ABD'de Les Turner Amiyotropik Yanal Skleroz (ALS) Araştırma Laboratuvarı'nın kurucu başkanı Dr. Hande Özdinler, "ALS hastalığıyla ilgili buluşlar ışık hızıyla gelişiyor. Şu anda araştırma yapmak için en heyecanlı ve güzel günler yaşanıyor" diyor.
Türkiye’de öğretim görevlisi olma başvurusu reddedildikten sonra Harvard’da Nöroloji Bölümü öğretim görevlisi olarak çalışamaya başlayan Dr. Hande Özdinler, Radikal gazetesinden Gülbin Özbey’e ALS hastalığı üzerine yapılan çalışmaları anlattı. Özbey’in “Türk bilim kadını ALS'ye ışık hızıyla müdahale ediyor!” başlığıyla yayımlanan (21 Ağustos 2014) söyleşi şöyle:
Türk bilim kadını ALS'ye ışık hızıyla müdahale ediyor!
Sosyal medyada başlayan ‘Bir Kova Buz’ kampanyası büyüyerek sürüyor. Ünlüler buz dolu bir kovayı başından aşağı döküyor, üç kişiye meydan okuyor ve bunu sosyal medyada video olarak yayınlıyor. Kimler katılmadı ki? Bill Gates’ten David Beckham’a, Justin Bieber’dan Arda Turan’a, yakından takip ettiğimiz pek çok ünlü kampanyaya destek verdi. Bu kampanya önemli bir hastalığa, ALS’ye destek için başlatıldı. Ve önemli bir gelir elde edildi. Videoları yakından takip ediyoruz. Peki ALS hastalığını gerçekten tanıyor muyuz?
ABD’nin en saygın eğitim kurumlarından Chicago’daki Northwestern Üniversitesi’nde Les Turner ALS Araştırma Laboratuarı’nın kurucu başkanı bir Türk… Dr. Hande Özdinler 1998 yılından beri Amerika’da yaşıyor. Özdinler, Türkiye’de öğretim görevlisi olmak için başvurmuş ancak bu talep reddedilmiş. Bunun üzerine Harvard’a gitmiş ve nöroloji bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlamış. Hikâyesinin ve ALS ile mücadelesinin detaylarını Özdinler’e sorduk.
Northwestern Üniversitesi’nde ALS bölüm başkanlığına seçilme sürecinizi anlatır mısınız?
Harvard'da yaptığımız çalışmalarda beyinde ölen motor nöronları izole eden ve onları kültürde çalıştıran ilk grup olduk ve bu yayınımızla çok büyük bir başlangıç yaptık. İlk defa beyinde ölen motor nöronları izole edilebilecek ve çalışabilecekti. ALS ve diğer hastalıklarda genelde beyin pek çalışılmaz. Çok komplike ve çok zor diye beyni es geçerler. Ama biz beynin önemini biliyoruz. Zorluklarla mücadele etme ruhuyla zor bir yöntemi çalıştırdık ve başardık. Tam 2 sene boyunca deneylerim hep sonuçsuz çıktı, ben yılmadım ve sonunda o hücreler bana sırlarını açtılar. ALS çok karmaşık bir hastalık, birçok nedeni var. Çok fazla bağ var bunların hepsini birden görebilmek çok zor.
Harvard’dan ödül aldı
“Harvard'dayken senede 2-3 kişiye verilen Harvard Center for Nervous System Repair ödülü bana verildi. Bu çok prestijli bir ödül ve bunu alan ilk ve tek Türk benim. Bu ödül sayesinde dünyada ALS konusunda bir numara olan iki kişiden birden eğitim alma şansına eriştim. Birisi Dr. Brown, diğeri Dr. Macklis… Bu bana hem beyni hem de omurilik biyolojini anlamam için müthiş bir fırsat verdi. O sırada Northwestern Üniversite'si yepyeni bir ALS laboratuarı kurmak istiyordu. Beni aradılar, ben de beyindeki motor nöronlar için bir merkez kurmak istediğimi söyledim. Kabul ettiler ve böylece ben de beyinde olan motor nöronları araştıran laboratuarın kurucu başkanı olarak göreve başladım.”
ALS hastalığıyla ilgili son gelişmeler neler?
ALS hastalığıyla ilgili buluşlar ışık hızıyla gelişiyor. ALS şu anda araştırma yapmak için en heyecanlı ve güzel günlerini yaşıyor. Hastalığın nedenlerini teker teker öğreniyoruz. Mitokondri bozukluğu, akson transport bozukluğu, ekcitotoxisite, astrogliosis, immune reaksiyonlar, daha birçok sebep... İşin garip tarafı hepsinin dışa vurumu aynı. Hastalar farklı sebeplerden bu hastalığa yakalanmış olsalar da hep aynı semptomları gösteriyorlar. Bu da hastalığın tedavisini zorlaştırıyor.
Belirtileri ve tedavisinden bahseder misiniz?
Birçok hastada farklı olabilir. Örneğin ellerde, ayaklarda, bacaklarda güçsüzlükle başlayabilir, dil dönmesinde güçsüzlük, konuşma bozukluklarıyla başlayabilir. Genelde kas kasılmaları, kaslarda güçsüzlük olarak kendini gösterir. Tedavisi maalesef yok. Bir tane ilaç var ama o da en iyi ihtimalle ömrü 6 ay uzatıyor. İlacın astrositler üstüne etkisi var, onların motor nöronlara zarar vermesini yavaşlatıyor. Daha çok ve daha etkili ilaç bulmalıyız.
Siz nasıl çalışmalar yapıyorsunuz?
Biz çalışmalarımıza direkt motor nöronları kattığımız için onlara direkt soru soruyoruz ve onlardan direk cevap alıyoruz. Onlara “sen neden hastalandın bakayım” diye soruyoruz, senin hangi geninin ekspresyonu azaldı, hangisi arttı, hücresel faaliyetlerinin hangisini artırdın, hangisini yavaşlattın, hangi proteini yapıyorsun, o proteinlerin birbirleriyle etkileşimi nasıl, sen bu verdiğimiz kimyasallardan hangisini sevdin, bunlardan hangisi senin aksonunu sağlıklı yapıyor diyoruz o da bize cevap veriyor. Şu anda o bilgileri topluyoruz. Müthiş güzel bilgilere ulaşıyoruz. Bizim çalışmamızın önemi, direkt motor nöronla arkadaşlık ediyoruz. Çok büyük ve önemli buluşlar olacağından eminim.
Hastalığa destek için başlatılan buz kovası kampanyası hakkında ne düşünüyorsunuz?
Müthiş bir şey! ALS için aslında sadece ALS hastalarının meydan okuması gerekmiyor. Bu, aslında ALS olmayanlar için de bir imtihan. Çünkü ALS bir insanlık dramı. İnsan olduğunuz halde, bir insan gibi düşünüp, bir insan gibi hissedip, bir insan gibi yaşayamama durumu. Şimdi biz bu dramı yaşayan dostları yalnız mı bırakacağız yoksa onların bu savaşında onlara yardım mı edeceğiz? Ben yardım etmeyi seçiyorum… Bilimle, araştırmayla, güler yüzle yardım etmeyi seçiyorum...
