Dünya Basın Özgürlüğü Günü: "Türkiye’de gazetecilik ‘suç’tur!"

03 Mayıs 2020 18:34

Press In Arrest ekibi, son 2 yılda açılan kaç basın davasında kaç gazetecinin hangi kanun maddeleri kapsamında suçlandıklarını ortaya koyabilmek için detaylı bir çalışma hazırladı.

Press In Arres'in hazırladığı çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde 28’e göre; 'basının hür olduğu ve sansürlenemeyeceği' hatırlatılarak, “'Basın Hürriyeti' özelinde düzenlenen dört maddenin ilki olan bu madde, evrensel bir insan hakkı olarak basın özgürlüğünün ilk ve en temel ilkesinin Anayasa’yla kabulünün ifadesidir" denildi.

Yazının devamı şöyle:

Düzenleme basın özgürlüğü hakkı etrafında kurduğu koruma kalkanını bununla da bırakmaz ve devleti de bu hakkın koruyucusu olmakla sorumlu tutar. “Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirler alır.”

Üstelik Anayasa, basın ve haber alma hakkının sağlıklı şekilde işletilmesini sağlamak adına kanunlarla bu temel demokratik ilke arasındaki sınırları da net olarak çizer. Buna göre Türkiye’de, kanunlar; “haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlayıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz.”

Hatta yürürlükteki kanunlardan bazıları, basın özgürlüğü hakkını, tarif edilen suçlardan muaf tutacak özel şerhler içerir: “Haber verme sınırlarını aşmayan ve eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklaması suç değildir.”

Ne var ki hem Anayasa hem de basın, ifade ve haber verme haklarını suç düzenlemelerinden muaf tutan bu koruma kalkanları kanunlardaki çarpıcı bir çelişki ile delinir.

Yürürlükteki kanun maddelerinin pek çoğunda tanımlanan suçların cezaları “basın ve yayın yoluyla işlenmesi halinde” arttırılır. Yani “basın ve yayın” peşinen özellikle ve daha fazla cezalandırılması gereken bir ‘suç’ olarak tanımlanır.

Böylece Türkiye’de gazetecilik adeta ‘nitelikli suç’ haline getirilir.

Kanunları uygulayanların, soruşturmalar ve davalar sırasında gazeteciliğe karşı tutumları da bu ‘nitelikli suç’ halinden bağımsız değildir.

Bu haliyle gazetecilerin soruşturulmasına, gözaltına alınmasına, hapsedilmesine, haklarında dava açılmasına ve cezalandırılmasına gerekçe olarak gösterilen her bir kanun maddesi ve buna yol açan her bir uygulama anayasanın ve uluslararası sözleşmelerin ihlalidir.

Zira, Türkiye’nin 2004’te Anayasa’da yaptığı değişiklik ile kendi ulusal kanunlarının üzerinde ve bağlayıcı hale getirdiği Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları ve içtihatları Türkiye’de gazeteciliği suç sayan bu düzenlemelerin tam aksini öngörür. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde basın ve ifade özgürlüğünün çerçevesini düzenleyen madde 10’un nasıl yorumlanması ve uygulanması gerektiğini, en bilinen kararlarıyla açıkça şöyle belirler:

“Kamusal konulara dair fikir, haber ve tartışmalar mevzuatla daima aktif olarak desteklenmelidir. Pasif olarak bile olsa ceza kanunlarıyla zayıflatılmamalıdır.”

Bu çelişkiler girdabı, Türkiye’de yıllardır 3 Mayıs’ın “Dünya Basın Özgürlüğü” olarak “kutlanmasının” önünde de engeldir.

Press In Arrest ekibi olarak, son 2 yılda Türk Ceza Kanunu, Terörle Mücadele Kanunu, MİT Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu’nun çeşitli maddeleri uyarınca açılan kaç davada kaç gazetecinin yargılandığını ortaya koyabilmek için detaylı bir çalışma hazırladık.

Türk Ceza Kanunu (TCK)

'Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar"

TCK 309

“Cebir ve şiddet kullanarak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının öngördüğü düzeni ortadan kaldırmaya veya bu düzen yerine başka bir düzen getirmeye veya bu düzenin fiilen uygulanmasını önlemeye teşebbüs edenler ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılırlar.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 309 uyarınca açılan en az 3 davada en az 34 gazeteci yargılandı/yargılanıyor.

TCK 311

“Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya veya Türkiye Büyük Millet Meclisinin görevlerini kısmen veya tamamen yapmasını engellemeye teşebbüs edenler ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıyla cezalandırılırlar.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 311 uyarınca açılan en az 2 davada en az 20 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 312
“Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini yapmasını kısmen veya tamamen engellemeye teşebbüs eden kimseye ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 312 uyarınca açılan en az 4 davada en az 37 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 314/1
“Silahlı örgüt kuran veya yöneten kişi, on yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 314/1 uyarınca açılan en az 9 davada en az 18 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 314/2
“Silahlı örgüte üye olanlara, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 314/2 uyarınca açılan en az 47 davada en az 152 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 220/6
“Örgüte üye olmamakla birlikte örgüt adına suç işleyen kişi, ayrıca örgüte üye olmak suçundan da cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 220/6 uyarınca açılan en az 2 davada en az 4 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 220/7
“Örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dahil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım eden kişi, örgüt üyesi olarak cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 220/7 uyarınca açılan en az 7 davada en az 26 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

'Devletin Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk'

TCK 326
“Devletin güvenliğine ilişkin belgeleri yok eden, tahrip eden, bunlar üzerinde sahtecilik yapan; tahsis olundukları yerden başka bir yerde kullanan, hileyle alan veya çalan kimseye sekiz yıldan oniki yıla kadar hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 326 uyarınca açılan tek davada 4 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 327
“Devletin güvenliğine ilişkin gizli kalması gereken bilgileri temin eden kimseye üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 327 uyarınca açılan 2 davada 6 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 328
“Devletin güvenliğine ilişkin gizli kalması gereken bilgileri siyasal veya askerî casusluk maksadıyla temin eden kimseye on beş yıldan yirmi yıla kadar hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 328 uyarınca açılan 3 davada 5 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 329
“Devletin güvenliğine ilişkin gizli kalması gereken bilgileri açıklayan kimseye beş yıldan on yıla kadar hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 330 uyarınca açılan 2 davada 6 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 330
“Devletin güvenliğine ilişkin gizli kalması gereken bilgileri siyasal veya askerî casusluk maksadıyla açıklayan kimseye müebbet hapis cezası verilir.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 330 uyarınca açılan 2 davada 3 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

'Devletin Egemenlik Alametlerine ve Organlarının Saygınlığına Karşı Suçlar'

TCK 299

“(1) Cumhurbaşkanına hakaret eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Suçun alenen işlenmesi hâlinde, verilecek ceza altıda biri oranında artırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 299 uyarınca açılan en az 12 davada en az 17 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TCK 301
“Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 301 uyarınca açılan 4 davada 12 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

‘Şerefe Karşı Suçlar’

TCK 125

“(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir. (2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur. (3,a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı işlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz. (4) Hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 125 (125/1, 125/2, 125/3a, 125/4) uyarınca açılan en az 14 davada en az 31 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

‘Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar’

TCK 302
“Devlet topraklarının tamamını veya bir kısmını yabancı bir devletin egemenliği altına koymaya veya Devletin bağımsızlığını zayıflatmaya veya birliğini bozmaya veya Devletin egemenliği altında bulunan topraklardan bir kısmını Devlet idaresinden ayırmaya yönelik bir fiil işleyen kimse, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 302 uyarınca açılan en az 3 davada en az 10 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

‘İftira’

TCK 267/1
“(1) Yetkili makamlara ihbar veya şikayette bulunarak ya da basın ve yayın yoluyla, işlemediğini bildiği halde, hakkında soruşturma ve kovuşturma başlatılmasını ya da idari bir yaptırım uygulanmasını sağlamak için bir kimseye hukuka aykırı bir fiil isnat eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TCK 267/1 uyarınca açılan en az 4 davada en az 5 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

'Güvenlik Tedbirleri'

TCK 53

“Kesinleşmiş hapis cezası ile birlikte, kişinin; ‘seçme ve seçilme;’ vakıf, dernek, sendika yöneticisi olmak veya ‘annelik ve babalık’ gibi belirli haklardan yoksun bırakılması.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda açılan en az 144 davada, en az 344 gazeteci TCK 53 ile belli haklardan yoksun bırakılmak talebiyle yargılandı/yargılanıyor…

‘Suçların İçtiması’

TCK 43
Zincirleme suç.

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda açılan en az 42 davada, en az 58 gazeteci TCK 43 iddiasıyla yargılandı/yargılanıyor…

Tazminat davası

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda tazminat talebiyle açılan en az 11 davada en az 9 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

Sermaye Piyasası Kanunu'na Muhalefet

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda Sermaye Piyasası Kanunu’na muhalefet iddiasıyla açılan tek davada 6 gazeteci yargılanıyor…

MİT Kanunu'na Muhalefet

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda MİT Kanunu’na muhalefet iddiasıyla açılan tek davada 2 gazeteci yargılanıyor…

Ayrıca “Libya’da yaşamını yitiren MİT mensubunun cenaze törenine ilişkin haberler” ile ilgili, 6’sı tutuklu 7 gazeteci hakkındaki iddianame savcılık tarafından hazırlanarak mahkemeye gönderildi. Mahkemece kabul edilip yargılamanın başlaması bekleniyor. İddianameye ilişkin haberlere göre; gazeteciler “MİT Kanunu’na muhalefet etmek” suçlamasıyla yargılanacak.

Terörle Mücadele Kanunu (TMK)

TMK 5
“Terör ve terör amacıyla işlenen suçlarda cezaların yarı oranında artırılması.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TMK 5 uyarınca açılan en az 49 davada en az 147 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TMK 6/1
“İsim ve kimlik belirterek veya belirtmeyerek kime yönelik olduğunun anlaşılmasını sağlayacak surette kişilere karşı terör örgütleri tarafından suç işleneceğini veya terörle mücadelede görev almış kamu görevlilerinin hüviyetlerini açıklayanlar veya yayınlayanlar veya bu yolla kişileri hedef gösterenler bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TMK 6/1 uyarınca açılan en az 8 davada en az 16 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TMK 6/2
“Terör örgütlerinin; cebir, şiddet veya tehdit içeren yöntemlerini meşru gösteren veya öven ya da bu yöntemlere başvurmayı teşvik eden bildiri veya açıklamalarını basanlar veya yayınlayanlar bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TMK 6/2 uyarınca açılan en az 4 davada en az 10 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

TMK 7/2
“Terör örgütünün; cebir, şiddet veya tehdit içeren yöntemlerini meşru gösterecek veya övecek ya da bu yöntemlere başvurmayı teşvik edecek şekilde propagandasını yapan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu suçun basın ve yayın yolu ile işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır. Haber verme sınırlarını aşmayan veya eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz.”

Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda TMK 7/2 uyarınca açılan en az 57 davada en az 89 gazeteci yargılandı/yargılanıyor…

[Press in Arrest veritabanına göre; son iki yılda en az 159 davada en az 398 gazeteci yargılandı/yargılanıyor. 398 gazeteciye; tutuklu olup, iddianamesi henüz yazılmayan ve yargılanaması süren ancak iddianamesine henüz ulaşamadığımız için davasını veritabanımızda açamadığımız gazeteciler de dahildir. Bir gazeteci birden fazla davada aynı ve/veya farklı suçlamalarla yargılanıyor olabilir. Tüm verilerin son güncelleme tarihi 3 Mayıs 2020’dir.]

TIKLAYIN - 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü: Gazeteci örgütlerinden Türkiye raporu

Dünya Basın Özgürlüğü Günü Press In Arrest Türkiye'de gazetecilik