T24- Türkiye, AKP döneminde bir kez daha referandum başına gitmeye hazırlanırken, muhalefetten destek bulamama ihtimalini göz önünde bulunduran hükümet, 15 maddeden oluşacak anayasa değişikliği paketini bütün olarak oylatmaya hazırlanıyor. Hukukçular ise, doğru olanın, maddelerin ayrı ayrı oylanması olduğunu, toplu oylama yönteminin demokratik olmadığını, teknik olarak paketteki maddelerin ayrı oylanabileceğini savunuyor. ABD başta olmak üzere birçok ülkede de seçmenin tercihini esas alan bu yöntem uygulanıyor.
Milliyet gazetesinden Gökçer Tahincioğlu ve Türker Karapınar'ın haberine göre, Anayasa’nın 175. maddesindeki düzenleme, referanduma sunulan maddelerin tek tek ya da toplu olarak oylanması konusundaki yetkiyi parlamentoya veriyor. TBMM bugüne kadar, farklı konuları içeren maddelerin bile toplu olarak oylanması yöntemini benimsedi. Seçmen, farklı konulardaki düzenlemelerin ya hepsine “evet” ya da hepsine “hayır” demek zorunda kaldı. Ak Parti’nin paket için “bütün halinde oylatma“ yöntemini kullanması bekleniyor. Hukukçular bu konuda aksi görüşleri savunuyor:
Eski Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk: Anayasa’ya baktığınız zaman, Anayasa’nın değiştirilen hükümlerinin hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını Meclis karara bağlayabiliyor. Bir madde eklenebilir. ‘Referanduma gidildiği takdirde anayasa değişiklikleri ayrı oylanacak’ diye gruplandırılarak yapılabilir. Anayasa, HSYK ve Anayasa Mahkemesi’nin yapısı, Kamu Denetçiliği Yasası’na (ombudsmanlık) ilişkin bir kısım düzenlemeler ayrı oylanabilir. Ancak bu durumda uygulamada birtakım sıkıntılar yaşanabilir. O zaman oyların karışmaması için ayrı sandıklar kurulması veya aynı zarf içinde farklı oy pusulaları kullanılması gerekir.
Yargıtay Onursal Başkanı Sami Selçuk: Bunlar bilimsel konular. Bilimsel konuların kamuoyu önünde tartışılmasını doğru bulmuyorum. Geçmişte örneklerini yaşadık. 1961 Anayasası yapılırken HSYK’ya, Anayasa Mahkemesi’ne Meclis’ten üye seçimi gündeme gelmişti. Bunlar denendi. Aynı şeyi tekrar denemeyi doğru bulmuyorum. Referandumda tümüyle oylamanın da sakıncaları var.
Eski Anayasa Mahkemesi üyesi Prof. Dr. Yılmaz Ali Efendioğlu: Yeterli çoğunluk sağlanamazsa, Cumhurbaşkanı isterse anayasa değişikliklerini halkoyuna sunabilir. Böyle bir durumda değişikliklerin tümüyle oylanması gündeme gelebilir. Ancak anayasa değişikliklerini tek bir halkoylamasında halletmek bana göre doğru değil. Her değişikliğin ayrı ayrı oylanması lazım.
Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu: Referandumun amacı önemlidir. Halkın bizzat karar vermesi için referanduma götürüyorsunuz. Elden geldiğince yalın ve karar verilmesi kolay olmalı. Bu yüzden 1982 Anayasası için yapılan oylamaya “referandum” demiyoruz. ABD’de, İsviçre’de, İtalya’daki gibi halk yasama önerisinde bulunabiliyorsa bunu yapabilirsiniz. Bizde ise muhtelif maddeler bir arada oylanıyor. Çok farklı konular halkın onayına sunulduğu zaman, bu aslında referandumun işletilmesinin ana amacına darbe olarak algılanabilir.
Prof. Dr. Ülkü Azrak: Bu haliyle, bütün olarak oylanması demokratik değil. İradeleri sınırlıyor. Ya hep, ya hiç. Hem parlamentoya hem de referanduma katılacak kişilere seçme hakkı tanınmıyor. Biz de ayrı ayrı oylayabiliriz. Liste yapılarak, referanduma katılacak olanlara liste verilebilir. İstemediğinin üzerini çizme hakkı tanınabilir. Oylamayı da bu şekilde yapacaksınız. Bu durumda seçmenin iradesine de saygı göstermiş olabilirsiniz.
AK Parti Grup Başkan Vekili Suat Kılıç: Paketin öz bakımından bir ruha sahip olduğu kanısındayız.Hazırlanan değişikliklerin özü hukukun üstünlüğü, demokrasinin güçlendirilmesi ve özgürlük alanının genişletilmesidir. Kabulü ya da reddi yönünde kullanılacak oylar bu değerlerin tümüne ‘evet’ ya da ‘hayır’ anlamına gelecek oylar olacaktır. Değişiklik taslağının çerçevesini hukuk, demokrasi ve özgürlük kavramlarıyla şekillendirdiğimiz için maddelerin ayrı ayrı halkoyuna sunulmasını gerekli görmüyoruz.
ABD maddeleri tek tek oyluyor
ABD’de 4 Kasım 2008’de düzenlenen başkanlık seçimleriyle eşzamanlı düzenlenen referandumlarda 37 farklı eyalette halka toplam 174 yasa değişikliğine ilişkin sorular yöneltildi. ABD çapında halk kendilerini ilgilendiren 104 soruya “evet” diyerek yasa değişikliğini kabul ederken, 70 soruya “hayır” yanıtı verildi. Bu da referandumlarla halka sorulan yasa değişikliklerinin yüzde 60’ının kabul edildiği, yüzde 40’ının reddedildiği anlamına geliyor. Referandumlarda yasa değişiklikleri konusunda halka sorulan konulardan bazıları şunlar: Kürtaj, kök hücre çalışmaları, ötanazi, avcılık, kumarhane açılması, enerji politikası, göç, esrar kullanımı, vergilendirme, yetkililerin görev süreleri...
Anayasa paketine ‘tek tek’ önlemi
Ak Parti, maddelerin tek tek oylanmasını isteyen muhalefetin önünü kesmek için “halkoyuna sunulması halinde tümüyle oylanır” düzenlemesini pakete koyuyor. Anayasa Mahkemesi’nin yapısıyla ilgili maddeyi de daha önce paketten çıkaran Ak Parti, bu düzenlemeyi yeniden gündemine aldı. Düzenleme pakete alınırsa, Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı 11’den 17’ye çıkarılacak ve 4’ünü Meclis seçecek. Anayasa değişikliğinin devam eden kapatma davalarını da kapsaması için, pakete geçici madde koyulması da tartışılıyor. Bu durumda “Bu düzenleme, sürmekte olan davaları da kapsar” hükmünü içeren bir düzenleme pakette yer alacak.
Anayasa nasıl değiştirilir?
TBMM üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Cumhurbaş-kanı anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere TBMM’ye göndere-bilir. Meclis, gönderilen kanunu, üye tamsayı-sının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse, Cumhurbaşkanı kanunu halkoyuna sunabilir. Meclisce üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen kanun, Cumhurbaşkan’nca TBMM’ye iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazete’de yayımlanır. TBMM, Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulünde, bu kanunun halkoylamasına sunulması halinde, değiştirilen hükümlerden hangilerinin birlikte, hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını karara bağlar.
