Kadının soyadı düzenlemesi: AKP’de üç seçenek tartışılıyor

Ayşe Sayın
BBC Türkçe, Ankara

Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), 9. Yargı paketinde yer alan “kadının soyadı” düzenlemesini yeniden değerlendirme kararı aldı.

Bu çerçevede, “kadının bekarlık soyadını ancak kocasının soyadıyla birlikte kullanabilmesini” öngören maddenin, 9. Yargı paketinden çıkarılarak, yeni yasama yılına bırakılması gündemde. Üç farklı seçeneğin tartışıldığı AKP’de, öne çıkan formül ise kadına, istemesi halinde yalnızca bekarlık soyadını kullanma hakkını tanıyacak şekilde değişiklik yapılması yönünde.

Anayasa Mahkemesi, evlenen kadının bekarlık soyadını, ancak eşinin soyadıyla birlikte kullanabilmesine olanak tanıyan Medeni Kanun hükmünü geçen yıl, “eşitlik” ilkesine aykırı bularak iptal etti.

Kadının evlendikten sonra da bekarlık soyadını kullanmaya devam etmesinin yolunu açan iptal hükmü doğrultusunda da TBMM’ye yeni düzenleme için 9 aylık süre verdi. Bu süre 28 Ocak 2024’te doldu ve o günden sonra evlenen kadınların kendi soyadlarını kullanmaları konusunda bir “yasal boşluk” söz konusu.

AKP, yasal boşluğun giderecek yeni düzenlemeyi, Vergi Paketi’nin ardından TBMM Genel Kurulu’nun gündemine gelecek olan 9. Yargı Paketi’ne koydu. Hazırlanan yasa teklifinde, AYM’nin iptal gerekçesi dikkate alınmadı ve kadının soyadını yine ancak eşinin soyadıyla birlikte kullanabileceği öngörüldü.

Paketten çıkarılması nasıl gündeme geldi?

Ancak kadın örgütleri ve muhalefet partileri Anayasa Mahkemesi’nin iptal gerekçesinin dikkate alınmadığını belirterek, düzenlemenin ya paketten çıkarılmasını ya da kadının bekarlık soyadını tek başına kullanmasını sağlayacak düzenleme yapılması gerektiğini savunarak, bu maddeye itiraz ediyor.

AKP içinde bu düzenlemeden rahatsızlık olduğu kulislere yansıdı. CHP, bu düzenlemeden vazgeçilmemesi halinde, 9. Yargı Paketi’nin görüşmelerinde engelleme kararı aldı.

Paketin TBMM Adalet Komisyonu’ndaki görüşmelerinde de “soyadı” düzenlemesinin paketten çıkarılması konusunda iktidar ve muhalefet arasında uzlaşma arayışı başladı ve bu konudaki karar Genel Kurul sürecine bırakıldı.

CHP’nin kadın ve aileden sorumlu gölge bakanı Aylin Nazlıaka, geçen pazartesi günü Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Mahinur Özdemir’i ziyaret etti. Nazlıaka, görüşmede kadının soyadı konusunun da gündeme geldiğini belirterek, soyadı düzenlemesinin paketten çıkarılacağını açıkladı.

'Yeni yasama yılına kalabilir'

BBC Türkçe’ye konuşan AKP kurmaylarına göre soyadı düzenlemesi büyük bir olasılıkla paketten çıkarılacak.

AKP’nin bu düzenlemeyi paketten çıkarmayı gündeme almasının temel nedeninin, Meclis çalışmalarını hızlandırmak olduğu belirtiliyor. Meclis’in Ağustos ayı başında tatile girmesi planlandığı için muhalefetin itiraz ettiği tartışmalı düzenlemelerin, bir sonraki yasama yılına bırakılması bir seçenek olarak düşünülüyor.

Muhalefet tarafından düzenlemenin paketten çıkarılması olumlu karşılanıyor. Ancak bu, iktidar partisinin yeni düzenleme yapmaktan vazgeçtiği anlamına gelmiyor. Şu andaki yasal boşluk önemli bir sorun doğurmasa da Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı nedeniyle, yeni bir düzenleme yapılması zorunlu.

'Ayrı soyadı çocuğu olumsuz etkiler'

AKP kurmayları da 9. Yargı paketinden çıkarılsa da yeni yasama yılında mutlaka yeni bir düzenleme yapılacağına işaret ediyorlar. AKP kulislerinde yeni düzenlemenin nasıl olacağı konusunda ise üç seçenek konuşuluyor.

Bazı parti kurmayları, soyadı düzenlemesinin yeni yasama yılına bırakılabileceğini, ancak, mevcut düzenlemeden vazgeçilmemesi gerektiğini savunuyor. Gerekçe olarak da, kadının sadece bekarlık soyadını kullanmasının aile birliği ve çocuk açısından sorun yaratacak olması gösteriliyor.

Anne ve babanın ayrı soyadı kullanmalarının çocuk üzerinde olumsuz etki yaratacağı ve çocuğun hangi soyadını kullanacağının tartışma konusu olabileceği ifade ediliyor. Adalet Bakanlığı’nın da görüşünün bu yönde olduğu belirtiliyor.

'Boşluk devam etsin, kadın soyadını kullansın'

Tartışılan bir başka seçenek ise yeni yasal düzenleme için acele edilmemesi. Anayasa Mahkemesi’nin Meclis’e yeni yasal düzenleme yapmak için verdiği sürenin geçen Ocak ayında dolduğuna dikkat çekilerek, bu durumun şimdiye kadar olumsuz sonuç doğurmadığı ifade ediliyor.

Bu konuda, “ Zaten yönetmelikler hala yürürlükte, yani kadın iki soyadını da, eşinin soyadını da kullanabiliyor. Yönetmeliğe itiraz ederek, kadın şu anda kendi soyadını da kullanabilir” görüşü dile getiriyorlar.

AKP içinde ağırlık kazanan seçeneğin ise Anayasa Mahkemesi’nin iptal gerekçesi dikkate alınarak, kadının bekarlık soyadını tek başına kullanmasına olanak sağlanması olduğu belirtiliyor.

Bu konuda mevcut teklif metnindeki, “Kadın evlenmekle kocasının soyadını alır” hükmünün korunarak, “Kadın istemesi halinde, kocasının soyadıyla birlikte evlenmeden önceki soyadını veya sadece önceki soyadını kullanabilir” ifadesinin eklenebileceği ifade ediliyor.

Bazı AKP kurmayları, muhalefetin de bu düzenlemeye karşı çıkmayacağına işaret ederek, teklif metninden çıkarılmasına gerek kalmadan yasalaştırılabileceğini ifade ediyorlar. Ancak bu konudaki nihai kararın Genel Kurul’daki görüşme sürecinde netleşmesi bekleniyor.

Sadece 825 kadın kendi soyadını kullanıyor

Kadına bekarlık soyadını kullanma izni verilmesini savunanlar, bunu yapılan etki analizlerine dayandırıyor.

Türkiye’de çok az sayıda kadının sadece bekarlık soyadını kullandığı, o nedenle yasal düzenleme yapılmasının uygulamada bir sıkıntı yaratmayacağı ifade ediliyor.

Etki analizlerine göre, Türkiye’de yaklaşık 42 milyon evli çift bulunuyor. Evli kadınların sadece 825’i, aldırdığı mahkeme kararı doğrultusunda, bekarlık soyadını kullanıyor.

Yaklaşık 21 milyon kadından, hem bekarlık hem de eşinin soyadını kullanan kadınların sayısı ise 975 bin dolayında. Kadınlar, sosyal hayatlarında yaşayabilecekleri sorunlar, statü, çocuğuyla aynı soyadı taşımak istemesi gibi nedenlerle eşinin soyadını kullanmayı tercih ediyor.