Alican Uludağ / Ankara
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın "Daha demokratik bir Türkiye" vaadiyle açıkladığı İnsan Hakları Eylem Planı’nın üzerinden 6 ay geçmesine karşın uygulama takvimi içerisindeki birçok hedef yerine getirilmedi. İlk 6 ayda yapılacak 130 faaliyetin yalnızca 36’sı hayata geçirildi. Özellikle cezaevlerindeki çocuklara açık görüş imkânı sağlanması gibi ilk bir ayda öngörülen hiçbir faaliyet yerine getirilmedi. Üç ay içinde gerçekleştirilmesi planlanan 40 faaliyetten ise sadece 16’sı tamamlandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2 Mart 2021’de "Özgür birey, güçlü toplum; daha demokratik bir Türkiye" sloganıyla İnsan Hakları Eylem Planı’nı açıklamıştı. Erdoğan; 9 amaç, 50 hedef ve 393 faaliyeti içeren eylem planının nihai amacının yeni anayasa olduğunu ifade ederken, "Geç gelen adalet adalet değildir anlayışıyla vatandaşın taleplerini ve sıkıntılarını daha hızlı daha etkin daha şeffaf şekilde çözecek adımları atıyoruz" iddiasında bulunmuştu.
Uygulama takvimi açıklanmıştı
Erdoğan’ın yayımlandığı genelge kapsamında Adalet Bakanlığı, İnsan Hakları Eylem Planı Uygulama Takvimi’ni 30 Nisan 2021’de açıklamıştı. İki yıllık süreyi kapsayan eylem planındaki 285 faaliyet için hedef süreler belirlenmişti. Bu kapsamda her bir faaliyet için 1, 3 ve 6 aylık ve 1 ila 2 yıllık hedef süreler öngörülmüştü.
İlk bir ayda yapılacak 6 faaliyetin büyük bölümü cezaevlerindeki çocuklara dönük oldu. Özellikle çocukların açık görüş imkânlarından yararlandırılması sözü verildi. Bu kapsamda ilk 1 ayda yapılacaklar şöyle sıralanmıştı:
- Cezaevlerindeki çocuklar ziyaretçileri ile tüm görüşmeleri "açık görüş" şeklinde yapacak.
- Çocuk hükümlülere "aile görüşü" imkânı gelecek.
- Adli yardıma e-Devlet üzerinden başvuru imkânı sağlanacak.
- Hükümlü ve tutuklular, ziyaret listesinde yer alan kişileri değiştirebilecek.
- Engelli hükümlü/tutukluların ziyaretlerini bir refakatçi eşliğinde ya da açık görüş şeklinde yapabilme imkânı tanınacak.
- Hükümlü/tutuklu anneleriyle birlikte kalan 0-6 yaş grubu çocukların, yakınlarına ve annesine açık görüş sırasında teslimi sağlanacak.
Eylem Planı’nda hedefler tutmadı
30 Nisan’da uygulanmaya başlanan takvimdeki bir ve üç aylık hedef süreler doldu. Ancak eylem planındaki birçok faaliyetin süresi içinde yerine getirilmediği görüldü. Konuya ilişkin rapor hazırlayan DEVA Partisi Hukuk ve Adalet Politikaları Başkanı, Milletvekili Mustafa Yeneroğlu, durumu şöyle özetledi:
"Eylem planının üzerinden 6 ay geçti. İnsan Hakları Eylem Planında bir aylık hedefte yer alan 6 hedeften hiç birisi gerçekleştirilmedi. 3 aylık 40 hedeften 16’sı, 6 aylık 84 hedeften 20’si gerçekleştirildi. Toplamda 130 hedeften yalnızca 36 tanesi gerçekleştirildi."
"Hâkimler ve savcılar halen kendilerini bağımsız hissetmiyor"
Yeneroğlu, eylem planındaki hedeflerin bazılarında adım atılsa dahi bunların yüzeysel düzenlemelerle geçiştirildiğini belirterek, HSK’nın terfilerle ilgili aldığı ilke kararının uygulanması konusunda yasal düzenleme çıkarılmamasını eleştirdi. Yeneroğlu, şunları söyledi:
"Hâkimler ve savcılar halen kendilerini bağımsız hissetmiyor. Hâkim ve savcıların teminatları ve özlük hakları iyileştirilmedi. Tayinlere esas alacak bölge düzenlemesi ve coğrafi teminat sağlanmadı. Haksız ve ölçüsüz tutuklamalar halen devam ediyor. Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık ilkelerine uyulmuyor. Bu yönde hiçbir adım da atılmadı. Sulh ceza hâkimlikleri halen güdümlü bir şekilde çalışıyor."
Hükümetin tutmayacağı sözler vermeyi alışkanlık hale getirdiğini savunan Yeneroğlu, "İnsan Hakları Eylem Planı da maalesef bunlardan. Hükümetin söylediğiyle yaptığı bir değil. Halbuki işe insan hakları ihlâlleri yapmayı keserek başlaması gerekiyor" dedi.
Üç ayda sözü verilen ancak yapılmayan faaliyetler
Eylem planında, üç ayda yapılacaklar arasında yer alan tutuklulukta somut delil şartı aranması ve sulh ceza hâkimi kararlarına dikey itiraz usulü getirilmesi gibi bazı hedefler yerine getirildi. Ancak tutuklamada ölçülülük ve orantılılığın sağlanması gibi kritik birçok hedef de kâğıt üzerinde kaldı. Gerçekleşmeyen faaliyetler şöyle:
- "Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık" ilkeleri doğrultusunda, katalog suçların kapsamı daraltılacaktır.
- Kişi özgürlüğü ve güvenliği ile ilgili mevzuat ölçülülük ve orantılılık ilkeleri çerçevesinde gözden geçirilecek ve analiz raporu hazırlanacaktır.
- İfade alma işlemlerinin mesai saatleri dışında yapılamaması nedeniyle yakalama kararlarının infazından kaynaklanan mağduriyetleri gidermek için, bu işlemlerin adliyelerde 7 gün 24 saat esasıyla yapılması sağlanacaktır.
- Hükümlülerin cezalarının mümkün olduğu ölçüde ailelerinin kolaylıkla ulaşabileceği yerlerde infaz edilmesi ve bu suretle aile bağlarını sürdürmeleri sağlanacaktır.
- Hâkim ve savcılar ile kamu görevlileri için sosyal medya etik ilkeleri, "tarafsızlık” anlayışı esas alınarak belirlenecektir.
- Müdafiyle görüşme hakkını kısıtlayan kanun hükümleri gözden geçirilecektir.
- Tek taraflı ısrarlı takip fiilleri ayrı bir suç olarak düzenlenecek ve böylelikle mağdurlara sağlanan güvence artırılacaktır.
- Hukuk fakültelerinin kontenjanları daha nitelikli eğitim verilmesini sağlayacak düzeyde tutulacaktır.
- Hukuk fakültesi dekanları sadece hukuk fakültesi mezunu akademisyenler arasından belirlenecektir.
Ekim ayı sonunda dolacak 6 aylık süre içerisinde yapılacağı sözü verilen, ancak yerine getirilmeyen bazı faaliyetler ise eylem planında şöyle yer aldı:
- TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’ndan kurumlara gönderilen talep, değerlendirme ve tespitlerin hızlı ve etkin biçimde karşılanması sağlanacaktır.
- Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları’nın etkinliğini artırmak amacıyla, kadın temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu kurullara adliye, nakil aracı ve hastane gibi kurum dışındaki tutulma yerleri ve koşullarını da inceme yetkisi verilecektir.
- Yargılama süreçlerinde sık hâkim değişikliğini önlemek amacıyla hâkimlerin tayinlerine esas bölge sistemi yeniden düzenlenecektir.
- Adalet Bakanı’nın, hâkimleri başka bir yargı çevresinde geçici olarak yetkilendirebilmesine ilişkin hüküm kaldırılacaktır.
- Hâkim ve savcılar için coğrafi teminat sağlanacak, hâkimlik teminatı güçlendirilecektir.
İHD Başkanı: Cumhur İttifakı, planı sahiplenmeli
İnsan Hakları Derneği (İHD) Eş Genel Başkanı Öztürk Türkdoğan ise İnsan Hakları Eylem Planı’ndaki vaatlere karşılık, iktidarın gözaltı sürelerini 12 gün olarak uzattığını, valiliklerin gösterileri rahatlıkla yasakladığını, bakanlıkların kamudan ihraçlara devam etmesi ve kişilerin malvarlığına el konulması uygulamasının sürdüğüne dikkat çekti. Türkdoğan, "İnsan Hakları Eylem Planı’nın hayata geçirilebilmesi için bu konudaki kararlılığın Cumhur İttifakı bileşenlerinin tamamı tarafından özellikle İçişleri Bakanlığı tarafından sahiplenilmesi gerekiyor" mesajını verdi.
Cezaevlerindeki açık görüşlerin yapılmamasını da eleştiren Türkdoğan, "Covid 19 salgını gerekçe gösterilerek açık görüşler yaptırılmıyor, Halbuki mahpuslardaki aşılamanın bitmiş olması gerekiyor. Yine infaz koruma memurlarının ve jandarma personelinin aşılarının tamamlanması gerekiyor. Bu durumda niye açık görüş yaptırılmıyor?" diye sordu.
Adalet Bakanlığı ise eylem planındaki hedeflerin uygulanmasının neden geciktiğine ilişkin bir açıklama yapmadı.
