuklarımdan veyahut da anam-babam üzerinden alıyorum devri bitti. 1 Ekim’den itibaren isteğe bağlı sigortaya prim ödemenin birinci şartı önce GSS primini ödemekten geçecek. Mesela, SSK’ya isteğe bağlı sigorta primi en az asgari ücretin yüzde 25’i (159,68 YTL) kadardır ve isteğe bağlı prim ödeme süresinde sağlık yardımı verilmemekte ama emekli olunca verilmektedir. Yeni durumda ise yüzde 20 emeklilik ve yüzde 12 sağlık prim oranı olarak yüzde 32’ye çıkmakta yani ödenecek en az rakam 204,38 YTL’ye yükselmektedir.

3- Part-time çalışanlar mecburen GSS primi ödeyecekler

İşyerinizde ayda 30 günden az çalışan işçileriniz var ve siz onları SSK’ya eksik günle bildiriyorsunuz, 1 Ekim gününden sonra işçileriniz sizin bildirdiğiniz gün sayısından eksik kalan günlerin GSS primlerini gidip SGK adına bankalara ödemezlerse ne kendileri ne de eş-çocukları sağlık yardımı alamayacaklar. Mesela, ayda 10 gün SGK’ya bildirilen işçiniz kalan 20 günün GSS primini ödemek zorunda. İşverenler bunu işçilerinize nasıl anlatırsınız bilmiyorum ama açıklamanız gerekir.

4- İşsizler mecburen GSS primi ödeyecekler

İŞSİz kalan çalışanlardan bazılarına, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası kapsamında işsizlik ödeneği ödenebilmektedir. Yani işsiz kalınan sürenin bir bölümünde işsizlik ödeneği alanlar olabileceği gibi alamayanlar da olabilir.

a-İşsizlik ödeneği alamayanların ödeyecekleri GSS primi

İŞSİz kaldığı halde işsizlik ödeneğine hak kazanamayan kişilerden eski adıyla SSK’lı yeni adıyla 4/A sigortalısı olanların işten ayrıldıktan sonra 10 gün daha herhangi bir prim ödemeden GSS’den yararlanmak hakları vardır. Ancak, bu işsizlerin işten ayrılma tarihinden geriye doğru bir takvim yılı için 90 günlük çalışmaları varsa bu kere 10 gün değil 90 gün daha prim ödemeden GSS’den yararlanma hakları vardır. Daha sonra her ay kendileri gidip gelir durumlarına göre GSS primi ödemek zorundadırlar. Yani bu 10 veya 90 gün sonra ise her ay GSS primi ödemeden ne kendileri ne de bakmakla yükümlü olduğu kişilere sağlık yardımı SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) tarafından verilmeyecektir.

b-İşsiz ödeneği alanların ödeyecekleri GSS primi

5510/60’IncI madde gereğince, “e) 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı Kanun gereğince işsizlik ödeneği ve ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan kişiler,” GSS sigortalısı sayılmaktadır ve hemen takip eden 61’inci maddeye göre, “(e) bendinde sayılanlar, işsizlik veya kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya başladıkları tarihten itibaren genel sağlık sigortalısı sayılır ve Türkiye İş Kurumu tarafından işsizlik ödeneğinin bağlandığı tarihten itibaren bir ay içinde Kurum’a bildirilir” denilerek işsizlik ödeneği ödenen dönem için işsizlerin GSS primleri de 5510 sayılı Kanun’un 106’ncı maddesiyle değişik 4447 sayılı Kanun’un 65’inci maddesine göre, İŞKUR tarafından SGK’ya ödenmektedir. Tabii işsizlik ödeneği alınan süre 6,8 veya en fazla 10 ay olabilmekte ve süre sonunda bitmektedir. Sürenin bitiminden sonra işsiz iş bulamazsa bu durumda GSS primlerini her ay kendileri gidip bankaya ödemeden ne kendisi ne de bakmakla yükümlü olduğu kişilere sağlık yardımı verilmeyecektir.

5-Yeşil karta gidenlere sürprizler var

1 Ekim’den önce kaymakamlıklara gidip yeşil kart istemekle sonra istemek arasında da dağlar kadar fark var. 1 Ekim’den önce yeşil kart başvurunuzu yapıyordunuz ve ilgililer gelir durumunuzu araştırıp ya yeşil kart veriyorlar veya vermiyorlardı. 1 Ekim’den sonra ise yeşil kart başvurusu yapanların birlikte ikamet ettikleri ailelerinin HARCAMALARI da dikkate alınarak gelirleri tespit edilecek ve çıkan rakam kişi başına 213 YTL’den çok ise kaymakamlık SGK’ya bir yazı gönderip filanca kişilerde GSS primi alın diyecek. Yani dimyata prince giderken evinizdeki bulgurdan olma riskiyle kaymakamlıklara gidiniz.

6- Kız çocukları için GSS primi ödeyeceksiniz

Şu anda kız çocukları, evli olmaması, çalışmaması ve emekli olmaması şartıyla yaşları kaç olursa olsun ana-babaları üzerinden sağlık yardımı alabilmektedirler.

Yeni dönemde ise 18 yaşını ikmal ettikleri andan itibaren (okumuyorlarsa) artık birey sayılacaklar ve ana-babaları üzerinden sağlık yardımı alamayacaklar ve ailenin gelir durumuna göre GSS primi ödenerek sağlık yardımı alabilecekler. Prim ödenmiyorsa sağlık yardımı alamayacaklar. Okuyorlarsa 18 değil 25 yaşına kadar sağlık yardımı alacaklar.

Mesela, evinizde sizinle birlikte ikamet eden 1 Ekim 1990 doğumlu kızınız var ve kızınız 1 Ekim 2008 günü 18 yaşını tamamlayacak ve aynı gün GSS Kanunu da yürürlüğe girmiş olacağından artık kızınız sizin üzerinizden sağlık yardımı-karnesi alamayacaktır. Ancak kızınız GSS kapsamı dışında da bırakılmayacaktır. SGK yani Sosyal Güvenlik Kurumu ailenizin gelirlerine bakacak ve evde yaşayan sayısına göre ailede kişi başına düşen gelir asgari ücretin üçte birinden çok ise kızınız için SGK’ya her ay GSS primi ödeyeceksiniz.

7-Milletvekilleri neden GSS’li olmadı anladınız mı?

Gördünüz işte oturandan, kalkandan, yürüyenden, koşandan, çalışandan, işsizden, çocuğundan, anasından yani ne olursanız olun ne yaparsanız yapın 70 milyonluk ülkede nüfus cüzdanlarında TC işareti olan herkes GSS primi ödeyecek. Bir kesim hariç milletvekilleri. Onlar ile yakınları GSS primi ödemeyecekler.

Öte yandan 70 milyonun tamamı 3 ila 10 YTL arasında muayene parası ödeyecek milletvekilleri ile yakınları ödemeyecekler.

Ayrıca, 70 milyonun tamamı özel hastanelere yüzde 30 oranında fark ücret ödeyecekler, milletvekilleri ile yakınları ödemeyecekler. Her hasta olan yattığı odayı beğenmezse yüzde 300 fark ödeyip özel odalarda yatabilecek ama milletvekilleri ile yakınları bu farkı ödemeyecekler.

Her hasta muayene için öğretim üyesi (doçent-profesör) yüzde 300 ücret farkı ödeyecek ama milletvekilleri ile yakınları bu farkı ödemeyecekler.

Her hasta aldığı ilaçlar için yüzde 20 katkı payı ödeyecek ama milletvekilleri ile yakınları ödemeyecekler.

Son olarak bugün 10 YTL olan muayene ücretlerinin kısa bir süre sonra 50 YTL’lere doğru gittiğini, katılım paylarının yüzde 50’lere doğru uçmaya başladığını hepimiz görecek ama gözlerimiz faltaşı gibi açılacak ama bu farkları milletvekilleri ile yakınları ödemeyecekler.

(Akşam Gazetesi)