Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Diyarbakır Milletvekili ve TBMM Dijital Mecralar Komisyonu üyesi Sevilay Çelenk, yeni “Ahlak Kuralları/Erdem Yasası” çerçevesinde kadınların tek başına sokağa çıkmasından yüksek sesle şarkı söylemelerine kadar kamusal alanda varlık göstermelerine yasaklar getiren Taliban rejimi medyasına teknik ekipman desteği verildiği iddia ederek tepki gösterdi.
Çelenk, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından, Taliban yönetiminin desteklediği medya merkezine sağlanan kapsamlı teknik ekipman desteği hakkında, Bakan Mehmet Nuri Ersoy’un yanıtlaması isteğiyle Meclis’e soru önergesi verdi.
“Kadınlara sistematik ve ağır hak ihlalleri yaşatan bir rejimin medyasına nasıl destek olursunuz?”
TİKA, 22 Ağustos 2024 tarihinde kendi resmi sitesinden yaptığı açıklamada Afganistan’da Herat Kültür ve Bilgi Müdürlüğü, Basın ve Yayın Birimine ekipman desteği yaptığını duyurmuştu. Taliban rejiminin basın yayın birimine sağlanan kapsamlı destek konusunda, TİKA tarafından yapılan açıklamada şu ifadelere yer verildi: “TİKA tarafından temin edilen teknik ekipman ve malzemeler, İttifak-ı İslam Gazetesi’nin yayın hayatına başlamasının 104. yılı münasebetiyle düzenlenen kutlama programında Herat İl Kültür ve Bilgi Müdürlüğü’ne teslim edildi.” TİKA tarafından yapılan açıklamada teknik ekipmanların teslim törenine Afganistan Kültür ve Bilgi Bakanı Yardımcısı Muhammed Yunus Raşid, Bahter Haber Ajansı Sorumlusu Hesin Neimi, Herat Kültür Müdürlüğü yetkilileri ile basın mensuplarının katıldığı belirtildi.
Çelenk verdiği soru önergesinde Taliban yönetiminin Afganistan’da kadınlara ve kız çocuklarına sistematik ve ağır hak ihlalleri yaşattığını belirtti. Önergede, Taliban yönetiminin yayınladığı yeni
“Ahlak Kuralları” ile kadınların şarkı söylemeleri, şiir okumaları veya yüksek sesle konuşmalarının, esasen genel olarak ses ve yüzlerinin kamusal alanda yasaklandığı hatırlatıldı.
Ahlak polisinin yetkileri daha da genişliyor
Toplum üzerindeki baskı ve kontrolü aşırı ölçülerde derinleştiren yeni “Ahlak kuralları/erdem yasası” ahlak polisinin yetkilerini de iyiden iyiye genişletiyor. Birleşmiş Milletler’in (BM) “Afganistan’ın geleceği bakımından üzücü bir vizyon sunuyor” uyarısıyla karşıladığı 114 sayfalık ve 35 maddelik bu belge, toplu taşıma ve kamusal kutlamalara kadar gündelik yaşamın her alanında düzenlemeler içeriyor, Taliban’ın halihazırda uyguladığı katı şeriat kurallarını daha da sıkılaştırdığı kabul gören söz konusu belge, aynı zamanda bu çerçevede yayınlanan ilk resmi belge. Onaylanarak yürürlüğe giren bu yeni kurallar çerçevesinde ahlak polisinin yetkileri de iyiden iyiye genişliyor.
“Bu yardımlar insan hakları açısından uygun mu?”
Türkiye’nin kapsamlı bir destek verdiği Afganistan Medyasını, Afgan Kadınların Siyasi Katılım Ağı, geçtiğimiz mayıs ayında Dünya Basın Özgürlüğü Günü dolayısıyla protesto etmiş ve gazetecilerin, medyanın ve ifade özgürlüğünün içinde bulunduğu kötü durumu dünya kamuoyuna duyurmuştu. Afgan Kadınlar, Afganistan Kültür ve Bilgi Müdürlüğü Basın ve Yayın Birimi’ni de Taliban yönetimi tarafından kullanıldığını belirterek eleştirmişti. Afgan kadınlar ayrıca, Taliban'ın iktidarını sağlamlaştırma ve bilgiyi kontrol etme çabalarına dikkat çekmiş, Afganistan’da ifade özgürlüğü sorununa ve medyaya uygulanan sansüre değinmişlerdi. Ayrıca kadınlar Afgan medyasının Taliban’ın sansür kılıcı altında olduğunu vurgulamıştı. Kadınların bu protestolarını hatırlatan Çelenk, “ TİKA tarafından Afganistan'ın Herat kentindeki Talibancı medya merkezine sağlanan teknik ekipman desteği, Taliban rejiminin cinsiyetçiliği, dışlayıcılığı ve medya üzerindeki ağır sansür dikkate alındığında, medya ve ifade özgürlüğünün ve insan haklarının gözetilmesi bağlamında uygun mudur?” diye sordu.
“Bu destek uluslararası insan hakları standartlarına uygun mudur?”
Yine Birleşmiş Milletler Afganistan Yardım Misyonu da (UNAMA) 2023 yılı Ekim ve Aralık ayları dönemini kapsayan Afganistan’daki insan hakları ihlalleriyle ilgili güncel raporunda, Taliban yönetimi altında kadın ve kız çocuklarının temel haklarının ciddi şekilde ihlaline devam edildiğini belirtmişti. Sevilay Çelenk, UNAMA raporunu hatırlatarak, “TİKA’nın sağladığı teknik ekipman desteği, uluslararası insan hakları standartlarına uygun mudur? Bu tür yardımların uluslararası standartlara ve Türkiye’nin insan hakları taahhütlerine uygunluğu nasıl sağlanmakta ve denetlenmektedir?” dedi.
“Bu yardımların amacı nedir?”
Taliban rejimi sonrası Afganistan’da insan hakları ihlalleri ve basın özgürlüğü konusunda yaşananları hatırlatan Çelenk, “Basın özgürlüğünün ciddi şekilde kısıtlandığı bir ortamda TİKA’nın desteği hangi kriterlere göre verilmiştir?” dedi. Çelenk sözlerini şöyle sürdürdü: “TİKA'nın Taliban yönetimindeki medya merkezlerine sağladığı desteğin -Taliban'ın medyayı iktidarını sağlamlaştırma aracı olarak gördüğü göz önüne alındığında- amacı nedir?”
“Taliban yönetimindeki hangi basın kuruluşuna ne kadar yardım yaptınız?”
TİKA’nın Talibancı medyaya desteğinin geçmişini soran Çelenk, “2021 yılından bu yana, TİKA'nın Taliban yönetimindeki basın kuruluşlarına sağladığı toplam maddi destek ve ekipman yardımının miktarı nedir?” dedi. Çelenk, sorularına şöyle devam etti: “Bu yardımlar yapılırken, Afganistan’da baskıcı ve ağır hak ihlallerine yol açan Taliban yönetimi ve bu yönetimi güçlendiren yayıncılığa destek olunduğu da değerlendirilmiş midir?”
Yardımların şeffaflığını denetimi nedir?
Yapılan yardımların ne tür denetim mekanizmalarından geçtiğini soran Çelenk, “TİKA tarafından sağlanan yardımların şeffaflığı ve hesap verebilirliği konusunda ne tür denetim mekanizmaları bulunmaktadır? Bu yardımların Taliban yönetimi altında nasıl kullanıldığını izleme ve değerlendirme mekanizmaları nelerdir?” dedi.
