İliç'te göçüğe giden yol: Siyanür sızdırdı, ruhsatı iptal edilmedi, vergi borcu silindi, kârlarını katladı

Toprak kayması meydana gelen ve işçilerin göçük altında kaldığı Erzincan İliç'teki Çöpler Altın Madeni daha önce de birçok skandal ile gündeme geldi. AKP İstanbul Belediye Başkan Adayı olan Murat Kurum'un Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı olduğu dönemde tüm uyarılara rağmen kapasitesi artırılan madene ait ÇED raporunda, proje alanında toprak kayması riski bulunmadığı belirtildi. 2022 yılının haziran ayında madendeki siyanür taşıyan boru patlayarak İliç Nehri'ne karıştı. Patlamanın ardından ruhsatı iptal edilmeyen şirket, 3 ay sonra yeniden faaliyetlerine başladı. Ayrıca, Kanadalı ortağının bilançosunda, Anagold Madencilik'in 7,2 milyon dolarlık vergi borcunun silindiği ortaya çıktı. Kanadalı SSR Mining'in madenden 2020-2023 yılına kadar yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kar elde ettiği belirlendi. Çalık Holding de, 2012-2020 yılları arasında öz kaynaklarını yaklaşık dokuz kat artırdı. Holdingin sahibi Ahmet Çalık Forbes'un listelerine girdi.

Erzincan'ın İliç ilçesinde Kanada-ABD ortaklığındaki Anagold Madencilik ile Çalık Holding'in ortağı olduğu Çöpler Altın Madeni'nin bulunduğu geniş bir alanda toprak kayması meydana geldi. Erzincan Valisi Hamza Aydoğdu, göçük altında işçilerin olduğunu belirtirken; CHP İliç İlçe Başkanı Mesut Güz, ailelerin tespitleriyle 10-15 işçinin öldüğü iddiasını aktardı. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, olayla ilgili 4 cumhuriyet savcısının görevlendirildiğini açıkladı. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya ise göçük altında 9 işçinin kaldığını duyurdu.

Fay hattındaki maden

Kanada-ABD ortaklığındaki Anagold Madencilik ile Çalık Holding'in ortağı olduğu altın madeni yıllardır liç yöntemiyle altın madenciliği yapıyor. Madeni işleten Anagold Madencilik'in yüzde 80'i Kanadalı SSR Mining, yüzde 20'si ise Çalık Grubu'na ait.

Yıllardır siyanür ve sülfrik asit yayan ve bölgede ekolojik yıkıma neden olduğu belirtilen madende, açık ocak madencilik faaliyetleri ile oksitli ve sülfitli cevher çıkarılıyor. Madende ayrıca, dore altın ile gümüş ve bakır keki üretimi gerçekleştiriliyor. Madencilik faaliyetinin gerçekleştiği alan, aktif bir fay hattı olan Bingöl-Yedisu Fay Hattı'nda yer alıyor. Maden ayrıca Türkiye'nin en büyük ikinci altın madeni. 

Fırat Nehri'ne 600 metre mesafede ve 200 futbol sahası büyüklüğünde, 1280 metre derinlikte bir maden sahasının kapasitesi 640 futbol sahasına çıkarılmak isteniyor. Maden daha önce de siyanür sızıntısı, kapasite artırımı ve vergi borçları silinmesi skandallarıyla gündeme gelmişti. 

Kapasite artışına itiraz edildi, Murat Kurum onayladı 

Proje 2008’de Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu raporu aldı. 2014 ve 2021’deki yeni ÇED raporlarıyla iki kez kapasite artışı yapıldı. Bu süreçte ÇED Raporu'nun iptali istemiyle birçok dava açıldı. 

Anagold’un altın madenine ilişkin ÇED olumlu kararının iptali ve yürütmenin durdurulması talebiyle dava açılmıştı. Erzincan İdare Mahkemesinde görülen davada projenin çevresel etkilerinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmediği belirtildi. Yargılama sürecinde yapılan bilirkişi raporunda projenin toplam olumsuz etkilerinin tahammül edilebilir boyutta olduğu ve olumlu kararın ulusal ve uluslararası mevzuatta belirlenen teknik kriterlere ve eşik değerlere uygun olduğu ifade edildi. Mahkeme, bilirkişi raporuna dayanarak açılan davayı reddetti. Temyiz edilen kararı görüşen Danıştay 6'ncı dairesi 20 Şubat 2020 tarihinde kararın hukuk ve usule uygun olduğunu belirtti. Danıştay, kararın bozulmasını gerektirecek bir neden bulunmadığı gerekçesiyle temyiz talebinin reddi ile kararın onanmasına oyçokluğuyla karar verdi.

Haziran 2023’te TMMOB’un açtığı davayı değerlendiren Danıştay 6’ncı dairesi, yeniden bilirkişi keşfi yapılmasına karar verdi. Danıştay 6’ncı dairesi, yerel mahkeme tarafından yaptırılan keşfin özetle "yetersiz" olduğuna karar verdi. Danıştay’ın ardından AYM de madenle ilgili yapılan bireysel başvuruya benzer gerekçeler nedeniyle hak ihlaline karar verdi.

İliç’te yaşayan Eşref Demir’in başvurusunu değerlendiren Anayasa Mahkemesi de (AYM), projeye verilen Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu kararının yanı sıra, Erzincan İdare Mahkemesi tarafından yapılan bilirkişi keşfinin eksikliklerini içeren 18 maddelik bir karara imza attı. 

Kapasite artırımı, AKP İstanbul Belediye Başkan adayı Murat Kurum'un Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanı olduğu dönemde onaylanan madene ait faaliyetlerine yönelik hazırlanan ÇED raporunda, alanda toprak kayması riski bulunmadığı belirtildi.

Siyanür sızdırdı, ruhsatı iptal edilmedi, 3 ay sonra faaliyete başladı 

İliç'teki altın madeninde 2022 yılının haziran ayında siyanür taşıyan boru patladı. Zehirli atıklar Fırat Nehri üzerindeki İliç Barajı'na karıştı. O dönem açıklama yapan Anagold Madencilik Türkiye Sorumlu Müdürü Burhanettin Şahin, siyanür sızıntısına ilişkin iddiaları "tamamen asparagas" diyerek reddetti.

Patlamadan sonra hazırlanan tutanakta siyanür taşıyan boruda sabaha karşı 02.45’te patlama olduğu ve sabah 05.00’e kadar boş araziye yaklaşık 20 metreküp siyanürlü solüsyonun aktığı kaydedildi. Tutanakta belirtilen miktarın düşük yazıldığı ileri sürüldü. 

Yapılan soruşturmada Anagold Madencilik kusurlu bulundu. Şirkete en üst sınır olan 16 milyon 441 bin TL idari para cezası uygulandı. 21 Haziran 2022'de faaliyetine son verilen ancak ruhsatı iptal edilmeyen şirket, 3 ay sonra yeniden açılarak madendeki faaliyetlerine devam etti. 

7,2 milyon dolarlık vergi borcu silindi 

Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) süreçleriyle ilgili iptal davalarının devam ettiği Çöpler Kompleks Madeni'ni işleten Anagold Madencilik'in 7,2 milyon dolarlık vergi borcunun silindiği, şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining'in bilançosunda ortaya çıktı.

SSR Mining'in Türkiye'de önceki dönemlerden kalan 8,6 milyon dolarlık vergi borcu bulunduğu ifade edilen 2023 üçüncü çeyrek finansal raporuna göre, şirket, 12 Mart 2023'te yürürlüğe giren yasa uyarınca yaptığı vergi affı anlaşması uyarınca 7,2 milyon ABD Doları tutarında vergi, faiz ve cezayı sıfırladığını ve 8,6 milyon yerine 1,4 milyon dolar nakit ödeme yaptığını beyan etti.

Raporda ayrıca Türkiye'de kurumlar vergisinin bu yıl yüzde 20'den 25'e çıkarıldığı ancak Türk Lirası'ndaki değer kaybı nedeniyle buradan gelecek vergi artışının dengelendiği belirtildi. 

Dokuz ayda 323 milyon dolar

SSR Mining'in finansal tablolarında, şirketin Çöpler Altın Madeni'ndeki faaliyetlerine çok yüksek kâr ettiği yer aldı. Tablolara göre, madenden yılın dokuz ayında 322,8 milyon dolar gelir elde eden şirketin kârı da 46,5 milyon dolar oldu. Şirket ayrıca, bu madenden 2020'den bu yana da, yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kar elde etti.

8 senede özkaynakları 9 kat arttı 

Çöpler Altın Madeni'nden yüksek kârlar kazanan Çalık Holding, aynı zamanda AKP iktidarı döneminin en hızlı yükselen gruplarından biri. Şirket, bu dönemde özelleştirmeler, TOKİ ihaleleri, yurtdışı anlaşmaları ve uygun kredi koşullarıyla enerjiden telekoma, finanstan tekstile, inşaattan medyaya kadar birçok sektörde hızla büyüdü.

Şirkete ait olan DAPRAŞ, 2010 yılında Ceyhan’da rafineri projesi için 14.8 milyarlık yatırıma teşvik belgesi aldı. Eski Hazine ve Maliye Bakanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak 2007 yılında Çalık Holding'e genel müdür olarak atandı.

Şirket, yıllık faaliyet raporlarına göre, 2012'den 2020'ye öz kaynaklarını yaklaşık dokuz kat artırarak, 1 milyar 600 milyon liradan 13 milyar 900 milyon liraya çıkardı. Holdingin sahibi Ahmet Çalık da, bu dönemde Forbes'un 2021 listesinde 1,5 milyar dolarlık servetiyle dünyanın en zenginleri arasında 2035'inci sırada yer aldı. Çalık, Forbes Türkiye'nin 2020'de hazırladığı “En Zengin 100 Türk” listesinde de 1,5 milyar dolarlık servetiyle 15'inci sıraya yükseldi. 

Bu süreçte, Pandora Belgeleri'nde şirketin hesaplarında milyon dolarlar olan offshore firmaları ortaya çıktı. 

Şirketin iddialara yanıtı

Anagold Madencilik, 14 Aralık Aralık 2023'te, hakkındaki suçlama ve iddialarla ilgili olarak; 'vergi borcu sillinmesi' sürecini de kapsayan şu açıklamayı yapmıştı:

"Çöpler Maden İşletmemiz hakkında bazı medya organlarındaki şirketimizle ilgili gerçeği yansıtmayan asılsız iddialar üzerine açıklama gereği duyulmuştur. Öncelikle Çöpler Maden İşletmemiz, açıldığı günden bu yana Türkiye’deki ilgili kanun ve yönetmeliklere, ayrıca AB ülkeleri, ABD ve Kanada’da uygulanan dünya standartlarındaki en üst seviye yönetmelikler ve yönergelere (OSHA, MSHA, ICMM, IFC gibi) tam uyumlu bir şekilde çalışmaktadır. İşletmemiz, ilgili bakanlıklar ve devlet kurumları ile uluslararası organlar ve bağımsız denetçiler tarafından düzenli olarak denetlenmektedir. Ulusal ve uluslararası standartlara sahip en modern üretim teknikleriyle faaliyet gösteren işletmemizde kapasite artışı ve flotasyon tesisi yatırımı kararı alınarak ilgili proje kapsamında halihazırda zaten faaliyette olan Çöpler Kompleks Madeni’ne ait mevcut açık ocaklarda üretim artışı, buna bağlı olarak yığın liç tesislerinde kapasite artışı ve işletme verimliliğini artırmak için flotasyon ihtiyaçları doğrultusunda Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu hazırlanmıştır. 27/12/2019 tarihinde başlatılan '847, 49729 ve 20067313 Ruhsat Nolu Çöpler Kompleks Madeni 2. Kapasite Artışı ve Flotasyon Tesisi projesi' Çevresel Etki Değerlendirme süreci, kurulan komisyondaki bütün kamu kuruluşlarınca uygun bulunmuş ve 07/10/2021 tarihli 6421 sayılı 'ÇED Olumlu Kararı' alınarak tamamlanmıştır. Bu karara istinaden projenin diğer ilgili izinleri de tamamlanarak yatırıma başlanmıştır.

"Tesislerimizin tasarım süreçlerinde deprem olasılığına karşı risk analizleri yapılmıştır"

ÇED Olumlu Kararı’nın iptaline karşı ilgili bakanlığa açılan davada ise keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılmasına karar verilmiştir. Bilirkişi incelemesi 06 Aralık 2023 tarihinde yapılmış olup konu hakkında dava sürecinin tamamlanması beklenmektedir. İlgili haberinizde Bingöl-Yedisu fay hattının Çöpler altın Maden’inin altından geçtiği yönündeki iddianız asılsız ve gerçeği yansıtmamaktadır. Bingöl-Yedisu fay hattı, Kuzey Anadolu Fayı'nın doğusunda Erzincan Havzasının doğusu ile Bingöl iline bağlı Yedisu ilçesi arasındadır. Bu fay hattının en yakın noktasının maden sahamıza olan uzaklığı kuş uçuşu 110 km’dir. Bu fayın maden sahasının altında bulunduğu iddiası tamamen asılsızdır. Bu kadar uzak mesafede olan bir fay hattının 110 km ötede yıkıcı etkide olacağı iddiası tamamen bilimsellik dışıdır. Çöpler Madeni’nin, düzenli analizleri yapılan ve söylendiği gibi bir zehirli atık havuzu olmadığı raporlarla ispatlanmış ADT Havuzunun ve diğer tesislerinin altından veya çok yakınından geçen AKTİF FAY hattı yoktur. Öte yandan tüm tesislerimiz tasarım süreçlerinde deprem olasılığına karşı ilgili ulusal ve uluslararası standartlara göre risk analizleri yapılmıştır. Geçmişte yaşanmış tüm deprem verileri de söz konusu risk analizlerine dahil edilmiştir. İnşaat sürecinde ise tüm bu analizler doğrultusunda ve ilgili mevzuatlara göre inşa edilmişlerdir. Deprem anında söz konusu tesislerin yıkılacağı söylemlerinin hiçbir dayanağı olmadığı gibi bu iddia bilimsellikten de çok uzaktadır. ÇED raporundan bire bir alınarak haberinize dahil edilen türlerin korunması, endemik bitkilerin serada yetiştirilmesi gibi taahhütlerimiz de zaten en hassas bir şekilde yerine getirdiğimiz faaliyetlerimiz arasındadır. 

"Firmamızın vergi borçlarının silindiği yönündeki iddia gerçeği yansıtmamakta"

Yine ilgili haberinizde geçen firmamızın vergi borçlarının silindiği yönündeki iddia gerçeği yansıtmamaktadır. Vergi konusu ile ilgili olarak; şirketimizin halihazırda ödemiş olduğu bir vergiye ilişkin vergi idaresi ile stopaj oranına ilişkin devam eden bir mahkeme sürecinde, 12 Mart 2023 tarihli tüm ticari işletmeleri kapsayan bir mevzuat değişikliğine istinaden, vergi tarhiyatlarına ilişkin borçların yapılandırılması imkânı ortaya çıkmıştır. Şirketimiz Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre aynı hakka sahip diğer tüm şirketler gibi sadece bu yasal hakkını kullanmış ve yeniden yapılandırma yoluna gitmiştir. Dolayısıyla haberde belirtildiği şekilde vergi borçlarının silinmesi söz konu değildir.

"Çevresel sürdürülebilirliğe uygun şekilde faaliyetlerini sürdürdüğümüzü bildirmek isteriz"

Şirketimizin diğer ülkelerdeki maden sahalarında olduğu gibi Çöpler Altın Madeninde de Türkiye ve uluslararası mevzuatlara uyumlu olarak, insan sağlığına ve çevresel sürdürülebilirliğe uygun şekilde faaliyetlerini sürdürdüğümüzü bir kez daha bildirmek isteriz. Şirketimiz bu zamana kadar Türkiye ekonomisi ve bölge halkına en yüksek katkı sağlayarak faaliyetlerini sürdürdüğünü, bundan sonra da yine aynı şekilde en yüksek katkıyı sağlamaya devam edeceğimizi belirtiriz."