24 Haziran’da yapılacak cumhurbaşkanlığı ve genel milletvekili seçimlerine giden süreçte kamuoyunda en çok tartışılan konulardan biri, “Cumhurbaşkanlığı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki (TBMM) çoğunluğun farklı parti veya ittifaklarda olması durumunda yaşanacaklar” oldu.
Böyle bir durumda sistemin “kilitlenebileceği” yorumu, seçimlerin tekrarlanabileceği yolundaki iddiayı da gündeme getirdi. TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı ve AKP İstanbul Milletvekili Prof. Dr. Mustafa Şentop’un da bunu destekler nitelikteki açıklamaları, uzun süre tartışıldı:
"Kanunla düzenlenecek birçok alan var. Biz cumhurbaşkanına kararname çıkarma yetkisi de verdik. Bu yetkiyle cumhurbaşkanı Meclis’in kanun çıkarmasına özel olarak gerek duymadan, kararnameyle icra yetkilerini kullanabilir. Ancak Meclis, bütçe üzerinden bir engelleme yapabilir. Gerçi biz bu sistemle, bu tür ihtilafları minimize edecek mekanizmaları da kurduk. Vetodan sonra zorlaştırıcı veto dediğimiz salt çoğunlukla kanunu geçirme zorunluluğu getirdik. Cumhurbaşkanı, bütçenin vaktinde hazırlanmaması hâlinde geçici bütçe yapıp devam edebilecek. Tabii bu da Meclis denetiminde olacak.
"(...) Ancak aradaki ihtilaf düşmanlığa varırsa belirlediğimiz bir çıkış yolu da var. Meclis’in beşte üç çoğunlukla seçimleri yenileme kararı alması -ki böyle bir durumda Meclis kendi seçimiyle beraber cumhurbaşkanlığı seçimini de yeniliyor- veya cumhurbaşkanının kendi seçimini ve meclisin seçimini yenileme kararı alması…"
Cumhurbaşkanı kararnameleri
hükümsüz kalabilir
Peki, cumhurbaşkanı ile parlamentoda çoğunluğu sağlayan parti/ ittifakın farklı olması durumunda sistem nasıl "tıkanır"?
"Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi"nin yüzde 51.4 "evet" oyuyla kabul edildiği anayasa değişikliği, cumhurbaşkanına yardımcılarını ve bakanları atama, yürütme yetkisine ilişkin konularda kararname çıkarma, üst düzey atamaları yapma, bakanlıkları kurup, kaldırma yetkilerini veriyor.
Anayasanın 2709 sayılı kanunun 104'üncü maddesine göre, cumhurbaşkanının yürütme yetkisine ilişkin konularda çıkardığı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Meclis'in aynı konuda kanun çıkarması durumunda hükümsüz hâle gelebiliyor.
Meclis, OHAL ilanını kaldırabilir
Cumhurbaşkanı yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hâl (OHAL) ilan edebiliyor ve bu, aynı gün Meclis'in onayına sunuluyor.
Madde 119'a göre, bu durumda Meclis tatilde ise derhâl toplantıya çağırılır ve gerekli gördüğü takdirde OHAL'in süresini kısaltabilir, uzatabilir veya uygulamayı kaldırabilir.
OHAL sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri de üç ay içinde Meclis'te görüşülüp karara bağlanmak zorunda. Aksi hâlde kendiliğinden yürürlükten kalkıyor.
Cumhurbaşkanına soruşturma açılabilir
Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla 301 milletvekilinin (TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebiliyor.
105'inci maddeye göre, bu durumda Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşüyor ve 360 milletvekilinin (üye tamsayısının beşte üçü) gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebiliyor.
Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen cumhurbaşkanı, seçim kararı da alamıyor.
HSK üyeleri değiştirilebilir
159'uncu maddeye göre, 13 üyeli Hakim ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) 7 üyesini Meclis seçiyor. 4 yıllığına seçilen bu üyelerin profili muhalefetin çoğunlukta olacağı bir Meclis’te değişebileceği konuşuluyor.
Meclis başkanının da muhalefetin adayları arasından belirleneceği bir tabloda komisyonlardaki etkinlik de muhalefete geçiyor. Bu da yasa yapım sürecini muhalefet lehine doğrudan etkiliyor.
Seçimler yenilenebilir
116'ncı maddeye göre Meclis, 360 milletvekili ile birlikte seçimlerin yenilenmesine karar verebiliyor. Bu durumda genel milletvekili seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılıyor.
Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, genel milletvekili seçimleri ile cumhurbaşkanlığı seçimi yine birlikte yapılıyor.
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde, cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabiliyor.
"Bütçe kanunu yürürlüğe konmazsa..."
Yeni sisteme göre, cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini malî yılbaşından en az yetmiş beş gün önce Meclis'e sunacak. Bütçe komisyonunda görüşülen ve elli beş gün içinde kabul edilmesi öngörülen metin, daha sonra Genel Kurul'da görüşülecek ve malî yılbaşına kadar karara bağlanacak.
161'inci maddeye göre, bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması hâlinde, geçici bütçe kanunu çıkarılıyor. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanıyor.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, söz konusu maddeyi şöyle yorumluyor:
"Bu yolla parlamento, cumhurbaşkanı tarafından önüne getirilen bütçeyi reddederse önceki yıl bütçesinin artırılarak uygulanması gibi bir otomatik uygulama zorlamasıyla önüne getirilen bütçeyi kabul edip onama baskısı altına alınmış olmaktadır."
RTÜK'ün yapısı
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Meclis tarafından seçilen dokuz üyeden oluşuyor. Başkan ve başkanvekili son olarak 2017'de belirlenen RTÜK'te, üyelerin görev süresi 6 yıl.
Sandalye dağılımı, partilerin seçimde aldığı oy oranına göre belirleniyor. Bugün (22 Haziran 2018) 4 AKP'li, 2 CHP'li, 2 MHP'li ve 1 HDP'li vekilden oluşan RTÜK'te de üstünlük, parlamento çoğunluğunu sağlayan parti/ittifakta olacak.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'un tam metni için tıklayın
