1994’te The Marmara Oteli’ndeki patlama sonucu hastaneye kaldırılan ve 12 gün süren hayat mücadelesinin ardından 11 Ocak 1995’te yaşamını yitiren şair, yazar ve sinemacı Onat Kutlar'ın ölümünün üzerinden 22 yıl geçti.
Kutlar’ı 1975’te Türk Sinematek Derneği’nde asistanı olarak çalışmaya başlayan, daha sonra bugün Uluslararası İstanbul Film Festivali adıyla düzenlenen Sinema Günleri’ni kuran ekibin içinde onunla beraber yer alan Hülya Uçansu, Cumhuriye'ten Ezgi Atabilen'e anlattı:
- Yıllarca birlikte çalıştığınız Onat Kutlar’ı nasıl anlatırsınız?
Benzersiz bir cömertlik ve duyarlılık. Çok özel bir zekâ ve ihata yeteneği... Edebiyattan sinemaya, klasik müzikten fotoğrafa, sanatın çeşitli alanlarında derin bir bilgi birikimi ve yetenek... En zor zamanlarda dahi yaşamın sevinçlerini çoğaltmak için hiç vazgeçmediği güzel olanı paylaşma tutkusu... Aydınlık bir gelecek için inançla mücadele ve bütün bu anlattığım kişilik özelliklerinin yanı sıra inanılmaz bir alçakgönüllü tavır. Onat Kutlar’ı anlatabilmek için bu sıfatlar yeterli midir, bilemiyorum.
- Peki, sizce Onat Kutlar niçin önemli?
Onat Kutlar, yaşamı boyunca doğru bildiği ilkelerden ve değerlerden vazgeçmediği için, edebiyat ve sinema gibi kültürel alanlardaki üretimiyle ülkesini çağdaş bir dünyada hep ileriye taşımak istediği için, bir sanatçının ülkesinin politik sorumluluğunu taşıması gerektiğine inandığı için, henüz ‘90’lı yıllarda yakın gelecekte ülkeyi bekleyen kültürel ve siyasi tehlikeleri öngörüp yazılarında hiç korkmadan uyardığı için önemlidir.
"Çürüyüş ivme kazanıyor"
- Ülkedeki siyasi gelişmeler Onat Kutlar’ı bugün bir kere daha haklı çıkıyor... O yüzden onu hatırlamak bugün çok daha başka bir anlam kazanmıyor mu?
Kutlar’ı kaybedeli 22 yıl oldu. Yaklaşık bir çeyrek asır. Bu süreçte ne yazık ki çağdaş kültürel değerlerimiz ağır bir erozyona uğradı. Bu çürüyüş her gün hızlanarak ivme kazanıyor. Çağdaş demokrasinin değerlerini koruma kavgası verenlerin sayısı günden güne azalıyor, konuşanlar susturuluyor, cezalandırılıyor. Onlar artık azınlıkta ve sistemli olarak sindiriliyorlar. İşte bütün bu nedenlerden ötürü Kutlar gibi geri çekilmeyen, kalemini satmayan, doğru bildiğinden şaşmayan ilkeli bir insanın bu topraklardan geçtiğini unutturmamak her zamankinden de önemli. Umudun azaldığı zamanlarda “ışığa” hep ihtiyaç vardır.
- Bugünkü Onat Kutlar’lar için ne dersiniz? Günümüzde aydınlara, gazetecilere, akademisyenlere, sanatçılara yapılan baskıları da hesaba katarak Kutlar’ı yitirdiğimiz 90’ları ve bugünü nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ülkemiz, dünya demokrasi tarihinde ne yazık ki çok ağır adımlarla yol almaya çalışıyor, hep yara bere içinde. ‘50’lerde çok partili döneme geçtikten sonra da aydınların üzerindeki baskılar azalmamış, artmıştı. Politik baskı günümüze dek farklı kimliklerle hep sürdü. 12 Mart’lar, 12 Eylül’ler geride kaldı derken, şu dönemde özgür düşünce ve ifade özgürlüğünün şiddetli baskı altına alındığı sürece tanıklık ediyoruz. Gözaltında ve tutuklu olan gazeteci sayısı kaç oldu?
- Bugün tutuklu gazeteci sayısı 147...
Onat Kutlar’ın uğruna yaşadığı çağdaş dünyanın ilke ve değerlerini koruyan ilerici aydınlar bugün de var ve her zaman da olacak. Demokrasiye giden yol uzun ve zor, ama vazgeçilmez. Başka türlüsü olabilir mi?
Anma etkinlikleri
Onat Kutlar, bugün saat 12.00’de Aşiyan’daki mezarı başında anıldı. Kadıköy Belediyesi’nin Caddebostan Kültür Merkezi’ndeki (CKM) anma etkinliği ise 20.00’de düzenlenecek. Video gösterisiyle başlayacak gecede, Onat Kutlar’ın yaşamının ve yaratıcı kimliğinin çeşitli yönlerini Filiz Kutlar, Ali Sirmen, Işıl Özgentürk ve Hülya Uçansu anlatacak. Gecede Şems Trio ve Film Müzikleri Orkestrası da Onat Kutlar’ın senaryosunu yazdığı filmlerin müziklerini seslendirecek. Anma etkinliğine herkes davetli.
Kutlar anısına düzenlenen “Sinematek Yaşıyor!” gösterimleri de devam ediyor. Martin Scorsese imzalı “Taksi Şoförü” filminin gösterimi, 13 Ocak Cuma 20.30’da yazar Ahmet Ümit’in sunumuyla CKM’de.
Onat Kutlar kimdir?
1959 yılında yayınlanan İshak ile 1960 yılında Türk Dil Kurumu ödülünü kazandı. Fethi Naci'ye göre, İshak, dünya edebiyatında büyülü gerçekçilik akımının ilk örneklerinden biri olarak değerlendirilmelidir.
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ndeki öğrenimini, son dersinin sınavına girmeyerek, bıraktı ve felsefe okumak amacıyla Paris'e gitti. İki yıl sonra döndüğünde bir süre Doğan Kardeş Dergisi'nde çalıştı.
1965'te Türk Sinematek Derneği'ni ve Yeni Sinema dergisini kurdu. 1965-1976 yılları arasında, Türkiye'ye dünya sinemasının kapılarını açan Türk Sinematek Derneği'ni yönetti. Yusuf ile Kenan, Hazal ve Hakkâri'de Bir Mevsim adlı yurtdışı ve yurtiçi festivallerde çok ödüllü filmlerin senaryolarına imzasını attı. 1985'te Berlin Film Festivali'nde jüri üyeliği yaptı.
İstanbul Film Festivali Düzenleme Kurulu'nda ve İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı İcra Kurulu'nda görev yaptı. 1994 yılında Fransız hükümetince verilen L'Ordre des Arts et des Lettres ödülüyle onurlandırıldı.
30 Aralık 1994'te Cafe Marmara'ya bırakılan bombanın patlaması sonucu ağır yaralandı. Aynı patlamada arkeolog Yasemin Cebenoyan da yaşamını yitirdi. Kutlar, 11 Ocak 1995'te yaşamını yitirdi ve Aşiyan Mezarlığı'na defnedildi. Olay, İBDA-C tarafından üstlenilse de faillerin yakalanmasıyla PKK tarafından düzenlendiği ortaya çıkmıştır. Onat Kutlar Gazel Kutlar ve Mazlum Kutlar isimli iki oğul sahibidir.
