İlk borsa başkanı Abidin Paşa’nın yazdığı “Borsa Risalesi: Hava Oyunları”, Osmanlı İmparatorluğu’nun finans tarihini aydınlatıyor. VakıfBank Kültür Yayınları’nın okura ulaştırdığı eserde, dönemin iktisat anlayışını, borsadaki gelişmeleri ve gerçekleştirilen işlem türlerini ortaya koyuyor.
1874 yılında “Konsolidenin Hava Oyunlarıyla Sâir Muamelât Hakkında Müstakrazât-ı Maliyyeye Dâir Risale” adıyla okura sunulan kitabı yayına hazırlayan Doç. Dr. Celali Yılmaz, çalışma hakkında, “Bu çalışma, Osmanlı finans tarihi için klasik kabul edilebilecek bir birincil kaynağı herkes için ulaşılabilir kılma çabasıdır” ifadesini kullandı.
Yılmaz, kitabın iki ana unsura dikkat çektiğini belirterek, “Dersaadet (İstanbul) Tahvilat Borsası’nın ilk komiseri (bugünkü adıyla ilk başkanı) Abidin Paşa’nın risalesi, Türk finans piyasalarının tarihsel olarak çözülmemiş olan iki temel problemine değinmektedir: finansal piyasalarda güven (eksikliği) ve kamu borçlanmaları (fazlalığı) sorunları.” diye konuştu.
Avrupa’dan İstanbul’a uzanan kriz
1873’te başlayıp 1890’ların ortasına kadar süren ve tüm Avrupa ülkelerini etkileyen ekonomik kriz İstanbul’da kontrol altına alınmak istendiği için Dersaadet Tahvilat Borsası bu süreçte organize bir şekilde faaliyete geçirildi. Kurumun başına da Abidin Paşa getirildi. “Hava Oyunları” risalesini böyle bir dönemde yazan Abidin Paşa, kitabının dört bölüm ve beş konuyu ele aldığını söylüyor.
Osmanlı’nın borçları: Kimle, ne zaman, ne kadar…
Kitaptaki ilk konunun, Osmanlı Devleti’nin borçlanma senetlerinin spot ve türev işlemlerine dair olduğunu belirten Abidin Paşa, şunları anlatıyor: “İkincisi, Osmanlı Devleti’nin bütün borçlanmalarının ne zaman, kimlerle yapıldığı, yıllık faizlerinin ne kadar olduğu, hangi aylarda ödendiği ve borçların anaparasının kaç sene içinde tamamen ödeneceği hakkındadır. Üçüncüsü, İstanbul’da bulunan bütün bankaların kuruluş tarihleriyle hisse senetleri, sermayeleri ve gördükleri işler hakkında açıklamalardır. Dördüncüsü, Avrupa bankaları hakkında aynı şekilde bazı açıklamalar ve beşincisi Osmanlı Devleti’nin mali ve idari yapısı ve diğer konular hakkında bazı değerlendirmeler içermektedir.”
VBKY’nin yayımladığı “Borsa Risalesi: Hava Oyunları”, dönemin iktisadi düşüncesini değerlendiren ve Osmanlı’nın son yüzyılının doğru anlaşılması bakımından önemli bir başucu kaynağı.
