Ivermectin: Sahte bilim, 'mucize Covid ilacı efsanesini' nasıl yarattı?

Ivermectin aşı karşıtları tarafından Covid'e karşı "mucizevi ilaç" diye alkışlanıyor ve bazı ülkelerde yetkililer tarafından tavsiye bile ediliyor. Fakat BBC, ilacın reklamını yapanların kanıt olarak gösterdikleri bir dizi araştırmada çok ciddi hatalar yapıldığını ortaya çıkardı.

Ivermectin yıllardır insanlar ve hayvanlarda iç parazitlere karşı kullanılan etkili bir ilaç.

Fakat pandemi sırasında bu ilacın Covid tedavisinde de kullanılabileceğini savunanlar ortaya çıktı.

ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği sağlık yetkilileri bu ilacın Covid'e karşı kullanılabilmesi için yeterli veri olmadığı kanaatine vardılar. Fakat çoğu aşı karşıtı aktivistler olan binlerce kişi bu ilacın Covid tedavisinde kullanılması için bütün gayretleriyle kampanya yürütüyor.

Sosyal medya gruplarında insanlar ilacın nasıl bulunabileceği konusunda bilgiler paylaşıyor hatta hayvanlar için kullanılan türünü bile tavsiye ediyorlar.

Ivermectin etrafından kopartılan fırtına öyle etkili oldu ki dünya çapında çok sayıda insan bu ilacı kullanmaya başladı. Bunda özellikle ilacın etkisinin bilimsel araştırmalarla kanıtlandığı konusunda yaratılan yanılmasa çok etkili oldu.

İlacın kullanımını teşvik eden gruplar bir dizi "bilimsel araştırma"ya atıfta bulunuyor ve sık sık bu araştırmaların bulgularının gizlendiği ya da dikkate alınmadığını iddia ediyorlar.

Fakat bağımsız bilim insanlarından oluşan bir grubun yaptığı inceleme, Ivermectin'in Covid'e karşı etkisine kanıt gösterilen bu araştırmaların güvenilirliğine dair ciddi kuşkular yarattı.

Hangi araştırmalar, hangi hatalar?

BBC'nin yaptığı inceleme, Ivermectin'in Covid'e karşı kullanımı konusunda yapılan 26 büyük ölçekli deneyin üçte birinden fazlasının ya çok ciddi hatalar içerdiğini ya da sahtekarlık yapılmış olması ihtimalinin yüksek olduğunu, geri kalanların hiçbirinin de ikna edici bir sonuca varamadığını ortaya koyuyor.

Araştırmaları inceleyen bağımsız bilim grubundan Dr. Kyle Sheldrick, Ivermectin'in Covid ölümlerini önlediğini iddia eden ve "uydurma olduğu açıkça belli ya da çalışmayı geçersiz kılacak büyük hatalar içermeyen" tek bir klinik deney bulamadıklarını söylüyor.

Bağımsız bilim insanlarının bu çalışmalarda tespit ettikleri ciddi sahtecilik ya da hatalar arasında şunlar var:

• Aynı hastaya ait verilerin başka birine aitmiş gibi defalarca kullanılması
• Deneye katılan hastaların rastgele seçilmediğine dair kanıtlar bulunması
• Verilen rakamlara doğal olarak ulaşılmasının çok zor olması
• Yüzdelerin yanlış hesaplanması
• Çalışmadan yerel sağlık yetkililerinin haberdar olmaması

Bağımsız bilim insanları kimler?

İncelemeyi yürüten bağımsız heyetteki Dr. Gideon Meyerowitz-Katz, Dr. James Heathers, Dr. Nick Brown ve Dr. Kyle Sheldrick 'sahte bilimsel' iddiaları bulup ifşa etme tek tek tecrübe sahibi uzmanlar. Pandemi sırasında da resmi olmayan gönüllü bir iş birliği içerisinde sahte bilimsel iddiaların izini sürdüler.

Biyotıp öğrencisi Jack Lawrence'ın Mısır'da yürütülen etkili bir çalışmada hatalar bulması üzerine Ivermectin konusuna daha derinlemesine eğilmek üzere bir araya geldiler.

Tespit ettikleri diğer sorunlar arasında deneyde adı geçen hastaların bazılarının deney başlamadan öldüğünün belirlenmesi bile vardı. Çalışma, daha sonra, yayınlayan tıp dergisi tarafından yayından kaldırıldı.

Bağımsız bilim insanları Ivermectin'in Covid vakalarında kullanımıyla ilgili olarak yapılmış bütün rastgele kontrollü çalışmaları tek tek incelediler. Bunlar ilacın kullanımını teşvik edenlerin sürekli olarak alıntıladığı ve teorik olarak en yüksek bilimsel kanıt değeri taşıdığı düşünülen deneylerdi.

Rastgele kontrollü çalışmaların belirleyici özelliği, deneye katılan insanların rastgele seçilen bir kısmına araştırılan ilacın bir kısmına da etkisiz bir maddenin (plasebo) verilmesi yoluyla karşılaştırma imkanı sağlaması.

Bağımsız bilim grubu ayrıca gözleme dayalı altı özellikle etkili araştırmayı da inceledi. Bu tip araştırmalarda, ilacı alan bir grup insana ne olduğu gözlemleniyor. Dolayısıyla araştırmaya katılanların hangi tür hastalar olduğuna bağlı olarak sonuçlar değişiklik gösterebilir.

İncelenen toplam 26 araştırmadan beşinde verilerde sahtecilik yapıldığına dair kanıtlar görüldü. Örneğin aynı hastaya ait veriler defalarca kopyalanıp yapıştırılmıştı.

Diğer bir beş araştırmada alarm zilleri çalmasına sebep olan hatalar vardı. Örneğin rakamlar birbirini tutmuyordu, yüzdeler yanlış hesaplanmıştı veya yerel sağlık yetkililerine araştırma haber bile verilmemişti.

Bu çok kusurlu deneyler dışında kalanlardan 14'ünün yazarları araştırmaya temel olan verileri göndermemişlerdi ki bağımsız bilim grubu bunun da muhtemel sahtecilik işareti olabileceğini not etti.

Bağımsız bilim grubunun incelediği araştırmalar arasında dünyanın farklı yerlerinden gelen nitelikli bazı araştırmalar da var.

Ama en büyük hatalar hep Ivermectin'in en çok etkili olduğu sonucuna varan araştırmalarda ortaya çıktı.

Hatta araştırma Ivermectin'in Covid ölümlerine karşı ne kadar etkili olduğunu iddia ediyorsa, sahtecilik ve büyük hata nedeniyle geçersizlik oranı da o kadar yüksekti.

Ne kadarı hata, ne kadarı kasıt?

Elbette araştırmalarda farkında olmadan hata yapılmış ihtimali göz ardı edilemez ama bağımsız bilim grubundan Dr. Sheldrick en azından bazılarında kasten sahtecilik yapılmış olması ihtimalinin yüksek olduğunu düşünüyor.

Örneğin yakınlarda Lübnan'da yapılan bir araştırmada 11 hastaya ait veriler blok halinde kopyalanıp defalarca ayrı kişilere ait verilermiş gibi veri listesine eklenmiş. Bu da araştırmaya katıldığı izlenimi verilen hastaların çoğunun aslında var olmadıklarına işaret ediyor.

Bu çalışmanın yazarları BBC'nin sorularını yanıtlarken "orijinal verilerde oynandığını, sabote edildiğini ve bir yanlışlık eseri son dosyaya girdiğini" söylediler ve yayınlayan dergiye çalışmayı geri çektiklerini bildirdiklerini eklediler.

İran'da yapılan bir başka çalışma ilk bakışta Ivermectin'in Covid ölümlerini engellediğini gösterir gibiydi.

Fakat bilim grubu bu çalışmada sorunlar tespit etti. Hastaların kanındaki demir ile ilgili veriler doğal olarak ortaya çıkamayacak rakamlar şeklinde sıralanıyordu.

Ayrıca plasebo yani etkisiz madde verilen hasta grubunun daha deney başlamadan önce Ivermectin verilen gruba göre kanındaki oksijen düzeyi daha düşük kişilerden seçildiği anlaşılıyordu. Bu da onların daha deney başlarken diğerlerine göre daha hasta olduklarını ve istatistiki bakımdan ölme ihtimallerinin daha yüksek olduğunu gösteriyordu.

Üstelik sadece kandaki oksijen düzeyleri değil bir çok başka hayati göstergeleri bakımlardan da durumu daha kötü hastalar hep plasebo grubuna, daha iyi olanlar ise ilaç verilen gruba konmuştu.

Dr. Sheldrick böyle bir ayrımın tesadüfen oluşmuş olması ihtimalinin sıfıra yakın olduğunu söylüyor.

İran deneyine başkanlık eden Dr. Morteza Niaee, sonuçları ve metodu savundu ve izah edilen sorunları reddederek rastgele deneylerde bu tür farklılıkların ortaya çıkmasının çok normal olduğunu, değerlendirilen çok sayıdaki faktörden bir kısmının Covid riskiyle bağlantısı olmadığını söyledi.

Nitelikli incelemeler ve yan etkiler

Fakat Lübnan ve İran deneyleri "çok kötü raporlanmış çalışmalar" oldukları gerekçesiyle bilimsel kanıtları gözden geçiren uluslararası uzmanlardan oluşan Cochrane adlı kuruluşa sunulan çalışmalara dahil edilmediler.

Cochrane, Ivermectin'in Covid'le ilgili faydalı bir etkisi olduğuna dair bir kanıt bulunamadığı sonucuna vardı.

Ivermectin'in Covid'e etkisine dair şu ana kadar yapılan en kapsamlı ve en nitelikli araştırma Canada'daki McMaster Üniversitesi'nde yapılan Together deneyi.

Bu araştırma ilacın Covid ile mücadelede faydalı bir etkisinin görülmediği sonucuna ulaştı.

Ivermectin genel olarak kullanımı güvenli bir ilaç ama bazı yan etkileri de bildirildi.

ABD'de Ivermectin zehirlenmesinde gözle görülür bir artık var ama hem toplam sayı çok küçük (bu yıl içinde 435'ten 1.143'e) hem de vakaların hiç biri çok ciddi değildi.

Hastalarda kusma, ishal, halüsinasyon, kafa karışıklığı, uyku hali ve titreme görüldü.

Ama insanlara sahte güvenlik umudu vermek, örneğin hastaneye gitmek ya da her şeyden önce aşı olmak yerine Ivermectin alıyorlarsa, çok daha tehlikeli sonuçlar yaratabilir.

Peru'den kamu sağlığı uzmanı Dr. Patricia Garcia bir aşamada hastaneye gelen her 15 hastadan 14'ünün Ivermectin aldığını ve hastaneye başvurduklarında "çok ağır hasta" olduklarını anlattı.

• Bazı Covid hastalarının el ve ayak parmakları neden morarıyor?
• Covid: Yeni geliştirilen bir ilaç hastaneye kaldırılma riskini yarıya indirebilir
• İngiltere'de Covid aşısı sonrası regl şikayetleri ile ilgili, güven artırıcı araştırma yapılması çağrısı

Sosyal medyanın rolü

Facebook'ta oluşan büyük Ivermectin savunucusu gruplar giderek forumlara dönüştü ve burada insanlara ilacı nereden bulabilecekleri konusunda tavsiyeler veriliyor. Hatta hayvanlara verilen türünü kullanmayı tavsiye edenler bile var.

Bazı gruplarda sürekli olarak Ivermectin ile ilgili araştırmaların hasır altı edildiğine dair komplo teorileri paylaşılıyor. Bunlara genellikle aşı karşıtı fikirler ve bu ilaç kullanılmıyorsa hastalara hastaneyi terk etmeleri tavsiyeleri de eşlik ediyor.

Facebook forumları üzerinden ise daha uç gruplaşmaları barındıran şifreli mesaj uygulaması Telegram sohbetlerine ulaşılıyor.

Bu kanallar üzerinden Ivermectin kullanmayan doktorlara, ilaca karşı çıkan bilim insanlarına yönelik taciz kampanyaları koordine ediliyor.

Az sayıda doktor ise araştırmaların zayıflığına işaret edilmesine rağmen Ivermectin'in etkisi konusunda olumlu mesajlar veriyorlar.

İngiltere'de Ivermectin'i teşvik için bir de kuruluş oluşturan kadın doğum uzmanı Dr. Tess Lawrie bunlardan biri.

Lawrie Covid-19 aşı programının durdurulması çağrısı yapmış ve aşı güvenliğiyle ilgili istatistikleri yanlış yorumlamak suretiyle aşının çok sayıda ölüme yol açtığını ima eden temelsiz iddialarda bulunmuştu.

Kendisine internet üzerinden yapılan bir panelde BBC tarafından yöneltilen "Invermectin'in Covid'e etkisinin olmadığını kabul etmek için nasıl bir kanıt görmeniz lazım?" sorusuna Lawrie "Ivermectin etkili. Beni hiç bir şey aksine ikna edemez" diye yanıt vermiş ve eklemişti:

"Kanıtlarla ilgili tek sorun bunların sürekli gizlenmeye çalışılması."

Dünyadaki uygulamalar

Dünya çapında insanları ilk aşamada Ivermectin'e yönelten aşı karşıtlığı değil, aşının bulunamaması oldu.

Bu kaygılarla Ivermectin'in kullanımına belli dönemlerde Hindistan, Güney Afrika, Peru ve Latin Amerika'nın önemli bir kısmı ile Slovakya'da izin verildi.

Peru ve Hindistan'da sağlık yetkilileri daha sonra tedavi rehberinden Ivermectin'i çıkardılar.

Şubat ayında ilacı üreten şirketlerden biri olan Merck bir açıklama yaparak Ivermectin'in Covid-19'a karşı etkili olduğuna dair bilimsel bir veri bulunmadığını bildirdi.

Güney Afrika'da ilaç bir mücadele alanına dönüştü.

Doktorlar kanıt yetersizliğine dikkat çekerken aşılamanın yavaş ve sorunlu gitmesi yüzünden birçok hasta Ivermectin talep ediyordu.