Neden 'İngiltere' diyoruz?

T24 - Neden ''İngilland'' veya ''İngilya'' değil, ''İngiltere'' diyoruz? Yüzlerce yıl ''Portakal'' olan ülkenin adı nasıl 'Portekiz'' olmuş?

Bu soruların ilginç yanıtlarını Sevan Nişanyan Taraf gazetesindeki ''Kelimebaz'' adlı köşesinde verdi. Nişanyan'ın (07.11.2009) ''İngiltere'' başlıklı yazısı şöyle...

İngiltere

Neden tere? Yani neden İngilland yahut İngilya veya İngilistan değil? Frenk ne zaman Fransız olmuş? Yüzlerce yıl Portakal olan memleketin adı nasıl Portekiz’e dönmüş? Bu soruların cevabı üzerinden Türkçenin tüm kültürlerarası ilişkiler tarihini yazmak mümkün. Köşeyazısı değil kitap olur vallahi.

İtalyanca İnglaterra (eski imlası İnghilterra) ve Fransızca Angleterre, ikisi de “İngiliz toprağı” demek. Terra = toprak, arazi. Biz İtalya’dan mı almışız, Fransa’dan mı? Karar vermek zor. 1680’de henüz İngiltere yok, Meninski sözlüğü hem milletin hem ülkenin adına İngilîz/İngilîs demiş. Tere 18. yüzyıl sonlarına doğru zuhur ettiğine göre Fransızcadan aktarılmış olması daha muhtemel bence. Fransızcanın uluslararası diplomasi dili olmasıyla bizimkilerin buna ayak uydurması aşağı yukarı o devirdedir.

17. yüzyılda hâlâ França ve Françalu revaçta, ama ufak ufak Fransa da başlamış bile. İlki tabii İtalyancadır, /s/li biçimi ise Fransızca. Peki Fransız ne? Rahmetli Tietze Venedikçe Franzès biçimine dikkat çekmiş, ben de ona kanmışım. Ama sonradan düşündüm, français sıfatı bugünkü Fransızcada /franse/ diye okunur gerçi ama ta 18. yüzyıla dek sondaki /s/ yutulmazdı, eril hali bile /fransez/ olurdu. Asıl oradan olmalı.

Nemçelü’nün Alman olması da yine Fransız ekolünün etkisidir; en erken 1780’lerde örneğini buldum. Sırpça ve bilumum diğer Slav dillerinde nemeç/niemçi vs. “yabancı” demektir. Almanlara bu adı vermişler, “gâvur” niyetine. Osmanlı da Doytiş yahut Totış filan diyeceğine tutmuş Rumelili ahalinin kullandığı Nemçe adını benimsemiş, ta 14. yüzyılda. Kazara Türklerin o devirde Almanlarla biraz daha yakın teması olsaydı bugün “Meşhur Totış şairi Goethe” diye konuşuyor olacaktık belki de.

Ülke adı da Totışistan? (Deutsch’un aslı Teut’sch malum.)

Bu konuyu sevdim, yarın devam edeyim.