İzmir'in Seferihisar İlçesi'ndeki Teos antik kentinde sürdürülen çalışmalarda günışığına çıkarılan 2 bin 200 yıllık yazıt, Anadolu'daki en kapsamlı 'kira sözleşmesi'ni ortaya koydu.
1 kefil ve kentin ileri gelenlerinden oluşan 6 şahitle yapılan sözleşmede, içerisinde binalar bulunan arazinin uygun kullanılmaması durumunda uygulanacak cezalar da yer alıyor.
Yazıtın Dionysos Tapınağı'nın batısındaki alanda bulunduğunu belirten Kazı Başkanı Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Musa Kadıoğlu ise "Yazıt Teos'un Hellenistik dönemdeki sosyal yaşamı ve hukuk sistemi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir" dedi.
Kazı ekibinde yer alan Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Adak ise çok ayrıntılı kira anlaşmasının 58 satırdan oluştuğunu, bu yazıtın antik dünyada başka bir örneğinin olmadığını söyledi.
Doğan Haber Ajası'ndan (DHA) Selma Kunar'ın haberine göre, Kazı ekibinde yer alan Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Adak, Ionia'nın önde gelen kentlerinden biri olan ve M.Ö 1100'de kurulan Teos antik kentiyle ilgili Herodot'un bilgiler verdiğini hatırlattı.
Prof. Dr. Adak, "Herodot bu kentle ilgili 'Dünyanın en ılımlı yerinde' der. Kent, günümüzde Seferihisar ilçesi sınırlarındadır. 1960'lı yıllarda da kazılar yapıldı ama, 2010 yılından bu yana kazılar Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Musa Kadıoğlu başkanlığında sürüyor" dedi.
Yazıtlarla bir kentin omurgasını çıkarabiliyoruz
Teos'ta pek çok yazıt olduğunu kaydeden Prof. Dr. Mustafa Adak sözlerini şöyle sürdürdü:
"Yazıt açısından Teos, Anadolu'nun en verimli ve yazıtların içeriği açısından en tatmin edici kentlerden biri. Yazıtların değerlendirilmesiyle o kentin sosyal, idari, dini yapısı belirlenebiliyor. Bir anlamda kentin omurgasını çıkarabiliyorsunuz. Özellikle Hellenistik ve Roma dönemi hakkında çok güzel bilgiler veren yazıtlar arasında vakıf yazıtları, kral mektupları ve başka kentlerle yapılan anlaşmalar var. 2010 yılına kadar Teos'tan çıkarılan 200 yazıt biliniyordu. Bizim çalışmalarımızla birlikte yazıt sayısı ikiye katlandı. 2016 yılında yaklaşık 400 yazıt oldu. Bu yazıtların hepsini yüzeyde bulmadık. Kazı esnasında da bulundu."
Bir kira sözleşmesi
2016 yılı kazı çalışmalarında çok sayıda yazıt kopyaladıklarını kaydeden Prof. Dr. Adak şunları anlattı:
"Ancak yazıtlar arasında birisi gerçekten çok ilginç. İçeriği epeyce zengin. Yaklaşık 1.5 metre yüksekliğinde bir mermer stele bir anlaşma yazılmış. Anlaşma 58 satırdan oluşuyor. Çok ayrıntılı bir kira anlaşması. Yazıtın içeriğine göre kentin Gymnasium'ndaki 20 ile 30 yaş grubundaki Neoslar, Teos'lu bir vatandaştan bir miras edinmişler. Şahıs, içinde yapılar, köleler, kutsal sunak bulunan arazisini Neoslar'a bağışlamış. Neoslar da çeşitli masraflarını karşılamak ve her yıl düzenli olarak o araziden gelir elde etmek için kiraya vermişler. Yazıtta arazi önceden kime aitti? İçinde neler var? Hepsi anlatılmış. Bir kutsal sunaktan da söz edilmiş. Neoslar sözleşmede 'kutsal' olarak nitelendirilen bu araziyi yılda 3 gün kullanmak istediklerini bile belirtmişler. O dönemde de arazilerden devlet tarafından vergi alınıyordu ancak arazi 'kutsal' olarak nitelendirildiği için vergiden muaf tutulmuş. Anlaşılan arazi açık artırmayla kiralanmış. Bir tellal tutulmuş ve herkese duyurulmuş. Bazı kişiler talip olmuşlar. Daha sonra kimin kiralayacağına karar verilmiş. Kiralayanın ismi yazıtta belirtiliyor."
1 kefil 6 şahit istenmiş
Sözleşmede çok sayıda şartın bulunduğunu vurgulayan Prof. Dr. Mustafa Adak, "Kiracının bu şartları yerine getirmesi için 1 kefil gerekiyor. Kefilin ve kefilin babasının ismi hepsi biliniyor. Bu anlaşmanın yürürlüğe girmesi için 6 da şahit istenmiş. Çok ilginçtir. 6 şahidin 3'ü kentin baş yöneticileri" diye konuştu.
Ceza formülleriyle donatılmış
Teos'ta günışığına çıkan yazıtın Anadolu'daki en ilginç kira yazıtı olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Adak şunları söyledi:
"Bu yazıt Gymnasium'un yapısını, Neoslar'ın mal sahibi olabildiklerini ve bunları kiraya çıkararak gelir elde ettiklerini gösteriyor. Bu anlamda antik dünyada başka hiçbir örnek yok. O açıdan çok ilginç. Yazıtın neredeyse yarısı ceza formülleriyle donatılmış. Kiracı zarar verirse, arazinin yıllık bakımını yapmazsa, binaları bakımsız bırakırsa ceza ödeyeceği anlatılmış. Ayrıca kiraya veren Neoslar her yıl araziyi denetleyeceklerini, arazinin verimliliğinin kesinlikle azalmamasını da yazmışlar."
“İlginç iki hukuki terim ilk kez belgeleniyor”
Kira sözleşmesinde ilginç iki hukuki terimin kullanıldığını belirten Prof. Dr. Adak, "Yazıtta iki hukuki terim var. Büyük sözlüklerde bu terimler yok. İlk defa belgeleniyor. O terimlerin tam olarak ne anlama geldiğini antik yazarları ve hukuki metinleri inceleyerek çıkarmak gerekiyor" ifadelerini kullandı.
Anadolu'daki antik kentlerde kira sözleşmelerinin çok fazla olmadığını kaydedenr Prof. Dr. Mustafa Adak, Teos'taki yazıtın pek çok ayrıntıya yer vermesi açısından hayli değerli olduğunu söyledi.
“Neoslar, Teos’un yeni vatandaşları”
Neoslar'la ilgili bilgiler de veren Prof. Dr. Mustafa Adak, antik çağda vatandaşlık kavramının çok önemli olduğunu ve çocukların anne- babasının vatandaş olması şartıyla 20 yaşında vatandaşlık alabildiklerini belirtti. 20- 30 yaş grubundaki Neoslar'ın kentten beklentileri olduğu gibi, kente belli külfetlerinin de bulunduğunu anlatan Prof. Dr. Adak, Gymnasium'daki Neoslar'ın kentin en önemli vatandaş grubu olarak kabul edilmelerinin nedenini ise "Neoslar hem siyasette hem de halk meclisi ve danışma meclislerinde yer alıp memuriyetler üsteleniyordu" diye açıkladı.
“Sosyal yaşam ve hukuk sistemi hakkında bilgi veriyor”
Kazı Başkanı Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Musa Kadıoğlu ise yazıtın Dionysos Tapınağı'nın batısındaki alanda bulunduğunu söyledi.
Prof. Dr. Kadıoğlu, "Yazıt Teos'un Hellenistik Dönem'de sosyal yaşamı ve hukuk sistemi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir" dedi. Ionia Bölgesi'nin 12 kentinden biri olan Teos antik kentinin 1764- 1765 ve 1862 yıllarında İngiliz Dilettanti Cemiyeti (Society of Dilettanti), 1924- 1925 yıllarında Fransızlar ve 1962 ile 1967 yılları arasında Ankara Üniversitesi'nden Yusuf Boysal ile Baki Öğün tarafından araştırıldığını belirten Prof. Dr. Kadıoğlu, 1980- 1992 yıllarında Duran Mustafa Uz'un hem Dionysos Tapınağı'nda hem de Arkaik Tapınak'ta sınırlı sondaj çalışmaları; 1993- 1996 yıllarında ise Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nden Numan Tuna'nın kentte kısa süreli yüzey araştırmaları gerçekleştirdiğini söyledi.
Filozof ve sanatçıların kenti
Prof.Dr. Kadıoğlu, Teos'ta sürdürdükleri kazıların, kente Protogeometrik Dönem'den itibaren (MÖ 1000 civarı) yerleşildiğini ortaya koyduğunu belirtti. Prof. Dr. Kadıoğlu, Dionysos kültünün kent ve çevresindeki önemi nedeniyle MÖ 3'üncü yüzyılın ikinci yarısında şair, müzisyen, tiyatrocu ve şarkıcılardan oluşan Ionia ve Hellespontos Dionysos Sanatçıları Birliği'nin Teos'ta kurulduğunu kaydetti. Bir süre sonra kentte huzursuzluk kaynağı olarak görülen bu topluluğun önce Ephesos'a (Selçuk), ardından Myonnessos'a (Doğanbey) ve son olarak da Lebedos'a (Ürkmez) gönderildiğini belirtti. Prof. Dr. Kadıoğlu, şairler Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Nausiphanes, Apellikon ve tarihçi Hekataios'un Teos'ta yaşamış antik çağın önemli filozof ve sanatçılarından olduklarını da vurguladı.
