Havale, beyin hücrelerinin anormal elektriksel uyarısı nedeniyle gelişen istem dışı hareketlere, bilinç kaybına veya hislere verilen addır. Dr. Hasan İnsel, Milliyet Cafe’deki yazısında (25.11.08), havale geçiren çocuğa nasıl ilk yardım yapılacağını anlatıyor. İnsel’in yazısı şöyle:
Çocuklarda ateş ve havaleKış hastalıklarına karşı tedbirli olun“Çocuğunuzun vücudu kasılıp titriyor ve bilinci kapalıysa önce sakin olun. Havale başladıktan sonra durduramazsınız. Suni solunum, kalp masajı yapmayın. Rahat olarak yere yatırın, giysilerini gevşetin.
Çocuk Nöroloğu Prof. Dr. Nur Aydınlı ile sohbet ediyorduk. Her zamanki insanı kendisine bağlayan rahatlatıcı ve akıcı konuşmasıyla bizlere çocuklarda havaleyi anlattı. İşte Prof. Dr. Nur Aydınlı’nın, her çocuğu olanı yakından ilgilendirecek havale konusunda anlattıkları:
Havale, beyin hücrelerinin anormal elektriksel uyarısı nedeniyle gelişen istem dışı hareketlere, bilinç kaybına veya hislere verilen addır. Herkesin bir havale geçirme eşiği vardır. Buna bağlı olarak bazıları daha kolay havale geçirir. Beynin ani normal dışı elektriksel uyarılar çıkarmaya olan yatkınlığı nedeniyle birden fazla havale geçirmeye epilepsi (sara) denir. Beyin hücrelerine zarar veren her şey epilepsiye yol açabilir: Doğum öncesinde, sırasında veya sonrasında gelişen beyin hasarı, beyin iltihabı, tümörü, kanaması, parlayan, yanıp sönen ışıklar, bazı kişilerde epilepsi nöbetini uyarabilir. Bazen genetik nedenler de söz konusu olabilir.
Kısa süren beyne zarar vermez
Havale vücudun bir yerinden başlayıp tüm vücuda yayılabilir, başlangıçta açık olan bilinç sonra kapanabilir. Havale öncesi çocuk bunu hissedebilir, korku hissi, uyku hali gibi durumlar görülebilir. Havale sırasında çocuk kasılabilir, ritmik titremeler olabilir veya gevşeyebilir.
Ayrıca dalma, gülme, tuhaf sesler duyma, ışıklar görme şeklinde de havaleler olabilir. Havale birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar sürebilir. Genellikle 10 dakika içinde kendiliğinden durur. Yarım saatten uzun sürerse beyin oksijensiz kalır, beyin hasarı gelişme olasılığı yüksektir. Kısa süren havalelerin beyne zararının olmadığı kabul edilmektedir. Havale sırasında çocuğun ağzındaki yiyecekler veya kusmuğu nefes borusuna kaçarsa solunum yolları tıkanır.
Havaleyle karışan durumlar vardır. Örneğin küçük çocuklar bazen ağlarken katılır, morarır. Yüzde, ellerde görülen tikler, bayılmalar da havaleyle karışabilir.
Çocukla ve havaleyle ilgili bilgilerin çocuk nöroloğu tarafından değerlen-dirilmesi, çocuğun nörolojik muayenesi tanıda ilk aşamadır. Sonra yardımcı tanı yöntemleri kullanılır.
Elektroansefalografi (EEG) beynin elektriksel dalgalarını gösterir, tanıya önemli katkıda bulunur. EEG’yi çocuğun bulgularıyla birlikte değerlendirmek gerekir. Beyin görüntülemesi epilepsinin nedenini saptamada yardımcıdır.
Birden fazla havale: Epilepsi Epilepside önce ilaç tedavisi uygulanır. Havaleler kontrol altına alınamazsa ilaç ve cerrahi tedavi birlikte denenir. İlacın seçimi havalenin tipine, ilacın yan etkilerine, çocuğun yaşına, başka hastalığı olup olmamasına göre değişir. İlaç bazı çocuklarda havaleleri tam olarak kontrol altına alır, bazılarında ise süresini ve sıklığını azaltır.
Tüm ilaçların yan etkileri vardır. İlaçların faydaları ve zararları iyi tartılıp ondan sonra kullanılmalarına karar verilir. İlaçlar her gün düzenli olarak alınmalıdır. Ortalama iki yıl havalesiz geçtikten sonra ilaçlar yavaş yavaş azaltılarak kesilir. Bu süre epilepsinin altta yatan nedenine, havalelerin kolay ya da zor kontrol altına alınmasına, EEG ve beyin görüntülemesi bulgularına bağlı olarak değişir.
Epilepsisi olan çocukların yaşamları, havaleleri kontrol altına alınabildiyse diğer çocuklardan farklı değildir. Çocuğun öğretmeni, epilepsi ve ilk yardım konusunda bilgilendirilmelidir. Çocuk, okul etkinliklerine katılmaya, tehlikesiz sporları yapmaya teşvik edilmelidir.
3 - 5 Dakikadan uzun sürerse tıbbi destek şart
Bütün vücudu kasılıp titriyorsa ve bilinci kapalı ise şunlar yapılmalıdır:
Sakin olun. Havale başladıktan sonra durduramazsınız. Havale kendi seyrini izleyecektir. Suni solunum, kalp masajı yapmayın.
Rahat olarak yere yatırın, giysilerini gevşetin.
Çevresinden ona zarar verebilecek sert, kesici eşyaları uzaklaştırın. Başının altına yumuşak bir şey koyun.
Yan çevirin, böylece tükürüğü ve kusmuğu ağzından yere akar.
Ağzına hiçbir şey koymayın.
Çocuk arka arkaya havale geçiriyorsa veya havale 3-5 dakikadan uzun sürmüşse tıbbi destek gereklidir.
Çocuk nöroloğunun havaleyi durdurmak için dozunu ayarlayarak verdiği ilacı kullanıp en yakın sağlık kuruluşuna başvurun.
Dalma şeklindeki kısa nöbetlerde, bilincin açık olduğu kısmi havalelerde hiçbir şey yapmaya gerek yoktur. Çocuklar uykuda nöbet geçirirlerse genellikle uyanırlar. Ancak çocuk havale geçirirken kusarsa ve kusmuğu nefes borusuna giderse tehlikeli olabilir.”
