Türkiye, 24 Haziran seçimleri için gün sayarken sandıklarından çıkacak sonuçlar TBMM’nin çalışmalarını önemli ölçüde etkileyecek. Cumhurbaşkanlığı ve Meclis çoğunluğu aritmetiğinde çıkacak farklı bir tablo, Anayasa değişikliğinin henüz uygulaması yapılmayan birçok pratiğini ortaya koyması açısından da önemli.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine göre, Cumhurbaşkanı, bütçe kanun teklifini Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne mali yılbaşından en az yetmiş beş gün önce gönderecek. Bütçe teklifi, Bütçe Komisyonu'nda görüşülecek, komisyonun kabul edeceği metin Genel Kurulda görüşülüp mali yılbaşına kadar karara bağlanacak. Ancak, 24 Haziran seçimlerinde bir başka parti tarafından elde edilecek Meclis çoğunluğunda işlerin kolay olmayabileceği ifade ediliyor.
"Devlet bütçesi bilmecesi”
Cumhurbaşkanın sunduğu bütçe Meclis’te reddedilirse ne olacağına ilişkin soru dikkat çekiyor. Eski Maliye Bakanı, CHP’nin Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu sözcüsü, İzmir Milletvekili Zekeriya Temizel, T24’e bu soruya ilişkin verdiği yanıtta, Anayasa değişikliğinden sonra ortada bulunan ucu açık sorulara dikkat çekerek, “Yeni dönemde devlet bütçesi bilmecesi” yorumunda bulundu.
“Reddedildikten sonra görüşme yok. Cumhurbaşkanı otomatik olarak bir yıl önceki bütçe ödeneklerini artıyor yani uygulamaya başlıyor, tekrar sunmuyor” diyen Temizel, “Bütün bunların hepsinin oturulup görüşülmesi lazım. Bütçesinin reddedilmesinin sonucu olması lazım. Meclis bütçeyi kabul etmedim dese bile Cumhurbaşkanı düşmüyor. Diyelim ki; bütçesi reddedildi, enflasyon yüzde 20’ydi, sütün ödeneklerini yüzde 20 artırdı yürürlüğe girdi ne oldu sonuçsuz. Ödeneklerin hepsi belli hepsini otomatik olarak artıracak” diye konuştu. Temizel’e göre, Bütçe Komisyonu’nda Cumhurbaşkanının bütçesi değiştirilemeyecek. Komisyon sadece bilgi edinecek.
Anayasa’da ‘Bütçenin görüşülmesini düzenleyen 162. Madde kaldırıldı. Yerine de bir madde öngörülmedi. Komisyonun yapısı ve üye sayısının anayasa hükmü yapıldığı madde kaldırılınca yeni sistemde komisyonun nasıl olacağı merak konusu. Daha önce 40 milletvekilinin görev yaptığı komisyonda iktidara bütçe hakkı nedeniyle sayısal çoğunluk veriliyordu. 600 milletvekili esas alınarak yapılacak yeni dağılım için 27. Yasama dönemi beklenecek.
“Komisyona yatırımlar gelmez”
CHP’li Zekeriya Temizel, Plan ve Bütçe Komisyonu’nun nasıl çalışacağı konusunda, “Türkiye’nin yatırımları açısından vahim tabii, onlar komisyona gelmez. Çok büyük ölçüde sosyal harcamaları, personel giderleri gibi şeyleri gönderecek. Bu anayasanın yaratacağı kaos sıradan bir olay olmayacak” dedi.
“Plan ve Bütçe ile KİT Komisyonu anayasal komisyonlardı çok önemliydi”
Zekeriya Temizel’in T24’e değerlendirmeleri şöyle:
"Plan Bütçe Komisyonu ile KİT Komisyonu anayasal komisyonlardı ve çok önemliydi. Özellikle Plan ve Bütçe Komisyonu hükümetin bütçe hakkını kullanması için anayasanın özel olarak yapılandırdığı bir komisyondu. 40 kişilik komisyonun 25 kişisi azınlık hükümeti olmuş bile olsa iktidar partisine aitti. Bütçe hakkını iktidar eliyle kullanır muhalefet de bu iktidarın bütçe hakkını kullanırken anayasal ilkelere, hakkaniyete, adalete, eşitlik ilkelerine uygun davranması için vardı.
“Bütçe komisyonunun bütçe yapma hakkı yok”
Bundan sonra Plan ve Bütçe Komisyonu değil sadece Bütçe Komisyonu var. Planlama falan kalktığı için. Şu anda da bütçe komisyonunun bütçe yapma hakkı yok. Bütçe artık Başkan tarafından yapılacak. Cumhurbaşkanını bütçesi, bütçe komisyonunda sadece görüşülecek. Parlamentonun bütçe hakkının Anayasada TBMM’ye ait olması nedeniyle cumhurbaşkanı tarafından yapılmış olsa bile Meclis’ten geçmesini zorunlu kılıyor. Bütçe komisyonu orada sadece bilgi edinecek.
“Meclis’e tanımış olduğu yetkilerin büyük bir bölümü ortadan kalkmış oldu, en büyük bela budur”
Bütçeyi Meclis kabul etmeyebilir hiçbir değeri yok. Kabul etmediği takdirde bir önceki yıl bütçesi belirli oranlarında enflasyon oranında artırılmak suretiyle otomatik olarak yürürlüğe girecek. Anayasal ve özellikle de bütçe hakkı ülkenin ulusal kaynaklarının ulus adına ve ulus yararına kullanılmasıyla ilgili olarak Meclis’e tanımış olduğu yetkilerin büyük bir bölümü ortadan kalkmış oldu, en büyük bela budur.
“Meclis bütçeyi kabul etmedim dese bile Cumhurbaşkanı düşmüyor”
Komisyonların kanun yapma hakları zaten sınırlandırıldı, milletvekilleri teklif edecek hükümette gelmeyecek. Kanun yapma gibi bir olgu ortadan kalkıyor onun yerine cumhurbaşkanlığı kararnameleri var onlar da gelecek Meclis’te görüşülecek. Kanun yapma olgusu devletin birikimini kullanmama nedeniyle ve üstelik komisyonların kanun yapma nitelikleri çok büyük ölçüde ortadan kalkma nedeniyle inanılmaz sınırlamalar var. Onun yerine Cumhurbaşkanlığı kararnameleri Meclis’e gelecek kanun niteliğinde ama onlar sadece görüşülecek.
Türkiye’nin yatırımları açısından vahim tabii, onlar komisyona gelmez. Çok büyük ölçüde sosyal harcamaları, personel giderleri gibi şeyleri gönderecek. Bu anayasanın yaratacağı kaos sıradan bir olay olmayacak. Bütün bunların hepsinin oturulup görüşülmesi lazım. Bütçesinin reddedilmesinin sonucu olması lazım. Meclis bütçeyi kabul etmedim dese bile Cumhurbaşkanı düşmüyor. Diyelim ki; bütçesi reddedildi, enflasyon yüzde 20’ydi, bütün ödenekleri i yüzde 20 artırdı yürürlüğe girdi ne oldu sonuçsuz. Ödeneklerin hepsi belli hepsini otomatik olarak artıracak.
Böyle bir anayasa değişikliğinden sonra apar topar bir seçime gitmek yerine devletin kurumlarıyla bu senaryoları oynaya, oynaya neyle karşı karşıya kalınacağını görerek iç düzenlemeleri, ikincil düzenlemeleri yapması gerekirdi.
Reddedildikten sonra görüşme yok. Otomatik olarak bir yıl önceki bütçe ödeneklerini artıyor yani uygulamaya başlıyor tekrar sunmuyor.
Plan ve Bütçe Komisyonu ne gibi değişikliklere uğradı?
-Parlamenter sistemdeki adı değişti, bundan böyle adı ‘Bütçe Komisyonu’ oldu.
-Bütçeyi, Cumhurbaşkanı ‘Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Teklifi’ olarak sunacak.
-Siyasi partilerin güçleri oranında bir komisyon sayısı bekleniyor. Üye sayısı artırılabilir ya da azaltılabilecek. Danışma Kuru önerisiyle Genel Kurul’da oylanacak.
-Cumhurbaşkanlığı sisteminde vekalet kalktığı için genel kurul oylamalarında vekalet kullanma yöntemi olmayacak.
- Bütçe Komisyonu ve Genel Kurul’da bundan böyle oylamalar daha önemli olacak. Meclis’te çıkacak farklı bir aritmetikte bir milletvekilinin devamsızlığı kritik olabilecek.
Anayasa değişikliğinde ne olmuştu?
Anayasanın bütçe bölümünü içeren 162. Maddesi kaldırıldı. Kaldırılan madde şöyle:
MADDE 162- (Mülga: 16/4/2017-6771/16 md.)
(Değişik: 29/10/2005-5428/4 md.) Bakanlar Kurulu, merkezî yönetim bütçe tasarısı ile millî bütçe tahminlerini gösteren raporu, malî yıl başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.
Bütçe tasarıları ve rapor, kırk üyeden kurulu Bütçe Komisyonunda incelenir. Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar grubuna veya gruplarına en az yirmibeş üye verilmek şartı ile, siyasî parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili göz önünde tutulur.
Bütçe Komisyonunun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve malî yıl başına kadar karara bağlanır.
(Değişik: 29/10/2005-5428/4 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda, kamu idare bütçeleri hakkında düşüncelerini, her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler sırasında açıklarlar; bölümler ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.
