Orta Doğu'yu sarsan gün: 7 Ekim'den bu yana neler oldu, hangi dönüm noktalarından geçildi, bundan sonra ne olacak?

Dönüm noktaları

ODTÜ'den Dr. Öğretim Üyesi Derya Göçer, bir yıllık sürecin askerî ve siyasî açıdan dönüm noktalarını şöyle sıraladı: 

- Husilerin İsrail’in Gazze’ye saldırılarını protesto etmek amacıyla Kızıldeniz’den geçen gemi trafiğine saldırıları önemliydi. Kasım 2023’te bu saldırılar başladı. 2024’ün yaz sonunda Husiler artık İsrail’in kendisine de saldırmaya başladı. Bu saldırılar Avrupa’daki otomotiv sektöründen Türkiye’deki ihracat girdilerine kadar birçok alanda aksamalar yarattı. İran’ın genel olarak temkinli ve tırmandırıcı olmayan tutumuyla da bir tezat oluşturdu. ABD ve İngiltere bir yandan, AB ülkeleri bir yandan farklı misyonlarla bu saldırıları durdurmaya çalıştılarsa da tam anlamıyla başarılı olamadılar.

- İsrail ve İran’ın karşılıklı saldırıları her ne kadar büyük bir zarar yaratmasa da bölgesel bir savaşın başlangıcı gibi yorumlanmaya açık olduğu için dönüm noktaları oluşturdu. Nisan 2024 ve Eylül/Ekim 2024 bu dönüm noktalarından oldu. İsrail yönetimi çok çeşitli şekillerde kendisine yönelik tehdidin baş mimarı olarak çerçevelediği İran rejimini doğrudan savaş için kışkırtmaya çalıştı. Bu açıdan Şam’daki İran büyükelçiliğine yapılan saldırı tam bir kışkırtmaydı ve karşılığında İran ilk defa İsrail’e doğrudan saldırdı. Burada diğer bölgesel aktörlerin bu kışkırtma çabalarına karşı nispeten soğukkanlı kaldığını ve çatışmayı tırmandıracak söylemsel hamleler yapmadıklarını da not etmek önemli.

- Lübnan’a hava ve kara saldırısı da kuşkusuz bölgesel açından önemli bir dönüm noktası. Hizbullah’ın liderinin öldürülmesi bu dönüm noktasının sembolü oldu. İsrail yönetimi yeni bir insani ve ekonomik kriz yaratmaktan çekinmediğini tüm bölge ülkelerine gösterdi. Körfez İşbirliği Teşkilatı bu saldırının ardından toplandı ve İsrail’in Lübnan’dan çekilmesi gerektiğine dair ortak bir deklarasyon yayımladı.

Türkiye ne yapacak?

Marmara Üniversitesi'nden Dr. Öğretim Üyesi Alagöz, Türkiye'nin bu tablodaki konumunu şöyle açıkladı: 

"Türkiye sınırlarında sıcak bir çatışma istemediği gibi nükleer silah sahibi bir komşu da istememektedir. Dillendiren kötü ya da iyi senaryoların her biri için Türkiye de kendi kırmızı çizgilerini belirlemektedir. Bu doğrultuda Türkiye’nin önceliği Irak ve Suriye’de PKK/YPG unsurlarıyla olan mücadeleyi devam ettirmek olacaktır."

Türkiye’nin hem farklı Arap ülkeleri hem de İran’la iletişim kanallarını açık tutması, ancak bağımsız konumunu korumasının önemli olduğunun altını çizen Göçer, Türkiye, ABD ve AB ülkeleri gibi müttefikleriyle bu konu özelinde daha fazla iletişime ve diplomatik müzakereye katılmasının bölgesel güvenliğe katkı sağlayacağına işaret ediyor. Ayrıca Türkiye'nin İsrail’i eleştirirken değerler ve uluslararası yasalar zemininde güçlü bir ses çıkarması ve "o ya da bu Filistin örgütünden ziyade Filistinlilerin ve artık Lübnan’daki sivillerin insan haklarını koruyan bir platformdan konuşması"nın yararlı olacağının altını çiziyor.

Orta Doğu’yu paramparça eden gün: 7 Ekim

7 Ekim sabahı, Hamas, Gazze’den İsrail’e yaklaşık 5 bin roket atarak “Aksa Tufanı Operasyonu”nu başlattı. İsrail istihbaratının güvenlik zafiyeti nedeniyle Hamas’ın silahlı kanadı El Kassam Tugayları, sınırı aşarak İsrail yerleşim yerlerine girmeyi başardı.

Hamas militanları sınır çitlerini aşarak paramotorlar ve sürat tekneleriyle İsrail'e karadan, havadan ve denizden saldırdı. Bu sızma esnasında bir müzik festivaline de saldırıldı ve buradan da rehin alınanlar oldu.

Saldırı sonucu bin 200'den fazla İsrailli hayatını kaybetti; bu, 1948'de İsrail'in kuruluşundan bu yana en ölümcül gün olarak kaydedildi. Hamas ayrıca aralarında asker ve sivillerin bulunduğu 253 kişiyi rehin aldı. Yaklaşık 100 rehinenin hâlâ Gazze Şeridi’nde tutulduğuna inanılıyor; bunların yaklaşık üçte birinin de öldüğü düşünülüyor. 253 rehinenin bir kısmı kasım ayındaki geçici ateşkes anlaşmasıyla serbest bırakılmıştı.

İsrail, 7 Ekim’de Hamas’ın sızma ve roket saldırılarından sonra savaş durumu ilan ederek Gazze'ye kapsamlı askeri operasyonlar başlattı.

Hamas militanları, sınır çitlerini aşarak İsrail topraklarına girdi.

Bir İsrail tankının yakıldığı anlar... 

8 Ekim’de Hizbullah da İsrail’e karşı ateşkes sağlanana kadar devam edeceğini söylediği bombardımanlara başladı. Çatışmalar, Lübnan’ın güneyi ve İsrail’in kuzeyi olan bölgede yoğunlaştı. 

19 Ekim’de İran’ın Yemen’deki müttefiki Husiler de Gazze ile dayanışma amacıyla İsrail’e ve Kızıldeniz’den İsrail’e mal taşıyan gemilere yönelik saldırılar düzenleyeceğini duyurdu. 

Husilerden ilk eylem

İsrail ordusu, Gazze’nin merkezine kara harekâtını 20 gün sonra başlatabildi

Hamas’ın 7 Ekim’deki saldırısının ardından İsrail ordusu, Gazze Şeridi’ne bombardımana başladı. Ancak kara harekâtı konusundaki belirsizlik günlerce devam etti. İsrail-Hamas savaşı 17’nci gününe girerken İsrail ordusunun Gazze’ye başlatması beklenen kara harekâtı konusundaki belirsizlik sürüyordu. O dönem ABD’nin Hamas’ın elindeki rehinelerin serbest bırakılması ve Gazze’ye daha fazla insanî yardım ulaştırılması için zaman kazanmak amacıyla İsrail’den kara harekâtını ertelemesini istediği ileri sürülüyordu.

İsrail ordusu, ancak 27 Ekim’de yani çatışmaların başlamasından 20 gün sonra tüm rehineleri serbest bırakma ve Hamas’ın “kökünü kazıma” sözü vererek Gazze’nin kuzeyinden başlayan geniş çaplı bir kara harekâtına başladı.

İsrail tankları Gazze'de

El Ehli Hastanesi saldırısı

17 Ekim’de Gazze Şeridi’ndeki El Ehli Hastanesi’ne yönelik saldırıda en az 100 kişi öldü. Hamas, saldırıdan İsrail’i sorumlu tutarken İsrail de patlamanın Filistinli grup tarafından fırlatılan bir roket nedeniyle olduğunu iddia etti.

Doktorlar, cesetlerin arasında basın toplantısı yaptı.

Cibaliya Mülteci Kampı’na saldırı

İsrail ordusu, 31 Ekim’de Cibaliya Mülteci Kampı’na saldırı düzenledi ve saldırıda 100’den fazla Filistinli hayatını kaybetti.

İsrail ordusu üst düzey bir Hamas komutanını ve diğer militanları öldürdüğünü açıkladı. BM insan hakları ofisi “bunların savaş suçu anlamına gelebilecek orantısız saldırılar olduğuna dair ciddi endişeler” olduğunu ifade etti.

El Şifa Hastanesi baskını

İsrail Savunma Kuvvetleri yüzlerce hastaya ve binlerce yerinden edilmiş insana ev sahipliği yapan El Şifa Hastanesi'ne baskın düzenledi. Bölgedeki yoğun çatışmalar nedeniyle hastane o ay boyunca fiilen kapalı tutuldu. Sağlık görevlileri, hastanenin elektriği kesildiğinde prematüre bebekler de dahil olmak üzere hastaların öldüğünü açıkladı.

İsrail ve ABD, Hamas’ın hastaneyi komuta merkezi olarak kullandığını iddia etse de hastane yönetimi ve doktorlar bunu reddetti.

İsrail askerleri, El Şifa Hastanesi'ne baskın yapıyor.

İlk ve şimdilik son ateşkes

21 Kasım’da İsrail ve Hamas arasında ilk ateşkes ilan edildi. Gazze’de rehin tutulan kadın ve çocukların karşılığında İsrail hapishanelerindeki Filistin mahkûmların takasını ve daha fazla yardımın Gazze Şeridi’ne ulaşmasını içeren ateşkes anlaşması kapsamında çatışmalara 4 gün ara verildi.

İsrail, Gazze’de yanlışlıkla üç rehineyi öldürdü

15 Aralık’ta İsrail güçleri Gazze’de yanlışlıkla üç rehineyi öldürdü. İsrailli bir yetkili, İsrail askerlerinin üç İsrailli rehineyi yanlışlıkla tehdit olarak algıladığını ve İsrail’in angajman kurallarına uymadığını söyledi. Konuyla ilgili basın brifinginde rehinelerin vurulmadan önce sivil kıyafetler giydikleri ve beyaz bayrak salladıkları ifade edildi. Bu olay, İsrail içinde savaşın yürütülmesine yönelik olarak en belirgin ve kitlesel eleştirilerin dillendirilmesine yol açtı. Özellikle yakınlarının, rehinelerin geri getirilmesi konusundaki eylemleri hâlâ devam ediyor.

Yotam Haïm, Samer Talalka ve Alon Shamriz

Hamas’ın üst düzey ismi, Beyrut’ta öldürüldü

Hamas siyasi bürosunun iki numaralı ismi Salih Aruri, 2 Ocak’ta Lübnan’ın başkenti Beyrut’ta meydana gelen bir saldırıda öldürüldü. ABD’li bir savunma yetkilisi, saldırıdan IDF’nin sorumlu olduğunu söyledi.

Aruri'nin öldürüldüğü apartman

Uluslararası Adalet Divanı’nda soykırım davası

Güney Afrika Cumhuriyeti, 11 Ocak’ta İsrail’e yönelik soykırım suçlamasıyla başvurdu.

Mahkeme, 26 Ocak’ta İsrail'e Gazze'deki Filistinli sivillerin zarar görmesini önlemek için önlemler alması gerektiği kararına vardı. Ancak mahkeme bir ateşkes çağrısında bulunmadı.

Mahkeme Başkanı Joan E. Donoghue tarafından okunan kararda heyet, İsrail'den Hamas'a karşı yürüttüğü savaşta soykırım ihtimalini engellemesini, Gazze'ye daha fazla yardım girmesine izin vermesini ve kışkırtmaya varan yorumları nedeniyle yetkililerine ve askerlerine yaptırım uygulamasını istedi.

Uluslararası Adalet Divanı'ndaki İsrail duruşması

“Un katliamı”

29 Şubat’ta Gazze’de temel gıda maddelerinin dağıtımı sırasında en az 118 Filistinli öldürüldü ve 760 kişi de yaralandı.

Hamas, İsrail'i kalabalığa ateş açmakla suçlarken İsrail ordusu ise yağmacılık yaptığını iddia ettiği kişilere “sınırlı ateş” açtığını ancak kurbanların ezilerek öldüğünü savundu.

Un katliamında ölenlerin cesetleri...

BMGK’dan ateşkes kararı

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), 25 Mart’ta İsrail ve Hamas arasında derhal ateşkes yapılmasını talep eden bir kararı kabul etti. Daha önce benzer kararları engellemek için birçok kez veto hakkını kullanan ABD, bu kez çekimser kaldı.

World Central Kitchen çalışanı 7 kişi, İsrail saldırısında öldü

1 Nisan’da Gazze'ye yardım götüren 7 World Central Kitchen çalışanı, İsrail hava saldırısında öldürüldü. Ekibin İsrail ordusundan izni vardı.

ABD Başkanı Joe Biden, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'ya İsrail'in insani koşulları derhal ele almaması ve yardım çalışanlarını korumaması halinde ABD politikasını yeniden değerlendireceğini söyledi. İsrail, Gazze'ye daha fazla yardım yolu açacağını duyurdu.

Askeri bir soruşturmanın ardından İsrail, yardım konvoyuna yönelik saldırıların askeri prosedürleri ihlal ettiğini ve “vahim bir hata” olduğunu söyledi. World Central Kitchen bağımsız bir soruşturma çağrısında bulundu.

Saldırıya uğrayan World Central Kitchen aracı

Suriye’deki İran konsolosluk konutuna saldırı

Yine 1 Nisan’da İsrail, Suriye’nin başkenti Şam’daki İran konsolosluk konutunu vurdu ve 7 Devrim Muhafızları Ordusu askerini öldürdü. Ölenler arasında Suriye ve Lübnan’daki Kudüs güçleri komutanı General Muhammed Reza Zahedi de bulunuyordu.

Şam'daki İran konsolosluk konutu

İran’dan misilleme; İsrail topraklarına ilk doğrudan saldırı

Tahran, 13 Nisan’da Suriye'deki konsolosluğuna yapılan saldırıya İsrail'e 300'den fazla insansız hava aracı ve füze ateşleyerek karşılık verdi. İran, ilk kez İsrail topraklarına doğrudan bir saldırı başlatmış oldu. Füzelerin çoğu, İran hükûmetinin yaklaşmakta olan saldırıyı önceden haber verdiği ABD ve bölgedeki diğer müttefiklerinin yardımıyla düşürüldü.

ABD kampüslerinde Filistin eylemleri

ABD New York’ta Columbia Üniversitesi’nde Filistinlilerle dayanışma göstermek isteyen öğrencilerin kurduğu barikat, 30 Nisan’da polis tarafından dağıtıldı. Polis, onlarca kişiyi gözaltına aldı. Ertesi sabah Los Angeles polisi de UCLA'daki protestoculara karşı harekete geçti. İsrail'in Gazze'deki askeri harekâtını protesto eden barışçıl gösteriler dalgası ABD üniversitelerinde yaygınlaştı.

ABD'li öğrenciler, Filistin'le dayanışma için kampüs içlerinde kamp kurdu.

Savaşı genişleten İsrail saldırıları; İsmail Haniye öldürüldü

Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ın sağ kolu Fuad Şükür, 30 Temmuz’da Beyrut’un güney banliyölerinde İsrail ordusunun düzenlediği “hedefli” saldırıda öldürüldü.

Hemen ardından 31 Temmuz’u 1 Ağustos’a bağlayan gece Hamas siyasi büro şefi İsmail Haniye, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın yemin töreni için gittiği Tahran’da kaldığı konuta düzenlenen saldırıyla öldürüldü.

Hamas lideri Haniye'nin öldürüldüğü konut

Ayşenur Ezgi Eygi, Batı Şeria'da öldürüldü

Türk asıllı ABD vatandaşı Ayşenur Ezgi Eygi, 3 Eylül'de, Batı Şeria'daki yerleşim karşıtı bir yürüyüş sırasında İsrailli keskin nişancılar tarafından öldürüldü. Eygi, Filistinli çiftçileri koruma kampanyasının bir parçası olarak Uluslararası Dayanışma Hareketi'nde (ISM) gönüllü olarak çalışıyordu. ABD Başkanı Joe Biden, Eygi'nin ölümüyle ilgili olarak "Öyle gözüküyor ki bu bir kazaydı, (kurşun) yerden sekerek kaza ile onu vurmuş" açıklamasını yaptı. 

Ayşenur Ezgi Eygi

Hizbullah’ın iletişim cihazları patlatıldı

Lübnan'da Hizbullah'a yönelik art arda iki büyük saldırı düzenlendi. İran destekli militan grubun kullandığı binlerce çağrı cihazı ve el telsizi patlatıldı. Saldırılarda aralarında çocukların da bulunduğu en az 37 kişi hayatını kaybederken, 3 bin 500'den fazla kişinin de yaralandığı bildirildi. Bu, 7 Ekim'de başlayan Gazze Savaşı'nın ilk gününden itibaren Hamas'ın yürüttüğü savaşa İsrail'in kuzey, Lübnan'ın güney sınırında destek veren Hizbullah için ağır bir darbe olarak değerlendiriliyor. Grubun lideri Hasan Nasrallah da "Ağır bir darbe aldık. Direnişin tarihinde daha önce görülmemiş düzeyde bir darbeydi" ifadeleriyle saldırının boyutunu kabul etti.

Hizbullah'a ait binlerce iletişim cihazı, eş zamanlı olarak patlatıldı

Hizbullah lideri Hasan Nasrallah öldürüldü

İsrail, Beyrut'un güney banliyölerine eşi benzeri görülmemiş bir baskın düzenleyerek en az altı konutu yerle bir etti. Otuz yılı aşkın bir süredir Hizbullah liderliği görevini yürüten Hasan Nasrallah öldürüldü. Hizbullah, Nasrallah’ın ölümünü ertesi gün duyurdu.

Nasrallah, yaklaşık 85 ton bombanın atıldığı bir saldırıda öldürüldü.

Lübnan’a kara harekâtı

İsrail ordusu, Lübnan’ın güneyinde “sınırlı” bir kara harekâtı başlattığını duyurdu. İsrail ordusu, Hizbullah güçlerinin Litani Nehri’nin ötesine çekilmesini istiyor ve savaş hedefleri arasına Lübnan’ın güneyinden ayrılmak zorunda kalan İsraillilerin bölgeye yeniden dönmesini de ekledi.

İran’dan bir misilleme daha

İran, 2 Ekim’de İsrail'in Hizbullah'a karşı yürüttüğü operasyona misilleme olarak İsrail'e bir balistik füze saldırısı başlattı. İsrail ordu radyosu, İran'dan İsrail'e yaklaşık 200 füze fırlatıldığını bildirdi. İran Devrim Muhafızları, saldırının Hamas Siyasi Büro lideri İsmail Haniye, Hizbullah lideri Hasan Nasrallah ve Nasrallah'ın da öldürüldüğü saldırıda öldürülen Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü bünyesinde görev yapan Tuğgeneral Abbas Nilfuruşan'ın öldürülmesine misilleme olduğunu açıkladı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İran'ın füze saldırısıyla "hata yaptığını ve bunun bedelini ödeyeceğini" söyledi. İran ise İsrail'e yönelik füze saldırısının "BM Şartı'nın 51. maddesine göre meşru müdafaa hakkı uyarınca" gerçekleştirildiğini belirtti.