Teknolojik gelişmeler sayesinde elektronik markete dönüştüren dünyada bilgisayarlar 2-5 yıl arasında, cep telefonları 18 ayda, dayanıklı tüketim malzemeleri ise 15 yılda elektronik atık (e-atık) olarak çöpe atılıyor.
Yıllık 20-50 milyon ton arasında e-atık üreten insanoğlu, bu oranı her yıl yüzde 5-8 arasında artırıyor. Doğaya verdiği zararların önlenmesinin yanı sıra içeriğindeki değerli metallerin geri kazanımıyla ekonomiye katkı sağlaması beklenen e-atıklar, dünyada yeni geri kazanım piyasası olarak kabul ediliyor.
Bu piyasanın büyüklüğü ise bulunduğu ülkedeki elektronik pazarın durumuna göre değişiyor. Pazardaki ürün çeşitliliği ve teknolojik gelişmelerin hızının yanı sıra pozitif yönde seyreden ekonomik göstergeler, artan alım gücü ve ürün kullanım ömürlerinin azalması e-atık miktarının artmasına neden oluyor.
Yıllık atığın yüzde 5'i elektronik
Gelişen teknoloji ve ürün ömürlerinin kısalması yüzünden ivme kazanan e-atıkların, kullanıcıların mevcut teknolojileri yenileme sürelerinin kısalması nedeniyle en hızlı artan atık türü haline gelmesi bekleniyor. Çevreye zararlı atığın geri toplanması, işlenmesi, hammadde piyasasına, dolayısıyla ekonomiye kazandırılmasının ise büyük bir sektör oluşturacağı belirtiliyor.
BM Çevre Programı'nın 2006 raporuna göre, yıllık 20-50 milyon ton arasında seyreden ve her yıl yüzde 5-8 arasında artış gösteren e-atık miktarı, üretilen yıllık atığın yüzde 5'ini oluşturuyor.OECD Çevre Raporu'na göre, Türkiye'nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde, 2010 yılı itibariyle çevreyi tehdit eden e-atık miktarı 3 katına çıkacak.Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde 2005'te ortaya çıkan 8,3 milyon tonluk e-atığın yalnızca 2,2 milyon tonunun toplanabildiğini ortaya koyan Birleşmiş Milletler Üniversitesi'nde (UNU) gerçekleştirilen bir çalışmada, 2011'de bu ülkelerin toplamında ortaya çıkacak e-atık miktarının 10 milyon tona yaklaşacağı ve bu atığın 5,3 milyon tonunun toplanabileceği öngörülüyor.
Dünya, 1 milyardan fazla bilgisayara ev sahipliği yapıyor ve ülke gelişmişliğine bağlı olarak bir bilgisayarın ortalama ömrü 2-5 yıl arasında değişiyor. Cep telefonlarında ise bu süre ortalama 18 aya düşüyor. Dayanıklı tüketim malzemeleri TV, buzdolabı, fırın ise ortalama 15 yıl kullanılıyor.Tüm bu ürünlerin kullanım ömürlerinin dolmasının ardından hem doğaya zarar vermemeleri hem de metallerin geri kazanımı için e-atıklar alanının tüm ülkelerce düzenlenmesi gerekiyor.
Türkiye, Hollanda ile proje yürütüyor
AB katılım öncesi programları kapsamında Hollanda'nın teknik desteği ile yürütülen, "Türkiye'de Elektrik Elektronik Ekipman Atıkları ve Kullanılmış Taşınabilir Pil ve Akümülatör Atıklarının Toplanması İçin Sistem Kurulması Projesi" (MATRA), ilgili AB direktiflerinin ulusal mevzuata aktarılmasını amaçlıyor.
Proje kapsamında hazırlanan "Elektrik Elektronik Ekipman Atıklarına İlişkin Yönetmelik" ile üreticiyi sorumluluk altına sokarak, ürünlerinin son kullanıcı tarafından kullanıldıktan sonra kalan atığın geri kazanımı koşulu getirilecek.Yönetmelikteki hükümler, satış tekniklerine bakılmaksızın (doğrudan/uzaktan/elektronik satış) bütün ürün ve üreticileri kapsayacak.
Türkiye, bu yönetmelikle aynı zamanda elektrik ve elektronik eşyaların tasarımı ve üretimi sırasında, atık önlenmesini ve ürünlerin uzun ömürlülüğüne öncelik verilmesini, ürünlerin kolayca parçalara ayrılabilmesini, ürünün ve ürünü teşkil eden unsurların ve malzemelerin tekrar kullanımını, tekrar kullanımın mümkün olmadığı durumlarda ise geri kazanımını kolaylaştırmak doğrultusunda teşvik edici olma garantisi verecek.Türkiye'de yasal düzenlemelerin tam olarak yürürlüğe girmesi, etkin bir sistem oluşturulması için gereken sürecin tamamlanmasıyla mümkün olabilecek.
