T24 - Prof. Dr. Murat Emre, çağımızın hastalığı alzheimer hakkında bilinmeyenleri, teşhisi ve tedavi sürecini anlattı.
Radikal gazetesinden Ferhan Kaya Poroy'un "Unutuyorum Alzheimer miyim?" başlığıyla yayımlanan (7 Mart 2011) yazısı şöyle:
Unutuyorum Alzheimer miyim?
Dilimizin ucuna gelmeyen isimler, cep telefonunu arabada veya evde unutmalar... Her unutkanlık Alzheimer mı? Demans ile farkları neler? Alzheimer'dan korunmak mümkün mü? Çağımızın korkulu rüyası olan bu hastalığı Prof. Dr. Murat Emre ile konuştuk!
FERHAN KAYA POROYArşivi
İnsanlar sizin karşınıza ne gibi şikayetlerle geliyor?
Ben bir nöroloğum. İnsanlar benim karşıma birçok şikayetle gelir ama Alzheimer özelinde konuştuğumuza göre bu tip şikayetlerden bahsedeyim. Öncelikli olarak unutkanlık şikayetiyle gelirler. Hatta kendileri gelmezler, genellikle getirilirler. Bu hastaların büyük kısmı kendi unutkanlıklarının farkında değillerdir. 10 hastadan 8’i kendi isteğiyle gelmez. Yakınları tarafından getirilirler ve niye buraya geldikleri sorulduğunda nedenini bilmediklerini söylerler. Biz hastaya unutkanlığınız var mı diye sorarız? O da “Herkes kadar!” cevabını verir.
Peki teşhiste ilk aşama nedir?
Öncelikle hasta yakınlarından çok iyi bir öykü dinlenmesi gerekir. Onların anlattıkları büyük önem taşır. Sorduğumuz sorular şöyledir: “Ne zamandan beri unutkanlık var? Ne kadar sıklıkla oluyor?” Unutkanlığı çeşitlendirmelerini isteriz. Örnekler isteriz. Mesela soru tekrarları var mı? Önemli bir göstergedir bu!
Her tekrar Alzheimer belirtisi mi?
Hayır, bazıları nörotik tekrarlardır. Biz buna anne tekrarları da diyoruz. Aslında söylediğini bilir ama vurgulamak için tekrar tekrar söyler. Mesela “Evladım üzerine bir şey giy!” diye sürekli, ısrar şeklinde tekrar eder. Ama bazı tekrarlar Alzheimer belirtisidir. Mesela doktora giderken “Biz nereye gidiyoruz?’ diye sorar, aradan bir süre geçer, tekrar aynı soruyu sorar. Unutkanlığın hızı, giderek artıp artmaması, unutkanlığa eşlik eden başka şeyler var mı, bunlar da önemli göstergelerdir.
Ne gibi şeyler?
Uzaysal görsellik mesela! Oryantasyon zorluğu, dışarı çıktığında ‘sağa mı dönecektim yoksa sola mı?’ ikilemi. Kelime bulma zorluğu, kendini ifade etme, anlama güçlüğü var mı? Kişilik değişikliği var mı, buna eşlik eden günlük yaşam aksamaları var mı? Mesela yaptığı yemeklerin tadının bozulması. Eskiden çok iyi aşçı olan biri süreç içinde tuzsuz tadsız yemekler yapmaya başlayabiliyor. Para kavramlarının kaybolması da Alzheimer sürecinin bir göstergesi olabiliyor. Kapıcı gelip ekmek getiriyor, ekmek için 100 TL veriyor ve üstünü istemiyor mesela.
Bu durumu bunamadan ya da demanstan ayıran şey ne?
Bunama demans ile eş anlamlı. Bunama veya demans bir durumun, bir tablonun adı. Bir tespit esas olarak. Bunu yapan çok sayıda değişik hastalık var. En sık yapan da Alzheimer. Alzheimer hastalığı bunamanın bir çeşidi ama başka çeşitleri var. Bizim karşımıza 10 tane bunama hastası gelirse bunların 7 tanesinin sebebi Alzheimer oluyor.
Nasıl ayırıyorsunuz peki bunu?
Her bunamanın kendine göre değişik belirtileri var. Çünkü her bunama beynin değişik yerlerini tutuyor. Alzheimer hastalığı bellek bölgelerini tutarak başladığı için birincil, en hakim, en ön planda gelen belirtisi unutkanlık oluyor. Buna karşılık başka tür demanslarda kişilik değişiklikleri görülüyor. O zaman da hasta yakını şöyle şikayetlerde bulunuyor: “Babam hiç böyle davranan bir insan değildi. Çok saygılıydı, insanlara mesafeliydi. Şimdi bakıyorum sokakta gördüğü insanları durdurup konuşuyor, hatta dokunmaya çalışıyor. Hiç böyle espriler yapmazdı. Acayip acayip cinsel içerikli espriler yapmaya başladı.” Başka bir versiyonu: “Annem, babam, amcam kelime bulamıyor. Başka bir hatırlama sorunu yok ama konuşurken çok sık takılıyor ve kelime aklına gelmiyor. Ya da yanlış kelimeler kullanıyor.” Bunlar hücre kaybı ile giden dejeneratif demanslar. Örneğin insanın beyninde ur olması ve damar tıkanıklıkları da demans sebebi olabiliyor. Bu durumda ur ya da damar tıkanması neredeyse belirtiler de ona göre olabiliyor.
Peki bir insan normal olup aynı zamanda unutkan olamaz mı? Ben de sıklıkla telefonumu ya da arabamın anahtarını unutabiliyorum mesela!
Sıklığı, ortaya çıktığı konteks ve nasıl olduğu bu unutkanlıkları hastalıktan ayırt etmemizi sağlıyor. Mesela Alex gol kaçırabilir mi? Tabii ki. Ama üst üste 10 tane gol kaçırırsa bir sorun var demektir. Unutkanlık demansla ve Alzheimer ile eş değer kullanılabilen bir terim, ama onu da ayırmak lazım. Unutkanlık bir belirtidir sadece, hastalık değildir. Bunamada sık görülür ama sadece bunayanlar unutmaz. Mesela depresyon da unutkanlık yapabilir. Aşırı yüklenme de yapar. Siz aynı anda hem işinizi, hem eşinizi, hem çocuklarınızın okulunu, hem girmek üzere olduğunuz toplantıyı düşünüyorsanız unutkan olmanız çok normal sayılabilir. Bilgisayarda da aynı anda onlarca dosya açtığınızda bilgisayar yavaşlamaya başlayabiliyor. İşte aynen bunun gibi.
Hastanın öyküsü dinlendi. Peki sonra ne oluyor? Teşhis öykü dinlenmesinden mi ibaret?
Hayır. Öykü önemli bir bölümü ama unutkanlığın nedeninin başka hastalıklar olmadığını net olarak anlamak ve diğer hastalıkları elemek için beyin MR’ı da gerekiyor. Bundan önce de yani ikinci aşamada muayene yaparız.
Alzheimer sebebi olmayanlar
Günümüzde Alzheimer hastalığının sebepleri bilinmemektedir. Ancak, Alzheimer hastalığına sebebiyet vermeyen hususlar bellidir. Alzheimer hastalığı:
*Damar sertleşmesi yüzünden ortaya çıkmaz .
*Beynin normalden az ya da fazla kullanılması yüzünden ortaya çıkmaz.
*Cinsel yolla bulaşan hastalıklara bağlı değildir.
*Enfeksiyon sonucu oluşmaz.
*Yaşlılık yüzünden oluşmaz, yaşlanma sürecinin doğal bir parçası değildir.
*Alüminyum ya da diğer metallere maruz kalınması yüzünden gelişmez.
Erken dönem
Erken dönem, profesyoneller, akrabalar ve arkadaşlar tarafından genellikle gözden kaçırılır ve yanlış bir şekilde yaşlılık ya da yaşlanmanın normal bir parçası gibi adlandırılır. Hastalığın ilk başlangıcı sinsi olduğu için başladığı kesin tarihi belirlemek zordur.
*Konuşmayla ilgili zorluk çekebilir.
*Özellikle kısa dönemli hafıza kayıpları sergileyebilir.
*Zamanı şaşırabilir.
*Tanıdığı yerlerde kaybolabilir.
*Karar vermede güçlükler yaşayabilir.
*İnisiyatif ve motivasyon eksikliği yaşayabilir.
*Depresyon ve sinirlilik belirtileri gösterebilir.
*Hobi ve aktivitelerine ilgisini kaybedebilir.
Geç dönem
Bu, tamamen bağımlılık ve hareketsizlik dönemidir. Hafıza sorunları oldukça ciddidir ve hastalığın fiziksel yanı gittikçe göze çarpar hale gelir. Kişi;
*Yemek yemede zorluklar yaşayabilir.
*Akrabalarını, arkadaşlarını nesneleri tanımayabilir.
*Olayları anlama ve yorumlama güçlüğü çekebilir.
*Ev çevresinde yolunu bulamayabilir.
*Yürüme zorluğu çekebilir.
*Mesane ve bağırsak sorunları yaşayabilir.
*Toplum içinde uygun olmayan davranışlar gösterebilir.
*Tekerlekli sandalye ya da yatağa bağımlı hale gelebilir.
Orta dönem
Hastalık ilerledikçe, problemler daha belirgin ve kısıtlayıcı olmaya başlar. Alzheimer olan kişi günlük yaşamında zorluklar çekebilir ve; Çok unutkan- özellikle yakın zamanda yaşanmış olayları ve kişilerin isimlerini hatırlamada- olabilir.
*Kendi başına sorunsuz bir şekilde yaşayamaz hale gelir.
*Yemek pişiremez, temizlik ya da alışveriş yapamaz.
*Son derece bağımlı hale gelebilir.
*Giyinme ve kişisel hijyen açısından örneğin; tuvalet, yıkanma gibi yardıma ihtiyaç duyabilir.
*Giderek artan konuşma zorluğu çeker.
*Dolaşma zorlukları ve diğer davranışsal bozukluklar gösterebilir.
*Evde ve topluluk içinde kaybolur.
*Halüsinasyonlar olabilir.
