*Doç. Dr. Murat Batı Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ali Fuat Başgil Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Anabilim Dalı Başkanı
Bugünkü Resmi Gazete’de yayımlanan 1106 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile döviz satış işlemlerinden Binde 1 oranında Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi alınacak. Ancak bankaların kendi aralarında yaptıkları kambiyo yani döviz alış ve satış işlemlerine, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yapılan satış işlemleri ile dövizli kredi işlemlerine bu vergi uygulanmayacaktır.
Nedir bu BSMV? Neyin üzerinden alınır?
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 28 ila 33’üncü maddeleri arasında düzenlenen ve 6 maddeden ibaret olan Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) ile Katma Değer Vergisi Kanunu kapsamı dışında bırakılan bankacılık ve sigortacılık hizmetlerinin vergilendirilmesi amaçlanmaktadır. BSMV için banka ve sigorta şirketlerince her ne şekilde olursa olsun, bir muamele yapılmış olması ve bundan dolayı ve kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben bir para alınmış bulunması şartlarının birlikte var olması gerekmektedir. Bir işlem gerçekleşse bile karşılığında bir para alınmış değilse, vergiyi doğuran olay meydana gelmeyecektir. Ancak banka ya da sigorta şirketi lehine, bir para alınmış ama söz konusu para bir işlem yapılmadan elde edilmişse vergiyi doğuran olay meydana gelmemiş kabul edilmelidir.
Buna göre BSMV lehe alınan paralar üzerinden alınır. Yani paranın kullanımı karşılığı oluşan artı değer üzerinden alınır. Örneğin paranızı bir bankaya faiz karşılığı yatırırsanız kazandığınız faiz üzerinden BSMV hesaplanır. Toplam tutar üzerinden değil.
Vergi, dövizden elde edilen kazanç üzerinden değil, döviz satış tutarı üzerinden hesaplanacak!
BSMV normal koşullarda finansal işlemlerden elde edilen kazanç üzerinden hesaplanması gerekirken bugün yayımlanan 1106 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla döviz satış tutarı üzerinden hesaplanacağını belirtildi. Yani 5 TL’den 100 dolar satın alırsanız ve dolar 6 TL’ye yükseldiğinde 100 dolarınızı 600 TL’ye satarsanız 100 TL bir kazancınız olur. Normal koşullarda 100 TL üzerinden BSMV vermeniz gerekirken bu yeni düzenleme ile 600 TL üzerinden BSMV ödememiz gerekmektedir. Bu durum ciddi sıkıntılara yol açabilecektir. Nasıl mı? Şöyle…
Bireysel emeklilik sistemi primlerinde de benzer sorun vardı
Bireysel emeklilik sistemine dâhil olmak isteyenler belli dönemlerde sigorta şirketine para yatırmaktadırlar. Yatırılan parayı sigorta şirketi elde tuttuğundan belli bir oranda faiz de işletmektedir. Sigorta olan kişi sistemden çıkmak istediğinde kendisine hem anapara hem de bir kısım faiz geri ödenmektedir. Ancak ödenen paranın tamamı üzerinden gelir vergisi stopajı yapılmaktaydı. Yani anaparaya da vergi uygulanmaktaydı. Bu durum birçok kişi tarafından yargıya taşındı. Hatta Danıştay Dördüncü Daire Başkanlığı’nın Esas No :2009/8882 ve Karar No :2011/269 sayılı kararı da bunlardan biriydi. Bu karar “193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun yukarıda belirtilen 75 inci maddesinin ilk fıkrasında menkul sermaye iradının tanımı yapılmış ve açıkça nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde edilen kar payı, faiz, kira ve benzeri iratların menkul sermaye iradı olduğu belirtilmiştir. Buna göre davacının sigorta şirketine üç yıl boyunca nakden yaptığı ödemeler dolayısıyla elde ettiği gelir, menkul sermaye iradı sayılacağından, sigorta şirketince yapılan ödemelerin tamamı değil bu ödemenin anapara dışında kalan kısmı menkul sermaye iradı niteliğindedir. Bu nedenle davacıya iade edilen toplam ödeme üzerinden 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin 15/a bendi uyarınca yapılan stopajda hukuka uyarlık bulunmamaktadır.” Hükmü ile sadece mükellef lehine ödenen para üzerinden vergi alınması gerektiği yönünde karar vermiştir.
Ancak bugün yayımlanan 1106 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile dövizin satış tutarı üzerinden BSMV hesaplanacağı belirtildi ki bu durum yukarıdaki yargı kararın mantığı ile çelişmektedir. Döviz satışı üzerinden alınan bu vergi uygulaması umuyorum bir an önce düzeltilir. Her ne kadar Gider Vergileri Kanunu’nun 31’inci maddesinde “Kambiyo alım ve satım muamelelerinde kambiyo satışlarının tutarı vergiye matrah olur.” Şeklinde bir hüküm bulunsa da bu hükmün de çok adil olduğunu söylemek çok doğru olmayacaktır. İvedilikle değişmesi gerekmektedir.
Döviz satışında zarar etseniz bile vergi ödeyeceksiniz
Cumhurbaşkanı kararıyla getirilen bu işlem bir vergi adaletsizliğini doğurmaktadır. Çünkü kişi zarar etse dahi vergi ödeyecek. Örneğin 6 TL’den 100 dolar satın alıp bunu 5 TL’den satan kişi 100 TL zarar edecek ama üstelik bir de binde 1 oranında satış tutarı üzerinden BSMV ödeyecek. Yani hem zarar edecek hem de vergi ödeyecek.
Cumhurbaşkanı’nın bu Kararında yerli-yabancı ayırımı da yok
Bu Karar’da vatandaş ya da yabancılar şeklinde bir ayırım getirilmeden herkese uygulanacak. Bu durum literatürde Tobin Vergisi olarak bilinen bir uygulamaya benzetilebilir. Tobin vergisine göre yabancı yatırımcı gittiği ülkede parasını (dövizini) finansal sahada kullanırsa ve belli bir tutar maddi menfaat sağlar ama bunu 1 yıldan önce çekip kendi ülkesine götürürse kendisinden binde 1 ila binde 5 arasında ek bir vergi alınır. Bu şekilde vergilemenin amacı ise yatırımın ülkede kalmasını sağlamaktadır. Ancak yatırımcı 1 yıldan fazla bir süre için parasını o ülkede tutup kendi ülkesine bu sürede götürürse ekstra herhangi bir vergi de uygulanmamaktadır. Bu uygulama “süre şartı olmaksızın uygulanan bir tobin vergisi” diye de düşünülebilir. Ancak konulan “süre şartsız ektra bir vergi” yabancı yatırımcının ülkemize gelişini daha da zorlaştıracak gibi duruyor.
Ne kadar bir vergi hasılatı bekleniyor?
Spot piyasada geçtiğimiz ay günlük işlem miktarı ortalama 6 milyar dolara yakın bir tutardır. Bu işlemden ortalama iş günleri dikkate alınarak 2 milyar TL kadar BSMV tahsilatı bekleniyor. Bu tutar esasında döviz satıcılarının satış tutarından alınan bir bedeldir. Daha basit bir ifadeyle aylık ortalama 2 milyar TL döviz satıcısının cebinden Hazineye doğrudan intikal edilen bir tutardır. Bu yönü Tobin Vergisine benzetilebilir. Yani insanların döviz üzerinden gelir elde etme olayını diğer bir ifadeyle döviz alım satım işleminin azaltılıp dövize yönelik bir talep baskısının da ortadan kaldırılması amaçlanıyor sanırım..
Tüm döviz işlemlerinden alınacak mı bu vergi?
Hayır. Bankalar ile yetkili kuruluşların birbirleri ile yaptıkları ve Hazine’ye yapılan kambiyo satışlarında ve döviz kredisinin ödenmesi için, krediyi veren banka tarafından krediyi alana yapılan kambiyo satışlarında da BSMV sıfır olarak uygulanacak.
