Yürürlükteki TCK ve CMK'nın mimarlarından biri olan İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Adem Sözüer, ceza yasasını yetersiz görerek, yeni iç güvenlik paketini destekleyenleri eleştirdi. Prof. Sözüer, "İç güvenlik paketindeki arama maddesiyle, kolluk amirinin sözlü talimatı ile kişinin donunu bile çıkarttırarak arama yapılabilecek" dedi.
Hürriyet'ten İzzet Çapa'nın sorularını yanıtlayan (25 Şubat 2015) Prof. Sözüer'in açıklamalarından bazı bölümler şöyle:
* Hocam bu İç Güvenlik Yasa Tasarısı’yla, karakollar evlere taşınıyor olabilir mi?
- Bazıları kabul edilen güvenlik paketinin 10 maddesiyle, bu iktidarın çıkardığı reform kanunları karakollara teslim ediliyor. Oysa o reformlar AB ile müzakere sürecini başlatıp, Türkiye’yi işkence yapılan ülkeler listesinden çıkarmıştı. Ama korkarım ki, meşhur “Karakolda doğru söyler, mahkemede şaşar” sözü geri dönüyor. Bunun anlamı şu, eskiden savcıya haber vermeden sorgusuz, sualsiz insanlar içeriye alınır, karakollarda malum metotlarla konuşturulur, ancak mahkemeye çıkınca “İfademi işkence altında verdim” diyerek, kabullenmezlerdi. Oysa bugün herkes karakolda ne diyorsa, korkmadan mahkemede de aynısını söylüyor. Ama güvenlik paketindeki 10 madde ile zaptiye zihniyeti hukukuna dönüyoruz.
* Nedir bu gulyabani gibi görülen 10 madde?
- Yakalama, arama, gözaltına ilişkin güvencelerin kaldırılması, vali ve kaymakamlara savcı yetkisi verilmesi, kolluğa meşru savunma dışında öldürme yetkisi tanınması, valilik talimatlarına aykırılık veya yasadışı topluluk kıyafeti giyme gibi tanımı belirsiz suçların oluşturulması, uzaklaştırma gibi süresi ve koşulları belli olmayan garip tedbirlerin getirilmesi...
* Desenize 80’li yıllara dönüyoruz.
- Başta polis ve jandarmanın 48 saat savcıya haber vermeden gözaltına alması gibi uygulamalar, ancak olağanüstü hallerde olabilir. OHAL’de uygulanacak kuralları her gün uygulanır hale getirirseniz bunun adına zaptiye hukuku denir. Eski dönemi hatırlayanlar iyi bilir, kolluğa sorgusuz sualsiz “atın bunu içeri” gibi denetimsiz yetkiler, her tür kötüye kullanmaya ve nüfuz ticaretine yol açmıştır.
* Nüfuz ticareti derken?
- O zamanlar kişi karakola alındığında, avukattan önce emniyet veya jandarmayla arası iyi olan “etkili dostlar” aranırdı. Çünkü gözaltına alırken de, bırakırken de karar veren merci tek başına kolluktu. Bu da memlekette nüfuz ticaretine müsait bir ortam hazırlamıştı. Şimdi ise savcıya haber vermek gerektiği için gözaltının bir denetimi var. Gözaltı hakim kararı olmaksızın dört duvar arasında tutulmaktır. Kolluğa sorgusuz sualsiz 48 saat “atın bunu içeri” yetkisi, Türkiye’de kısa süreli hapis cezası gibi uygulanır. Zaptiye hukuku denilen şey de tam budur.
* Cezalandırma yetkisi yargıdan alınıp, polise mi verilmek isteniyor?
- Hakim ve savcıların etkisini azaltıp, vali, kaymakam ve kolluğun yetkilerini artırırsanız, ceza yargılamasının kaderini fiilen kolluk belirler. Vali ve kaymakama savcı yetkisi vermek, adli bir işte onları yetkili kılmak anlamına gelir. Bu açıkça anayasaya aykırıdır. Ülkemizde aylardır yetkilerini kötüye kullandı diye yüzlerce polise dava açılırken, kolluğun yetkilerini daha etkin denetime almamız gerekmez miydi?
* Bir hafta içinde kartopu oynadığı için bir gazeteci, dolmuşa bindiği için genç bir kız, üniversitede fikirleri yüzünden bir öğrenci öldürüldü. Zıvanadan mı çıktık milletçe?
- Şiddet konusunda biz hiçbir zaman zıvanaya girmedik ki! 70’li yıllardan beri siyasi amaçla ve töre, namus, kan davası yüzünden onbinlerce insan öldürüldü. İç güvenlik paketiyle ateşli silah kullanma yetkisi, sınırları belirsiz şekilde genişletiliyor. Kolluğa silah kullanma yetkisini bu kadar fütursuzca verirken, bu sosyolojiyi dikkate almamız lazım. 80’den günümüze kolluğun öldürmeyle sonuçlanan dosyalarına bakarsanız “Dur dedim, durmadı, vurdum”, “Bacağına ateş ettim, kafasına geldi” gibi savunmalarla karşılaşırsınız. Şimdi söyleyin bana, yetkilerini hep yanlış kullanan hatta sık sık da kötüye kullanan güvenlik güçlerine bu kadar kontrolsüz yetki vermemiz akıllıca mı?
* Ortada gerçekten büyük bir tehlike var o zaman...
- Evet var. Meşru savunma dışında kimseye, insan yaşamına son verecek bir yetki verilemez. Şu an kolluğun saldırılara karşı her türlü yetkisi zaten mevcut. Ayrıca bizdeki kolluğun büyük çoğunluğu silahı nasıl, hangi koşullarda kullanacağını bilmez. Duracağı yerde vurur, vuracağı yerde durur. Böyle bir kolluğa, şimdi de “birinin camını kırarken ateş ederek onu önle” diyorsunuz. Nasıl önleyecek ki onu? Yine bacağına ateş ederken, kafasından vurarak mı?
* Türkiye’de kolluğun eğitimi yeterli mi?
- Pakette kolluğun eğitim öğretim kurumları yeniden yapılandırılıyor. Bu, kolluk eğitiminde sorunun varlığını kabul eden doğru bir adım. Bir yandan hem eğitimi iyi değil, hem yetkilerini kötüye kullanıyor deniyor. Diğer yandan aynı kolluğa insan yaşamıyla, özgürlüğüyle doğrudan ilgili belirsiz yetkiler veriliyor.
* Türkiye dönüşü olmayan bir yola mı giriyor?
- Ölüm cezasını kaldırdık ama paketteki silah kullanma yetkisi ile adeta ölüm cezası başka bir yolla geri dönüyor. Bu yetkinin yargısız infazlara dönüşmesi endişesini taşıyoruz.
* Bu, kolluk güçlerinin aklına estiği gibi adam öldürebilecekleri manasına mı geliyor?
- Meşru müdafaa hariç olmak üzere kolluğa, kişiye doğrudan ateş etme izni vermek, öldürme yetkisi anlamına gelir. Şu an bile yetkilerini aşan, devletin bütün kademelerine komplo kurdu diye soruşturulan bir kolluk var ortada. Bu durumda özellikle toplumsal gösterilerde belirsiz silah kullanma yetkisi, provokasyonlara müsait bir zemin oluşturmaz mı?
‘Artık karar olmadan donunuzu bile indirebilecekler’
* İç güvenlik paketi, aslında hiç güvenlik paketi olabilir mi?
- Polis ve jandarmanın 40 yıllık uygulamalarına bakarsanız ne olacağını tahmin etmek zor olmasa gerek. Sistematik işkenceler, silahsız ve suçsuz insanlara ateş edip öldürmeler, gözaltındaki kayıplar... Bu iktidar yaptığı reformlarla o dönemlere set çekmişti. Şimdiyse, hemen tüm ceza hukukçularının da itirazına rağmen, tasarı kanunlaşıyor. Güvenlik paketinde 132 madde var. Biz dedik ki pakette reformlara darbe vuran 10 madde kanunlaşmasın. Bu 10 madde ne mantıklı, ne hukuken ne de siyaseten doğru!
* Bu tasarıya göre polisin yetkilerinin ucu bucağı açık gibi görünüyor...
- Arabada seyir halindeyken polis veya jandarma gelip “Dur bakalım, arayacağız” diyerek tüm elbiselerinizi çıkarıp üst araması yapabilecek. Şu anda da kolluğun durdurma ve kaba üst arama yetkisi var. Ama kişiyi çırılçıplak soyup arayacağım dediğinizde karar lazım. İç güvenlik paketindeki arama maddesiyle, kolluk amirinin sözlü talimatı ile kişinin donunu bile çıkarttırarak arama yapılabilecek.
* O zaman arama sırasında silah ya da uyuşturucu yerleştirdi iddiaları daha sık mı gündeme gelecek?
- Şimdi bile gündemde. Aramalarda bulunan bombaların üzerinden sadece polislerin parmak izi çıktı. Sahte delil üretildi diye yüzlerce polis neden soruşturuluyor zannediyorsun?
* Annelerin “Yemeğini yemezsen seni polise veririm” sözü yeniden mi hortlayacak?
- Maalesef öcüler hukukuna doğru adım atıyoruz. Vatandaş geçmişteki gibi “seni öcüler yiyecek” diye korkutulup, hak ve özgürlüklerinin kısıtlanmasına razı edilmek isteniyor.
* Bir kısmın sıkı yönetim kanunları diye gördüğü tasarıyı, ileri demokrasinin şartları olarak tarif edenler de var.
- Demokrasi, hukuk devletiyle anlamlı. Avrupa’da hangi ileri demokraside, vali ve kaymakama savcı yetkisi veriliyor? Hangisinde güvenlik paketindeki gibi silah kullanma yetkisi var? “Molotof cezalandırılacak”, “Yüz kapatılarak yürüyüşe katılmak yasak” deniyor. Ama onlar zaten şimdi de yasak ve suç. Güvenlik bürokrasisi, çarpıtılmış bilgi ve istatistiklerle seçilmişleri yanıltıyor. Lütfen artık yanılmasınlar ve ileride “çok safmışız” demesinler!
