Tiffanie Wen / BBC Türkçe
Ben çocukken evimizde çok kural yoktu. Herkes istediği saatte yatıyor, istediği kadar televizyon seyrediyor ya da oyun oynuyordu. Ama bir kural netti: İster büyük ister küçük olsun, gündüz uykusuna yatmış kişi asla rahatsız edilmezdi.
Şimdilerde ise toplumda yetişkinlerin gündüz uyumasına küçümsenerek bakılıyor. Oysa gün içinde biraz kestirmenin dikkati artırdığı, motor becerileri geliştirdiği, algıyı ve hafızayı güçlendirdiğine dair veriler çoğalıyor. Peki, kısa gündüz uykusu en iyi nasıl değerlendirilebilir?
Geçen yıl yapılan bir araştırmada, birbiriyle bağlantısız kelimeleri ezberlemede hem gece hem de gündüz uykusunun hafızayı güçlendirici etkisinin olduğu görülmüştü. Yani hatırlaması zor konseptleri öğrenmeye çalışırken bu yöntem yararlı olabilir.
Başka bir araştırmada ise atletlerin antrenman sonrası uykuya yatmasının etkileri incelendi. Uykunun beyin fonksiyonları ve görme yeteneğini geliştirdiği, fiziksel ve ruhsal iyileşmeyi hızlandırdığı görüldü.
Kafeinden daha etkili
2008’de California Üniversitesi’nden Sara Mednick ve ekibinin yaptığı araştırmada ise bir kupa kahvedeki kafein (200 mg) ile 60-90 dakika gündüz uykusunun çeşitli hafıza testleri üzerindeki etkisi kıyaslandı. Kahvenin hiç etkisi olmadığı ya da olumsuz etkisi görülürken, uykunun hafıza performansını geliştirdiği tespit edildi.
Araştırmacılar kafeinin, beynin hafıza ve yön bulmada önemli rol oynayan hipokampus bölgesindeki sinir hücresi ileticilerinin düzeyini artırarak yeni bilgilerin uzun dönemli hafızaya yerleşmesini engellediğini öne sürüyor.
Gündüz uykusunun işyerinde performansı artırdığı inancıyla bazı şirketler çalışanlarına işyerinde uyuma olanağı sağlıyor. Bilgisayar programı üreticisi HubSpot adlı şirketin Massachusetts’teki ofisinin bir odası hamaklarla dolu. Çalışanlar istediği kadar bu odayı kullanabiliyor. Şirket yetkilileri gündüz uykusunun çalışanlar üzerinde olumlu etkisinin olduğunu ve kötüye kullanılmadığını belirtiyor.
Fakat bazı şirketler de gündüz uykusunun olumsuz etkide bulunduğunu ve Toronto’daki bir teknoloji firmasında verimliliğin yüzde 30 düşmesine neden olduğunu iddia ediyor.
Oysa Mednick nüfusun yaklaşık yüzde 40’ında gündüz uykusu alışkanlığının olduğunu, yani buna ihtiyaç duyduklarını ve yararını gördüklerini belirtiyor.
En iyi kestirme biçimi
Peki, en etkili kestirme biçimi hangisidir?
Araştırmalar gündüz kestirmek için en ideal saatlerin öğleden sonra 2 ile 4 arasında olduğunu gösteriyor. Başka bir deyişle, sabah uyandıktan 6-8 saat sonrası kestirmek için en uygun zaman olarak görülüyor.
Fakat kestirmenin en iyi yolu biraz da ondan nasıl bir etki beklediğinizle ilgili. Mednick’İn yaptığı bir deneyde, birbiriyle ilgisiz kelimelerin hatırlanması gerekiyordu. Gündüz uykusuna yatanların bu testte en iyi sonucu aldığı görüldü. Bu durum, gündüz uykusunun yaratıcı bir şekilde soru çözme becerisini artırdığının işareti olarak değerlendiriliyor.
Mednick, “gücünüzü toplamak için kestirmek istiyorsanız günün daha iler saatlerinde, yaratıcılığınızı artırmak istiyorsanız daha erken saatlerde kestirmeniz işe yarayacaktır,” diyor. Bu uykudan tam yararlanmak için 60-90 dakika kadar uyumak gerektiğini, ama kısa uykunun da yararının görüldüğü belirtiliyor.
Avustralya’da yapılan bir deneyde, öğleden sonra 10 dakikalık bir uykunun önceki gece az uyumaktan kaynaklı rahatsızlığı giderdiği görüldü. Bu kısa uykuya yatanlar kendilerini daha canlı, daha az uykulu hissettiler. Uykudan iki buçuk saat sonrasına kadar bu etki devam etti.
Fakat bazı araştırmalar gündüz uykusundan sonra beynin kendisini toparlaması için de biraz zamana ihtiyaç duyduğunu, bu nedenle karmaşık beceriler gerektiren durumlarda bu uykunun yararlı etkisini göstermesi için bir-iki saat beklemek gerekebileceğini belirtiyor.
Akıllı uyku maskesi
Yani gündüz uykusunda zamanlamayı doğru yapmak önemli. Bazı akıllı telefonlarda bunun için özel uygulama programları geliştirilmiş. Bir de uyku maskesi denen şeyler var. NeuroOn adı verilen akıllı uyku maskesi, beyin dalgalarınızı ve göz hareketlerinizi inceleyerek en doğru zamanda sizi uyandırıyor. Bu maskenin gelecek yıl piyasaya sürülmesi öngörülüyor. Daha önce de benzeri bir cihaz Zeoadıyla ABD’de piyasaya sürülmüştü. Ancak bu cihazın laboratuvardaki uyku monitörleri kadar etkili olmadığı görüldü.
Uzmanlar alına yapıştırılan iki elektrot yoluyla insanların uyku düzenlerinin denetlenerek kişiye özel çözümler getirilebileceğine inanıyor. Fakat doğal olarak gündüz uyumaya meyilli olmayanların gündüz kestirseler de bu uykudan fazla yararlanmadıklarına dair veriler bulunuyor.
